|
| |
| |
| |
De Denker.
No. 548. Den 28 Juny 1773.
[Het practiseeren van Chirurgyns en Apothekers afgekeurd.]
Geen beroep vordert een grooter verscheidenheid van bekwaamheden, dan dat der Geneeskunde.
J. Gregory.
(Vervolg van No. 547)
Om op een ander discours te komen, zeide Apol, hoe staan we tegenwoordig met de Geneeskunst? al, gaf ik ten antwoord, gelyk in de oude tyden; het getal der menschen, die deeze kunst aankleeven, word noch zo vreeselyk groot bevonden, dat 'er niemand is, die niet op 't gezicht daar van zal verschrikken, en nog meer als hy dit besluit daarop zou willen maaken: zyn 'er zo veele Geneesmeesters, hoe groot is dan met het getal der menschelyke kwaalen? Die zyn minder dan men denkt, hervatte hy, en uw besluit zou zeker valsch zyn. Maar liet ik 'er op volgen, het zou egter
| |
| |
niet valsch zyn, het geen al voor lang is opgemerkt, dat in zodanige Landen, daar de Geneesmeesters in zeer grooten getale zyn, het menschdom meer af dan toe neemt. De Ridder William Temple heeft zyn hoofd, zegt zeker Schryver, niet weinig gebrooken met de oorzaak natespooren, waarom het Noorden niet meer zo veele Gothen en Wandalen uitlevert, gelyk als die, welke eertyds de waereld overstroomden; maar indien deeze uitmuntende Schryver in acht genomen had, dat 'er toen geen Studenten in de Medicynen in het koude Noorden gevonden wierden, en dat daarëntegen deeze weetenschap nu zo zeer daar in zwang gaat, zo zou hy in staat geweest zyn ons een veel voldoender oplossing van dit raadsel mede te deelen, dan alle de anderen, welke hy ten dien einde te berde brengt. Hoe het ook hier mede zy, men zou eenige onzer Geneeskunstenaars kunnen vergelyken met de krygsheiren der Ouden, van welken eenigen te voet, en anderen zittenden op wagens de menschen om den hals bragten. Indien het voetvolk van onze Medicyn-meesters zo veelen niet kan van kant helpen, als die in koetzen ryden, zulks, is, om dat het voetvolk zich niet zo spoedig in alle wyken van de Stad kan laaten vinden, nog zo veel werks afdoen in zo korten tyd. Behalven deeze geregeleerde troepen, zyn 'er nog veele marodeurs, die nergens op de lyst staan, en die eene oneindige verwoesting aanrechten onder de zulken, die het ongeluk hebben van in hunne handen te vervallen. Ik vergelyk de laatste by de ligte troepen van eene groote Armé, bestaande uit Hussaren, enz. die niet zelden den vyanden meer afbreuk doen, dan de Armé zelve. Zy hebben ook al veel het zelfde voorkomen, en maken eene oneindige slagting onder het menschdom. Zy verschynen in het openbaar op een groot Theater, (hoewel die mode thans vermindert) en dus worden ze gelyk de Hussaren, die ook des noods te voet dienen: even gelyk deeze zyn ze verbaasd met goud en zilver behangen, waaruit het gemeen oordeelt, dat zy ook ryk zynde, het hun niet, te
| |
| |
doen is om het goud en zilver van andere in hunnen beurs te krygen, maar dat ze alles uit liefde voor het lydende menschdom doen. Hunne welspreekendheid bestaat niet in een' heldhaftigen roem van het aantal lieden, die zy neergesabeld, maar op de been geholpen hebben. De Manifesten, die zy uitgeeven, behelzen eene korte geschiedenis van de wonderlyke werkingen hunner Medicynen: somtyds eenige vreemde reizen, en avontuuren, die zy gehad hebben. Hunne montering bestaat in vellen, versierd met vreemde dieren, zelfs draagen zy een Husaaren-muts op den kop, somtyds wel een geheel Husaaren-pakje, met een' vreemden Sabel op zyde, en een paar knevels in het aangezicht als een fatsoenlyke handveeger: eenige hebben geheele risten van misvormde tanden, of menschen-beenderen, wormen, en dergelyke onaangenaame vertooningen by zich, welke men eerst moet zien, en de gulde legenden, die ze daarby verhaalen, aanhooren: met een woord, zy zyn uitgedoscht als monsters, en vertoonen eer een afbeeldsel om den mensch van kant te maaken, dan om hem te behouden. Tot staving hunner geïmagineerde kundigheden dienen minder de Aapen en Slangen inflesschen, die de omreize veel mede doen, dan de bemorste en berookte papieren of pergamenten, in een fraai portefeuille doorgaans bewaard. Een deezer Geneesheeren had ook zulk een, en beriep zich op het Testimonium met een groot Zegel, dat een zyner Voorzaaten van Graaf Floris den V zou hebben gekreegen, en van welk hy meende recht te hebben zich ook ter bevestiging zyner bekwaamheden te mogen bedienen. Voor het overige tekent het blaazen op walthorens, schalmeiën, het slaan op trommels, ieder afzonderlyk, en op een anderen tyd onder een gemengd, dat ze waarlyk onder de ligte troepen van de groote Armé der Medicynmeesters behooren, en gelyk men thans in alle legers van alle Vorsten van Europa Hussaren vind, die 'er voorheen onbekend waren, zo ontmoet men ook dit volk in alle landen van Europa,
| |
| |
of zy schoon in de tyden van Hippocrates 'er in het geheel niet waren. - Gy zoud dan, riep Apol, al dit volkje overal reduceren; zonder eenige bedenking gaf ik ten antwoord, en dan was de reductie noch maar gering. Welke zou dan, dus nam hy het woord, in de tweede plaats volgen? Alle de Apothekers en Chirurgyns zeide ik. Dan zoud gy veeler monden sluiten, sprak hy; maar ook veeler leeven behouden, voerde ik hem wederom te gemoet, en vervolgde op deezen trant: wyst my uit honderd van die menschen drie, die Taalen verstaan, en onder Hoogleeraaren gestudeerd hebben. De geheele hoop heeft al, wat ze weet, geleerd uit de Recepten van de Doctoren, die ze aan hunne Winkels krygen om klaar te maaken, of uit eenige boeken, die ze niet verstaan. De meeste Chirurgyns hebben onder het baardschrappen de eerste gronden hunner kundigheden gelegd, en een paar togtjes ter zee op 's Lands schepen gedaan hebbende, zyn zy zo goed als de beste; en zetten zich in Steden en Dorpen neer, hangende een groot uitstekend bord met een' blaauwen grond en gouden letters, Chirurgyn en Breukmeester daarop geschreeven, uit. Dit slag van Volkje neemt de Doctoren, zelfs de besten, die lang en wél gestudeerd hebben, de praktyk voor den neus weg, en bederven duizend menschen vooral hun leeven; indien ze hun al niet de genade bewyzen van hen naar de andere waereld te helpen. Myn buurman, een Apotheker, heeft 'er aartige kunstjes op; krygt hy een recept van een' Doctor aan zyn' Winkelbank; hy leest het, kykt met verwondering, slaat de oogen eens naar boven, bedenkt zich, grypt naar zyn' bril, herleest, en vraagt den brenger, hoe vaart de Patient, die het kolyk heeft? de brenger verwondert zich-over zulk eene vraag, en segt: de Patient heeft geen kolyk, maar de koorts; de koorts! hervat myn kruidmenger, de koorts! febris intermittentia quartane frigido! zeker dat zou ik uit 't Recept niet geraden hebben: maar wie is uw Doctor, zegt de schalke Vos - die en die -
| |
| |
O! dan begryp ik het, kom ik zal de medecynen in haast gereed maaken, en hoop, dat de Patient toekomende jaar de koorts zal kwyt zyn Op een' anderen tyd krygt hy een Recept van een' anderen Doctor, en vraagt, dat ziende, heeft de Patient de koorts? zegt men ja, dat zegt hy, en moet die met een' drank verdreeven worden, gelyk het Recept zegt? ik dagt eerst, dat het pillen moesten zyn, maar hoe zal men dien drank mengen? Zeker dat zal zo wat zyn, het verwondert my van den Man, dat hy niet anders ordonneert, want hy is anders niet van de slegste soort. Deeze fyn gesponnen redeneringen van myn' Apotheker worden altoos met veel getrouwigheid aan de Zieken of de Vrienden van het huis overgebragt, en wykt de krankheid niet ten eersten, het reeds geworteld wantrouwen is oorzaak, dat men den Doctor bedankt, en den geleerden Latynspreekenden Apotheker in de plaats haalt, die nu de bot vergallen zal. Byden zieken komende, haalt onze Arts, al is het maar een gemeene anderdaagsche Koorts, die met een buikzuiverend middel kan weggenomen worden, na dat de afgeschafte Doctor te vooren een braekmiddel gegeeven heeft, de schouders op, klaagt dat de kwaal diep is ingeworteld, dat de primas vie zeer ingekrompen en vervuild zyn, doch dat hy by geluk een arcanum heeft, dat met den tyd alles te regt zal helpen. Men begint dan met een nieuwe hoop te medicineeren; in plaats van één krygt nu de Lyder tien flesschen met drank, hy is in Apothekers handen, en die maakt 'er zyne rekening by: met een woord, de kranke herstelt, doch eenige weeken laater, en tot grooter schaade van zynen beurs, dan in gevalle hy zynen Doctor gehouden had. Ondertusschen is myn goede en wyze Apotheker door zulke verfoeilyke loopjes dermaate in de praktyk gekomen, dat hy zo veel als de beste Doctor te doen heeft. Myn Chirurgyn, dien ik nooit gebruik, dan tot eene aderlaating, ageert trots de beste, al mede voor Doctor, en kent niet minder dergelyke streeken.
| |
| |
Hy redeneert altoos zeer geleerd over de nuttigheden van het aderlaaten, en elke korst op het bloed, elke witte of geele kleur is by hem een vast teken van inflammatie, of schoon men weet, dat duizendmaal zulke kleuren op het bloed komen; ook daar, waar geene inflammatie ter waereld is. De Lapzalver maakt korsten op het bloed, waar 'er geene zyn, en wanneer hy zelfs een' waterzugtigen ader gelaaten heeft, roemt hy zeer den gelukkigen uitslag daarvan voor den zieken, die anders binnen weinige dagen aan de ontsteeking zou hebben moeten sterven: en het gaat vast, dat al wie zich op zyn eigen houtje door hem heeft doen laaten, daaraan wel gedaan hebbe, wyl 'er een zwaare krusta inflammitoria op het bloed is, en anders gevolgd zou zyn geworden van eene zwaare ziekte. Wel nu dan, zeide Apol, ook alle Apothekers en Chrirurgyns te reduceeren; ja repliceerde ik zonder daar lang of veel over te procederen; gy kent het spreekwoord: ne sutor ultra crepitam, schoenmaker blyf by uw leest. Laaten alle Apothekers en Chirurgyns blyven by hun beroep, de Geneesheeren niet installig, nog de menschen door hunne onbedreevenheid ongelukkig maaken; en als gy, Apol, nog Heer en Meester van de Geneeskunde blyven wilt, is het nu tyd en uw post zorg te draagen, dat de achting der Doctoren, die zo veel gelds uitgeeven voor hunne kostbaare Studiën, op den regten prys blyve, en dan zullen onze Studenten in die weetenschap zich duizendmaal meer toeleggen om bekwaam van de Academien te komen, als zy nu doen. Ik ken 'er eenen, die zyne Studie volëindigd, en zich in eene kleine Stad ter neder gezet hebbende, alleen door de charletanerike practyk en 't geschreeuw van een' Apotheker, die zynen ondergang vreesde, heeft moeten vertrekken, en zich op een Dorp neer zetten, waar nooit 's Mans verdiensten zullen erkend worden: zeker, zo kan het niet langer gaan. Als ik, hervatte Apol, aan dat touwtje, begin te trekken, dan kryg ik alle Engelsche Apothekers op het lyf, die
| |
| |
altoos voor Doctor ageeren: klaag dan niet te sterk, het is daar algemeener dan daar gy woont, en als hun praktyk daar zo kwaad ware, zou de Engelsche Natie, die zo gek niet is, dat niet dulden. Met uw welneemen, repliceerde ik, Heer Apol! gy schynt niet zeer naauwkeurig daarop geinformeerd te zyn: als het by ons zo gesteld ware, gelyk in Engeland, zouden wy niet te klagen hebben. De Chirurgyns en Apothekers zyn daar de gewoone Doctors in veele Huizen, en daartoe geeft hunne studie en kennis hun hier toe een ontwyfselbaar regt, want ik denk, dat iemand in allen opzigten een Geneesheer is, als hy daartoe de regte kennis heeft gekreegen; maar zo zynze by ons niet gesteld, hun ontbreekt studie en kennis, en uit dien hoofde, meen ik, moeten ze maar Apothekers en Chirurgyns blyven, waar mede wy wel te vreden zullen zyn. De Doctoren in Engeland behoeven niet onder te doen voor het geschreeuw der Lapzalvers en Kruidmengers: men houdt ze daar in de grootste achting. Als een kundig Apotheker of Chirurgyn eenen Patient heeft met een zwaar geval of met veel gevaar verzeld; dan roept hy den Doctor, en deeze komt dan maar alle drie of vier dagen eens kyken, en krygt elke reis een guinje voor één visite.
Zyt gy dan ook zo mild, viei 'er Apol, op in, dat gy eene guinje aan uwen Doctor voor ééne visite geeven zoud, fiat, hy zal 'er niet tegen hebben. Ik zal zien, voerde ik hem toe, wat ik doe, als gy myn voorgesteld Plan ten uitvoer brengt - dat is - dat is, dat gy alle Apothekers en Chirurgyns by hun eigenlyk werk doet blyven, en de weinige kundige, die wy hebben, niet de Doctoren alleen laat praktiseeren. - Waar? - overal, zo wel in Steden als Dorpen, en vooral in de laatsten, waar men weinig verschot van hulp heeft in tyd van nood. - En hoe wilt gy, dat ik daar leeven zal? - Daar zullen Chirurgyns niets doen dan ader laaten, wonden verbinden, en Medicynen verkoopen, (want afzonderlyke Apothe- | |
| |
kers kunnen 'er niet bestaan) en gy zult als de Dorpen verder dan twee uuren van eene Stad liggen, over eenigen, eenen openbaaren Doctor aanstellen, en geeven hem een goed Tractement. - De Tractementen vliegen 'er zo niet. - Dat is waar, maar het leeven der menschen is voor een Land dierbaarer als het geld, en niemand in alle beroepen, (één uitgezonderd, waar aan gy geen kennis hebt) moest beter betaald worden dan een Geneesheer - het is my lief, dat gy de Geneeskunde, waar van ik Protector ben, zo hoog schat - En het zal my nog aangenaamer zyn, als gy wilt bedenken, dat juist om gemelde redenen de Koning van Pruissen zo veele nieuwe en kundige Doctoren en Chirurgyns naar Pools-Pruissen gezonden hebbe - dixi! - audivi!
Deze Vertoogen worden uitgegeven, te Amsterdam, by de Erven van F. Houttuyn, en zyn, ieder Maandag, by dezelven te bekomen: en, wyders, te Nymegen by H. Wolfsen, Arnhem W. Troost, Dordrecht A. Blussé, Haarlem J. Bosch, Delft E.v.d. Smout, 's Gravenhage J. Thierry, Leiden P.v.d. Eik en D. Vygh, Rotterdam R. Arrenberg, Middelburg P. Gillissen, Vlissingen P. de Payenaar, Leeuwaarden H.A. de Chalmot, Harlingen F.v.d. Plaats, Sneek R. Zeylstra, en Groningen J. Crebas en L. Huyzing.
|
|
Auteursrechtvrij