De Denker. Deel 9 (1771)

[p. 385]

De Denker.
N^o. 467. Den 9 December 1771.
[Vervolg van No. 458. over het Voor- en tegenschryven door denzelfden Schryver, als mede over de Spelling onzer Taale.]

Et studium nobis, quod fuit ante, manet.

Ovidius.

Men Heer den Denker.

Al had je me juist niet rond uit geschreeven^†, dat je me niet van nooden had, zoo zouw ik dat eevewel makkelyk begreepen hebben, om dat je me brief zoo lang hebt laaten leggen; nouw wil ik ook noch wel rys aan je schryven, en dat daarom voornaamelik, om dat 'er veul

† In 't 458 Vertoog bl. 316

[p. 386]

in je antwoort staat, dat me maar hallef aanstaat, en dat hebje ook begreepen, dat het maar most doen, en om die rede zal ik daar geen grooten omstag over maaken. Ik schyn je toe een hupsch man te zyn, en daarom vrees je, dat je me niet verblyen zelt met je antwoord; wel die hupsigheid, die jy je verbeelt, mot dan al van een rare soort zyn, als ze zo gaauw kon knorrig worden op een ander, die maar zyt dat hy denkt, ik ben van die Luy niet, maar ik spreek graag ook zoo, als ik 't meen, en dat behoore alle braave Luy te doen, en dan zouw 'er meer kans zyn om mekaer met reden te verstaan; dat 's dan te zeggen, als jy ja zy, en zy wiste waarom, en ik neen, en ik wist dan ook waarom dat ik et zy; want dan zouw jy me motten zeggen, waarom dat je dogt dat je gelyk had, en dat zou ik ook motten doen, en zoo we dan niet een van byen zot waren, of te groos om ons stik op te geven, of te bang, dat we der wat deur zouwen verliezen, dan zouwen we ummers met 'er haast over een kommen; en zoo we dat al niet konnen doen, dan zouwen we ummers niet anders van mekaer kennen denken, als dat we alleby ons weetje wisten, en dat jy jouw reede voor de beste hiel, en ik de myne ook, en daar mee zouwen we alle by wel te vreen zyn, en ik zouw van jouw gelooven, dat jy met 'er tyd noch wel zien zouw, dat je ongelyk had, en dan jé ja wel in neen zouwt veranderen, en als je wel denkt, zouw je dat van myn ook motten denken, want anders docht je niet na den aart der liefde; want ik mag een gering man zyn zoo ik wil, dat weet ik eevewel, dat de tyd my geleert heid, dat ik oover veul dinge kwalyk dogt dat ik nouw beeter begryp, en zoo zal 't jouw en ieder en ook gaan, en om dat ik dat weet, zo denk ik

[p. 387]

nouw ook, dat als een ander rys op een andre wys denkt als ik, dat hy wel beter zal leeren, als et maar iemand is, die zoekt te leeren, en as hy dat toch niet zoekt te doen, dan komt et 'er niet op aan, al haspel ik niet met em, want dan is hy willens blind of gek, en al stoot men hem dan, volgens het zeggen van Salemon, in een mortier, hy zouw toch niet wys worden. Nou dat is tot daarentoe, en jy begrypt nou ligt, dat ik niet boos ben, al zegje dat je myn niet noodig hebt, maar dat ik alleen jouw op myn beurt wil zeggen, is, dat ik anders denk, en dat de staaltjes, die ik je in men eerste brief opgegeeven heb, je daarvan al mosten oovertuigt hebben, want al raakt myn briefschryven geen Burgemeesters of zulken soort, ik schryf evenwel voor menssen an menssen, en dat noch wel oover dingen, die een Bedelaar zo wel eygen zyn as een Koning, en dan kenje ook wel begrypeu, dat het tussenbyen soort ook raakt. Nou is het zeeker, dat je van dat laaste soort het meeste geleeze word, en daarom denk ik, dat het niet kwaat was, al wisten die Luytjes rys, dat ze niet wyser zyn als de rest, want geloofme, ik spreek deur ondervinding, daar zyn verbaast veul menschen, die denken, dat ze beeter denken en beeter doen als andere, om dat ze meer geld hebben, of om dat 'er Vader of Moeder een Neef of een Nicht is van een groot Heer, en zy die glooven dan ook op haar beurt, dat zoon Hans veul beter denkt als zy luy, al was hy op geen derde part na zoo wys, als zen Stalknegt is, en die luy zouwen dan rysjes zien, dat ze kwalyk hadden, en misschien leeren, dat ze een ander, die minder geld had als zy, en die misschien de Zeun van een Schoenlapper of de Dochter van een Kruyer

[p. 388]

is, niet mosten anzien as of ze ook geen menssen waren, en wie weet, of daar ook niet deur kommen kon, dat een party Luy, die dienstboojen houwen, mee al niet zouwen verbetert worden, want dat 'er veul zyn die 't noodig hebben, weet ik ook wel, en misschien beeter als jy, om dat je geen gelegenheid hebt om 't zoo wel by ondervinding te weeten, dat 'er een party Heeren en Juffrouwen zyn, die der volk nooit anders as snaauwende en knorrende toespreeke, net even al eens of ze ook niet zo wel menssen waren, as zy het zelvers zyn; nouw kan 't wel weezen, dat ze dat doen om te toonen, dat ze de Baazen zyn, maar dan is het ummers een blyk, dat ze niet heel wys zyn, as ze der meerderheid allen te kennen geeven deur bretaliteit. Maar dat is nouw afgedaan, en ik kan je nouw zeggen, dat ik gloof, dat je schryvers genoeg tot jouwent hebt, en dat ze voor en teugen kunnen schryven; wat dat betreft, dat zou ik ook wel kennen, maar dat wil ik niet doen, en ik gloof ook, dat dat geen braaf man past, en dit was ik graag, al ben ik niet ryk; na myn denken is de eerlykheid de grootste schat, en die, om den broode van daag zyt of schryft, dat hy morgen weer omverstoot, is geen eerlyk man, en daar moet jy niet mee te doen hebben, want ik denk, dat jy niet hoort tot dat slag van volk, die met schryven voor de Boekverkoopers de kost mot winnen, want behouens je wel neeme, dan zouw je veul van je agting by my verliezen, daar ik nouw van je denk, dat je uit liefde voor de menssen schryft om ze beeter te maaken, maar dat je nouw en dan rys geen lust hebt, of geen stof of geen tyd, en dat dan iemand als ik, die veul weet, en je de waarheid zou schryven, dat misschien alle niet doen,

[p. 389]

je wel te pas zouw kommen, vooral om dat je zelts zegt, dat ik duidelyk schryf, dat by myn voor een deugd gehouwen word, en het kan my niet scheelen, of ieder 'er om lacht, want ik geloof, dat dat slegt volk is, die anders zeggen en anders meenen, en daarom onduidelyk schryven, of zotten, die 't anders niet kennen uitdrukken, en zo gy dat soort van volk voorstaat, gelyk me dunkt uit je brief, as ik je woorde in ernst mot opneeme, dat ik niet weet, wat kan men dan van je glooven: wat nouw me spelling aangaat, daar oover wil ik met jouw niet krakkelen, ik schryf net als ik spreek, en as ik spreek, verstaan me de luy, en jy zegt zelfs, dat je myn schryve verstaat zonder dat je by elken zin mot ophouwen, en dan verstaan ik daar uit, dat ik ook wel mot spellen, want dat staat me noch heel wel voor, dat ik dat van me Meester geleert heb, dat ik net zulke Letters most gebruiken in 't spellen, die zulke klank aan 't woord gaven, as ik hebbe wouw, dat een ander maakte; dat ik nou dat gedaan heb, mot zeker zyn, of dat is niet waar, dat jy et verstaan hebt: wat nou verders belangt de Digters en Taalkenners, die zyn ummers de Heere Staate niet, en as ze dat niet zyn, dan kenne ze ummers geen wetten stellen; laat ze wat schreuwen, as ik denk, dat ze gelyk hebbe, dan zel ik ook spelle op haar wys, en as ik denk, dat ik 't beeter heb, zel ik 'er me niet an kreunen, waat dan weer ik vast, dat as et 'er op an komt, dat ik dan zo wel rede van me spellen kan geeven as zy; en nouw je me in me beroep antast, durf ik zegen dat ik al lang in de wil, gestaan heb om een speldeboek te maaken en rys te laaten zien, dat die Schreewers met 'er spel-

[p. 390]

len niet meer weeten as ik, en dat ze geen beeter reede weeten as de kinderen, waarom dat 't eene woord zus en 't ander zoo spellen, dat 's dan te zegge, om dat et 'er Meester zoo doet, want et is gek, dat ze de menssen wille wys maaken, dat ze daar deur verstaanbaander worde, of ze Vader schryve met eene a, of met twee aa, of met ae, want dat is zeeker, dat 'er niemant wat anders deur verstaan zal op wafferen wys dat et geschreeve is; en of dan die baazen der wat onverstaanbaare taal byzetten, dat is maar groosheid, om te toonen dat ze geleerd zyn, en dat 's ummers niemendal, as ze de grond van de zaak niet onderzoeke, daar komt het op an, dat ze motte maaken, dat al de woorde eeveleens motte gespeld werde, en dat me niet mot zetten Vader met een a, om dat me spelt va, en Vaader met twee aa, om dat me spelt raad; maar 't verveelt me om daar langer over te schryven, en ik voel ook, dat ik te veul zouw zegge, daarom montie toe, ik wil de goeje naam, die je me gegeve hebt, as of ik een vreede lievend man zou zyn, liefst by je houwen, en dat wel daarom, om dat ik toch wel weet, dat ze 't uit groosheid zouwen willen winnen, want anders zouw ik 't niet laate uit vrees voor dat twaalf tal penne, dat teugen my in den inkt zouwden gedoopt worden: neen! al heel niet, ik zouw 'er de dertiende ook anwaagen, en je toonen, dat ik de moet zoo gauw niet liet zakken, as ter op an komt, maar ik zouw eevel zoo verzigtig zyn, dat ik 'er me naam niet by zette, om dat ik wel weet, dat de mensse zoo gek zyn, dat ze van geen gemeen man, as ik maar ben, zouwe wille leeren, en zoo ik 'er al een by zette, zouw ik een Latynsse van onze Domene vraagen.

[p. 391]

Wat nou betreft je raad, om maar te Woerden te blyven, dat ben ik met je eens, want veul verhuizen kost veul bedstroo, en terwyl ik hier in men eyge gedoentje zit, en dat de tyje slegt loope, zoo dat ik niet veel Geld voor me huysje zouw krygen, denk ik dat het een goeie raad is, en vry beeter as die om een Rooman te schryven, want daar beb ik altyd geen zin in, jy magt er van schryven wat je wilt, dat is ver booven me kragt, en ik zoek me niet doot te blokke om een geval te verzinnen, dat zoo na aan 't waare komt, dat et de meeste man geloost, en dat dan zo plezierig te schryven, dat 'er de Schooljongens zin in hebben, en de Geleerden op zwyge motte: neen vriend, daar kom ik niet an; een Denkertje, zoo nouw en dan, daar zag ik kans toe, maar om et te doen as jy, dat zouw ik ook al niet willen doen, en schoon ik er me brood mee most winnen, ik zouw er nog wat by doen, want ik weet wel, dat men niet altyd eeve veul lust heid, en die dingen motten noch al plezierig weezen nouw en dan, of ze hebben geen trek, en dat zie ik wel, dat kenje ook niet altyd uithouwen; zo veel altyd weet ik, dat ik et niet zouw kennen doen, maar dat ik liever een kruyer was, en daar toe word ik al wat out, zo dat ik geloof, dat et best is, dat ik maar aan myn dingetjes blyf en my noem

je geneegen Vriend

JAN WEETAL.

Woerden den 17 Oct. 1771.

[p. 392]

Antwoord.

Ik verheug my te zien, dat gy aan uwe dingetjes blyven wilt, en de tyden, die zo slegt loopen, wel in agt neemt. Ik geloof, dat gy de beste keuze doet. Wierdt uw voorbeeld van veelen gevolgd in deeze dagen, en bleef elk vlytig by zyn werk zonder naar hooger dingen op eene gevaarlyke wyze te staan, zy zouden daarna geen hoogen val doen. Ik heb deezen uwen tweeden brief tot dat einde bekend gemaakt. U natevolgen zal allen voordeelig zyn, en neemen Taalkenners uwe aanmerkingen over het spellen in agt, zy zullen daarin vinden, dat men al lang heeft aangemerkt, naamelyk dat de spelling van veele woorden gegrond is alleen of op eigen keuze, of op eene navolginge der Latynsche Taale. Gy zult misschien met veelen verlangen, dat eenmaal een talryk en aanzienlyk Genootschap zich vereenige, niet om te hairklooven hoe men wel spellen zal, maar om alleen te bepaalen hoe voortaan de woorden te schryven, Ik twyfel niet, of de meesten, die daarop wagten, zullen hen volgen, en wy dus met 'er tyd eene gelykvormigheid in onze Taal krygen, die 'er noch aan ontbreekt. Uwe andere aanmerkingen in 't eerste uwes briefs geeven blyken van eene goede zedekunde aan de hand. Gaa voort zo te denken. Men volge u ook daarin, en spreeke gelyk men het meent. Eerlykheid is een der noodigste en grootste sieraadien.