|
| |
| |
| |
De Denker
No. 420. Den 14 January 1771.
[Bewys, dat kwaad Gezelschap eene groote werking op het gemoed heeft, en in het voorheeld van Pamphilus vertoond, hoe schielyk het ten verderve leidt.]
Primum pudice vitam, parce, ac duriter
Terentius.
Dat het gezelschap, waer mede wy verkeering houden, eene groote werking op ons gemoed heeft, en ons tot de deugd of het verderf leidt, is eene, ontegenspreekelyke waerheid. Voor eenige avonden, vond ik mynen vriend Euphronion bezig zynde met eenen brief te schryven, - de mismoedigheid kon ik uit zyn gezicht leezen, ik vraegde hem dan de reden zyner bedruktheid, en hy antwoorde my: Ach, myn Heer! ik heb geduurende den tyd, welken ik te Utrecht met de Studien doorgebragt hebbe eenen vriend gehad, dien ik altyd als mynen broeder bemind hebbe, en die my niet minder genegenheid toedroeg, geduurende al dien tyd, welken wy met malkanderen verkeerd hebben, heb ik hem een beminnaer van de deugd, en een liefhebber van letteroeffeningen bevonden; hy verfoeide het gedragvan anderen die onbezuisd en onbetaemlyk leefden, hy was een vyand van al wan tegens het betaemelyke strydig was, ik vleide my dat hy der maetschappy een nuttig lid, en my om deszelfs deugd altoos een dierbaer vriend zou zyn: maar zederd wy beide het hoogeschool verlaaten hebben, is hy van zyne gewoone bezaedigdheid
| |
| |
afgegaen, en door kwaed gezelschap verleid zynde, is hy dezelfde niet meer die hy voorheen was: hy heeft my deezen brief geschreeven, en ik ben bezig met denzelven te beantwoorden, om te zien of ik mynen vriend van het dwaelpad ook wederom te regt kan brengen. Ik las dien brief en verzogt copie van denzelven, gelyk mede van het antwoord, het welk ik niet kan laeten mynen Leezeren by deezen mede te deelen, ten einde aantetonen hoe schielyk het gezelschap iemand van leevenswys kan doen veranderen.
Myn Heer en Waerde Vriend!
Iemand die in de groote waereld leeft, is met te veel bezigheden bezet, dan dat hy zich met brievenschryven zou kunnen ophouden; en, om myn hart regt uit te spreeken, ik acht het ook al te laeg voor my, die zederd eenigen tyd gewoon ben my met zaeken van gansch verschillenden aert op te houden.
Dit is dan ook morbleu de reden jonge Lief, dat Gy nu maer eerst den tweeden brief van my krygt in al dien tyd dat we malkanderen niet gezien hebben. - Denk niet dat ik U vergeeten heb, dat om de drommel niet, neen waaragtig niet: Gy zyt me by myn Ziel noch zo waerd als voorheen, maer zo als ik gezegd heb geen tedieuser Zaek dan dat elementsche brieven schryven. - Hemel! wat kan een mensch in acht maenden tyds veranderen, myn leeven had ik het niet geloofd, ondervond ik het niet aan my zelven. - Wat ben ik al dien tyd te vooren een wurm geweest, myn Ziel duizend kwellingen aendoende, om kwansuis ook een man van geleerdheid te worden, en niets te durven bestaen dat tegens de romanesque denkbeelden van deugd en goede zeden aan zouw loopen.
Die bekrompe manier van denken heb ik me kwyt gemaakt Vriendje Lief! ik leef nu als een man van myn caracter toestaat, dat is ongegeneerd, zo als men het noemt, zonder te onderzoeken of het juist in alles zo stipt met de regels van deugd instemt, als het maer in den smaek valt van Lieden, die wel weeten te leeven. - Wat hebben wy meenigen avond en vroegen morgen zitten blokken, toen gy my in die vaste verbeelding gebragt had, dat de weetenschappen dienden om figuur in de waereld te
| |
| |
maeken; en dat de deugd en goede zeden van alle weldenkende menschen geëerbiedigd wierden.
Voor dat ik de waereld kende, meende ik parbleu dat het zo was, en ik meende dat ons geluklaan de deugd verknogt was, ja ik kan niet ontkennen dat uw omgang my teeds in de wyze van leeven, welke wy toen volgden, zo veel smaak had doen krygen, dat ik 'er eene zekere gerustheid, en wel te vreedenheid door bekwam, waer van ik thans maer een slaauw denkbeeld my weet te binnen te brengen, en daer ik nu goene beschryving meer van kan geeven. Maer zederd ik in de waereld gekomen ben en met lieden van de bon ton verkeerd hebbe heeft my de ondervinding wat anders doen zien. Allen met welke ik nu verkeer, worden eenpaarig luiden genoemd van een goeden smaek, en dezelve is ook uit hunne kleeding, wyze van leeven, en vrye manier van denken af te neemen, waarachtig Jongetje er is 'er geen onder ons gezelschap dien ik tot noch toe een woord van geleerdheid, deugd of betaemelykheid heb hooren spreeken, en ik begin die fymelaryen ook al te vergeeten.
Op myn eer, myn brief zal te groot worden; maer ik moet U wat veel schryven, om dat ik U eens een idée wil geeven van myn teegenwoordige tour van leeven: het zal in geen half jaar meer gebeuren dat ik zo veel schryf, neen waerachtig niet.
Toen ik eerst hier aankwam, wierd ik aangezien voor een Fynbaerd, of een halve Catechiseermeester. Niet lang eeven wel, of ik kwaem in gezelschap van een parthy noble baazen, waer ik geintroduceerd wierd door myn Neef, by myn Ziel de raerste Jongen die gy op de waereld zien kunt - schoon ik dien avond het sujet van raillerie was, en de een dikwils teegens den anderen zeide de D... Jonge, daer zal aen dat knaepje wat te doen vallen, schoon 'er de D... haelt geest in zit, we zullen hem met 'er tyd wel gaer krygen; zo bragt ik het evenwel, voor wy scheidden, noch zo verre, dat ze niet slecht overtuigd wierden, dat ik ridderlyk zuipen kon, maer dat zy zelve verklaerden dat ik door den tyd een waerdig gildebroer zouw worden. - Om niet veel woorden den hals to breeken, de uitkomst heeft bewaerheid, dat men in deeze dagen zo wel profeten heeft als oudtyds: want de voorzegging is letterlyk vervult. - Zederd dien tyd heb
| |
| |
ik alle avonden party, geen dag, die God geeft, uitgezonderd, en dat duurt zomtyds tot een, twee, drie uuren of laater in den nagt, zo dat het my zomtyds wel spyt dat ik myn hoertje vergeefsch laet zitten wagten, en als wy wat een lange sessie hebben, dan zit'er voor ieder een goede roes op, doch dit gebeurdslechts twee of driemael in een week. - In vroeger dagen hadden wy ook wel eens de gewoonte van te nagtraeven, niet waer? en ik denk nu en dan als wy op een vroolyke party zyn, nu zit mogelyk dien armen Duivel op zyn kamer te studeeren, terwyl wy beezig zyn met den beeker te lichten. Toen ik zo leevde als gy, ik herhael het noch eens, toen had ik ook genoegen, en mogelyk bestendiger als nu, jaa een fraeije plaets uit Theocritus, Propertius of Ovidius kon my toen zo wel vermaaken als thans het byzyn van een zoete meid, maer ik vind echter het onderscheid zo groot als 'er tusschen de zaak en de smaak is van een goed stuk gebraed. Nouw dat is totdaer toe, Jongelief ik ben nuaen den slenter, en als my hethart zomtyds eens zwaermoedig word, zet ik 'er dien avond een dubbele dosis op, dan is het weeder over, en doet my het haair wat zeer, ik slaep tot de volgenden middag, wanneer het al wederom by my in een juiste order is. - Voor het ooverige bestaen myn divertissementen, in ryden, jaagen, vissen, vinken &c. Ik heb me deezen Zomer nobel gediverteerd: een paar blaauwe schimmels die door de lucht vliegen, 't zyn juist de myne wel niet, dat zouw zo wat in het oog loopen, maer by men kraeg geen mensch ryd 'er mee als ik, en geen mensch zal me voorby ryden, als ik aan de lys zit Onze jacht - en vinkeparthyen hebben nu een aanvang genoomen. Ik wist by myn Ziel niet dat de jagt iemand zo genever leerde drinken; je weet dat ik 'er altoos een dood vyand van ben geweest maar nu lust ik ze zo goed als een Friessche Byzitter. Eergisteren zyn wy op de jagt geweest; het slegte weêr maakte, dat ons kort voer 's morgens al vroeg op was, en dit was de oorzaak, dat de rooye baay 's middags vat op ons kreeg, daar we mooy van bestooven te huis kwaamen, we hadden malkander buiten gesprooken, Broertje liev, dat zwecr ik je, en hoe Neevje te huis gekoomen is, dat weet de hemel, want we waaren allemaal almagtig bestooven, duizend wonder, dat geen van allen hals en beenen heeft gebrooken, trouwens dron- | |
| |
kene luiden krygen geen ongelukken. Ik en onze wynkooper verkoozen te gaan, maar ik kan je betuigen, dat 'er my het haair nog zeer van doet, want 's avonds gaven wy malkander nog de laag. Die sessie heeft wat al te lang geduurd, en zouw den sterksten beer afmatten. 's Morgens te zeeven uuren in het veld, tot 's middags gestadig aan genever gezoopen, en toen malkanderen tot drie uuren 's nagts continueel met rooije baay agter de kleeren gezeeten, dat gaat te hoog. Maar pas op teegens den vierentwintigsten, dan zal 't 'er noch anders op staan, we zyn tegens dien dag alle geconvoceerd in onze groene ridder order.
Van de Kerk ben ik byna al geheel afgewend, of ik moet 'er gaan om een mooje meid te zien, onze Dominees vallen ook niet heel happig op het preeken. De kerk, daar ik noch gewoon was in te gaan, heb ik een keer of twee voor men neus geslooten gevonden, en zederd ben ik 'er geheel afgeraakt, ik loop daar niet gaarne blaauwtjes.
Men heeft my hier al aan het wyf willen hebben, maar ik heb 'er den draay af, ik was immers duivels gek als ik ging trouwen, daar de meisjes hier zo rekkelyk zyn als in eenige plaats. Een wyf en een party kinders! in het dolhuis met zulke gekken, die hun jonge leeven opofferen, om zich door het trouwen een slaaf van een vrouw te maken, 't is tyds genoeg als men zo wat aan zen dagen begint te komen: 't jeugdig leeven is tekort, men moet 'er van neemen, dat men 'er van haalen kan. - Nu Broertje, zo als gezeid is, in geen half jaar weer een brief hoor! maar komt me tusschen beiden eens zien, want waaragtig jongetje je zult, vrees ik, nog verzuffen, met al dat studeeren, en letterblokken, wat! smyt de boeken aan een: zy, tot dat je met je Vriend Horatius kunt zeggen: Vixi puellis nuper idoneus, & militavi non sine gloria. Vaarwel jonge lief! ik kan niet langer, ik moet na de party, ze zullen niet weeten waar ik blyf, en me gewis uit lagchen als ik zeg, zo veel tyd aan een brief te hebben zitten verspillen. Adieu, leef gelukkig. Ik ben T. T.
L... 13 Novemb. 1770.
Pamphilus.
Myn Heer!
Is 't mogelyk, dat Gy dezelfde zyt, die my nu pas acht maanden geleden verlaaten hebt! zyt gy myn
| |
| |
Vriend, dien ik zo oprechte geneegenheid toedroeg, en dien ik meende dat my op gelyke wyze achte? 't Is waar Gy betuigt noch achting voor my te hebben; maar hoe los is die betuiging! - ik ontving uwen brief met eene on uit spreekelyke blydschap, ik brak hem open met eene onverduldigheid, eenen oprechten Vriend eigen: maar ik las hem, ô met welke aandoeningen! ik las hem onder de gevoeligste ontroeringen - het meedelyden perste my gestaadig onder het leezen de traanen uit de oogen, en myn hart weende in het binnenste van mynen boezem - ach myn Vriend! - noch myn waarde Vriend! ik kan U onmogelyk alle de ontroeringen beschryven, die Uw brief in myn Ziel verwekt heeft: gewis zy zouden minder geweest zyn, waaren de gevoelens van Vriendschap by my dezelfde geworden, als by U - myn God! is 't mogelyk, dat iemand die zo wel plagt te reedeneeren omtrent waare Vrienschap, nu zulke laage denkbeelden omtrent dezelve voedt! is 't mogelyk dat iemand, dien ik waande een goed Kristen te zyn, een volslaagen Atheïst is geworden! wat kan kwaad gezelschap niet al uitwerken! Ik vleide my dat de zaaden van deugd en Godvrucht reeds zulke diepe wortelen in Uw hart geschooten hadden dat ze U tegens verderffelyke verleiding zouden beschermd hebben; maar ik ben door de uitkomst bedrogen - helaas bedrogen tot myn onuitspreekelyke droefheid! is dan al uw voorgeeven veinserye geweest? hebt gy de deugd voorgewend en Godvrucht vertoont om my te misleiden, om uwe vrienden, om de gansche waereld te bedriegen? Is dan uw gansche gedrag niet anders dan eene aaneenschakeling van geveinsdheid geweest? Dit kan ik immers niet gelooven; uw inborst was al te gul, uw hart te oprecht, om voor my te veinzen; Gy kunt het zelfs noch niet doen; neen, myn waarde Vriend! gy bezit noch dezelfde openhartigheid, als te vooren, ik zie het uit uw schryven. Wat moet ik dan besluiten? niets anders dan dat gy overrompeld zyt, en U aan de kwaade verleidingen hebt overgegeven, voor dat Gy U wel beraeden, eer Gy tyd van bedenking hadt. - My dunkt ik zie noch uit uw brief, dat de deugd noch niet ten eenemaal uit uw hart verbannen is, eene kleine wortel heeft door de verleiding noch niet ten eenemaal uitge- | |
| |
roeid kunnen worden. - Zomtyds klopt uw geweeten noch; zomtyds hebt gy ogenblikken, die U doen bemerken dat alle uwe vermaken een ydel in de ziel laten, dat altoos ledig zal blyven, indien Gy in uwe leevenswyze blyft volharden. Gy betuigt noch dat de vermaken, door ons zamen genooten, en die vooral bestonden in het uitoeffenen der deugd, in het beminnen van waare godvruchtigheid, en in het betrachten der Kristelyke Zeedeplichten. - Gy betuigt noch, dat die vermaken in uwe Ziel eene zeekere gerustheid, eene weltevreedenheid veroorzaakten, daar Gy nu geene beschryving meer van weet te geeven. - Ach dat Gy geene pogingen aanwende, om deeze gelukkige gedachten te verbannen! veel minder dat Gy toevlucht naamt tot een middel, dat zo Godloos als verderfelyk voor uwe onsterfelyke ziel en ras vergankelyk lichaam is! - om Gods wil, myn waarde vriend! verlaat uw slegte leevensmanier; schei U af van die metgezellen des verderfs, die Uw gezicht verblind hebbende, U langs de paaden der Godloozen naar een eeuwige rampzaligheid wegsleepen. - Laat ik U de gevolgen van zulk een gedrag, als ge nu leidt, eens met korte woorden onder het oog brengen. -
Ik zal voor deze reis zwygen van deugd, van Godsvrucht, van Kristelyke plichten: Uw verstand is te bedwelmd, om 'er voor het tegenswoordige iets van te bevatten; ik zal U alleen maar onder het oog brengen, welke de natuurlyke gevolgen zyn, die uit zulk een gedrag moeten voortvloeien. - Hebt gy eenen andermaal beproeft dat de onmatigheid zo verderffelyk voor de gezondheid is, gy noemt het met een term uit de School der lichtmissen; dat U het haair zeer doet. Van uwe laatste nachtpartye waart gy nog in geen twee dagen op uw dreef. Dat gy slechts zeer doen van het haair noemt, is eene waaragtige ondermyning van uwe gezondheid. - Ik zal U een profetie uitspreeken, waar van de uitkomst zo waaragtig aan de voorzegging zal beantwoorden, als die welke een voorspelling van uw reedeloos gedrag was. - Ga maar voort in uwe leevenswys, ik verzeeker U, zo Gy niet haastig in het graf geraakt, zullen U eerlang een drom van ongemakken, van ongevallen, van jammeren en elenden bespringen, en dat met zulk een ondragelyk geweld, dat ze U het leeven verdrietig, en alle uwe da- | |
| |
gen jammerlyk zullen maken. - Zie daar eene voorzegging, die onfeilbaar vervuld staat te worden. Noem my eens Ligtmissen die op den duur ligtmissen, en hunne gezondheid blyven behouden. Wat zyn de gevolgen van eene gestadige dronkenschap? behalven dat zy van den mensch het onredelykste schepzel maakt, dat 'er onder de wildste dieren te vinden is, zo overlaadt ze hem op het onverwagtste met allerlei soort van ongemakken en elenden, of sleept hem voor hy mannelyke jaaren bereikt heeft in het graf. -
Welke zyn de gevolgen, die de onkuisheid aanbrengt? Beef 'er voor! ik zal de ongemakken niet opnoemen die 'er uit ontstaan, ze zyn te schandelyk. Gy kent ze, en dat is genoeg. -
Aan beide deeze ondeugden, merk ik, hebt gy u reeds overgegeeven - ô zy spannen beide ook zamen tot uw verderf! - ieder alleen is genoegzaam in staat om het te bewerken; maar zaamengevoegd doen zy het onvermydelyk - Beschouw uw gedrag slegts van dien kant, vrees voor de rampzalige gevolgen. - Gaa niet verder voort; stil te staan op dien weg des verderfs, zult gy bemerken, is al reede ver gevorderd, voor al vlei ik my in U, die zich slechts heeft laten verleiden door eene al te groote goedheid, door al te veel toegeevenheid, die 'er in gebragt waart, eer gy 't zelve wist, en nu, ik geloof het, is het bezwaarlyk voor U te rug te keeren. Ik vlei my nochtans in U, ach laat ik het niet vergeefs doen, dat myne vermaaningen op uwe verleide ziel, omdat gy natuurlyk een goeden inborst bezit, noch indruk zullen maken. - Keer, keer tog weeder van dien weg des verderfs! - Lees myn brief. - Lees om Godswil mynen brief met aandagt, en overweeg of ik waarheid of leugen spreeke. - Wagt geen half jaar met my te schryven, gelyk U voornemen was. - Ik denk dat gy me eer zult schryven, en dan hoop ik zult gy vatbaar weezen voor een brief, die U betoogen zal dat de figuur in de waereld te maken, en dat de deugd en goede zeden van alle weldenkende menschen geëerbiedigd worden. - De hemel geeve dat myn hoop niet ydel zy, terwyl ik voor het tegenswoordige deezen eindige, my noemende
H...... den 26 November 1770.
Uw Welmenenden Vriend
Euphronion.
|
|
Auteursrechtvrij