|
| |
| |
| |
De Denker.
No. 245.
Den 7 September 1767.
[Een Brief uit Friesland, over een' binnenlandschen Oorlog ontstaan uit vreemde ingevoerde Medicamenten; en over het Kolven, om een' Silveren Bal, door eene Dame gewonnen.]
DE Schryver des volgenden Briefs verzekert dat de Gevallen, door hem opgegeeven, ten opzichte van het Zaakelyke Echt zyn, doch ten aanzien van het Persooneele zoo voorgedraagen dat de Persoonen niet aan de bespotting van 't Gemeen nader worden bloot gesteld. Waarom ik geene zwaarigheid heb gevonden den Brief: die ons de Belachgelykheid van sommige menschen in zoo verre vertoont, dat men naauwelyks kan berypen, hoe het in Lieden van Aanzien en Geboorte kan vallen: behoudens des Schryvers gewoone Spelling, op deszelfs verzoek, woordelyk mede te deelen. Dus luidt hy.
| |
Myn Heer!
IK ben een Fries, en in een der Steeden van die Provintie woonagtig; ik lees zeer veel, en vermaek my altoos wanneer ik uw weeklyks Blaadje ontvang, want wy hebben hier selden soo veel nieuws te leesen als by u in Amsterdam. - Onder alle uwe Vertoogen hebben geene my beeter gesmaekt, dan die over de Seedelyke Opvoe- | |
| |
ding handelen; 't is waer, ik heb wel geen kinders, doch dit belet egter niet, dat ik de waerde dier Vertoogen kenne, en 'er soo goed over kan oordeelen, als een ander, die, schoon ook ongehuwd, 'er een geheele Verhandeling over heeft geschreeven, die soude ik meede kunnen gedaen hebben, doch 't schryven is myn zaek zoo niet. - In No. 134 handelt gy meest over de natuurlyke driften, en segt: dat men de kinders vroeg moet onderregten, of uittrouwen, op dat sy de natuur niet te leur stellen. - 't Syn waerlyk uitmuntende Vertoogen geweest, soo als ik by ondervinding sie, wyl men sig hier meer dan ooit bevlytigt om den kinderen eene goede opvoeding te geeven. - By voorbeeld; om voor te komen, dat de natuur niet vrugtloos by hen werke, brengt men de Soonen selfs in plaatsen daer se sig kunnen voldoen; hier in volgt men U juist niet, maer wel 't voorschrift van den thans Swervenden Rousseau, die gy sekerlyk gebruikt hebt in uwe Verhandelingen over de Opvoeding, want veele trekken in uwe Vertoogen syn byna woordelyk uit syne Emile genomen; - doch dit doet niets tot myn onderwerp.
't Gebeurde hier onlangs in seekere Stad, dat 'er geene middelen genoeg by de hand waeren om de Jongelingen van een' aangebooren kwael te geneesen; wat raed? men ontboodt die uit een andere plaets, doch dit viel kwalyk uit; 't Gild der gee- | |
| |
nen, die daer ter plaetse die middelen te koop hielden kwam 'er teegen op, mishandelde de nieuw aangekoomen Medicamenten, ja dit ging selfs soo verre, dat 'er een geheele binnenlandsche Oorlog (om soo te spreeken) ontstond; men wilde 't huis, van hem, die de nieuwe middelen voor de Jeugd had ontvangen, plunderen; doch door de voorsorg van voorsigtige Regenten, en waakende Burgeressen, is sulks schielyk gestuit met het vast setten van ses der voornaamste Muiters, en 't weg senden der nieuwe Medicamenten. - De tyd sal de uitkomst leeren, terwyl men als nog denkt, dat in dit voorval meer opgeslooten legt, dan men wel weet, ik durve 'er althans myne gedagten niet van seggen, want die saak wordt hier soo swaar genoomen, dat als 'er maer vyf of ses menschen by elkaer op straet staan, 'er aanstonds, op hooge order gevraegd wordt, wat men praet? Vrye Friesen was 't oude spreekwoord, en 't is tans ook niet meer dan een spreekwoord.
A propo ik schryf over de Opvoeding, en hoe seer die hier behartigd word; ‘de beweeging is altoos goed voor de gesontheid’: seggen de Opvoedingverhandeling schryvers: ten aensien van deese stelling is hier onlangs iets bysonders gebeurd, dat mogelyk nooit gebeurd is, en daerom wel waerdig door den druk voor de Nakomelingen bewaerd te worden. Eene seekere Dame, aen een aansienlyk Heer getrouwd, kwynde langen tyd aen eene uitteerende siekte; de raad der Doctooren baatte niets;
| |
| |
dit maakte haar droefgeestig; sy sonderde sig geheel af; en ging byna nooit uit. Haer man, een homme du Premier ton, stelde alles in 't werk om haer te troosten, maer 't was vergeefs. Mevrouw wierd erger in plaets van beeter. - Eindelyk viel het Mynheer in, om haer te overreeden dat se sich wat meer moest beweegen; met moeite verkreeg hy dat se haar apartement doorwandelde; dit voldeed haar; sy ging verder; besogt haer garderobe; 't gesicht van haere pragtige kleederen onstak haer begeerte om 'er sig meede te vertoonen; haer man dit verneemende, was als uitgelaeten van vreugd; men had welhaest een party te paerd gereed; Mevrouw en amasone reedt voor aen; dit vermaek behaegde haer; en 'er ging geen dag voorby of men maekte geselschappen zoo met Fargons als te paerd, wie 't best konde ryden, terwyl Mevrouw altoos mende; hier door herstelde sy een weinig. - Deese vermaken wierden weldra verveelend, doch haer Inventif Egtgenoot, syn Egaes gesontheid daegelyks siende toeneemen, practiseerde een Seilparty; men stelde een dag tot dezelve, en hy, die 't best en schielykst deed, sou een prys hebben van een stuk Silverwerk; de bepaelde tyd gekomen synde waaren 'er een meenigte Jagtjes gereed; 't Jagt, daer Mevrouw in aen 't roer sat, was ongemeen pragtig opgesierd, (en soo men segt hadt Mynheer het in Holland gekogt om 'er mee uit te munten.) - Men seilde: een seeker dorpeling won den prys, terwyl Mevrouw alle de persoonen,
| |
| |
die van de party geweest synde jagtjes, tot een blyk van haar genoegen, deftig regeleerde. Nu wierd sy daeglyks beter, doch de volmaekte gesontheid ontbrak nog; hoe die te vinden? men had assemblées gehouden, gereeden, geseild, 'er moest egter weêr wat nieuws syn: eindelyk na lang peinsen vond Mynheer iets uit, dat seer vreemd was, en dat niemand dan syn Ed. ook hadt kunnen bedenken, te weeten: Mevrouw moest leeren kolven: wonder wel versonnen voor eene Dame; de kolfbaen was wel haest op de buitenplaets gereed, en Mevrouw, daeglyks kolvende, herstelde geheel, en wierd tevens, na haer gedachten, in die mannelyke Exercitie volleerd. ‘Men moet geen kandelaer onder een koorenmaete setten’: dus dachten die egtgenooten ook; 't gebeurde juist dat in een nabuurig dorp een silveren bal soude verkolfd worden. Mevrouw hoorde dit soo dra niet, of sy watertande om van die party te weesen, sig verseekerende dat sy vast den bal sou winnen. Sy sloeg het Mynheer voor, die, syn eer in syn egaes roem stellende, sulks met zeer veel genoegen aen haer toestond. De dag kwam. - Men reed met eenige koetsen naer het dorp; begaf sig naer den herberg, en vondt daer een geselschap van meest boerenknapen, die, door den silveren bal uitgelokt, derwaerds gekoomen waren. - 't Kolf-uur gekoomen zynde, ging elk naer de baen: toen wisten de kolvers nog niets van de Dame. - 't Spel begonnen synde kwam
| |
| |
Mevrouw aen de baen, met een' kolfstok in haer hand, gevolgd van haer Geselschap, alle pragtig uitgedost, en voorgegaen door de musyk van Waldhoorens en Trompetten. Sy was niet en amasone gekleed, maar en panier ouvert, gekapt en Cacatou met een Aigrette a la Turque. De Boeren maakten ras plaats soo uit eerbied voor haer Sexe als Caracter. De Dame ging in de baen, kolfde en won de eerste party; een weinig vermoeid synde trad sy naer binnen, met de selfde musyk, - gerust hebbende ging sy weder met de selfde Cerimonie naer de baen, en won de tweede party. Nu had sy nog maer met een jongen Boer te doen, die een sterk kolver was; de overwinning bleef lang in twyfel: eindelyk Mevrouw won den silveren bal, dat seker meer uit complaisance van den laatsten kolver, dan volgens de regels der kunst, geschiedde. Onse kolfster ging en Triomphe uit de baen naer den Herberg, onder een gestadig geluid der musyk-instrumenten, en 't onophoudelyk gejuich der Dorpelingen. Sy hield den kolfstok om hoog, waar den silveren bal aanhing, terwyl haar man van elk gefeliciteerd wierd met soo een handige Ega in 't kolven. - Wat dunkt u, Mynheer, van dit geval? Is 'er wel ooit briljanter kolfparty in de seven Provintien, of wel in geheel Europa geweest? Hier kunnen uwe Hollandsche Dames niet by: - geen beter middel voor haer gesondheid dan 't kolven. Sy syn altoos even bleek, en hoe komt sulks? Sy sitten geheele dagen in huis of buiten te
| |
| |
borduuren; kaartspeelen; loopen by geval den tuin eens rond; touren somtyds; dan dit alles helpt niet: sy moeten kolven, kolven moeten sy, soo sy gesond willen syn; gy hebt immers kolfbaanen genoeg op uwe Buitenplaetsen; soo ik dochters had, ik sou haer alle in die kunst laten onderwyzen: 't staet soo deftig, soo mannelyk, en overtreft seer verre al die vrouwelyke oeffeningen van naeijen, borduuren, enz. 't Paerdryden van de Dames is reeds lang in de mode geweest; 't mennen van rytuigen door vrouwen siet men dagelyks. Waerom souden die lieve schepseltjes dan ook soo wel niet alle leeren kolven? Waarlyk deese Heer, die syn vrouw dit middel voor haer gesondheid aen de hand gaf, verdiende even goed een premie als anderen, die deselve met 't behandelen van min gewigtiger onderwerpen ontvangen hebben. -
Plaats dan schielyk deesen Brief, op dat dit geval niet in vergeetelheid raake, want Mevrouw haar man heeft, soo men segt, (dog het is een enkel seggen) [om voortekomen, dat deese gebeurtenis by syne Famielje in geheugen blyve,] den bal in een daer toe gemaekt glasen kasje gelegt, om dus syne kinders daeglyks te errinneren, sie, die bal heeft uw mama gewonnen, soo moet gy ook leeren. Een schoone spoor tot eer, en soo hunne nakomelingen dien weg inslaan en 'er even gelukkig als hunne moeders of grootmoeders in slagen, dan sal dit huis niet min beroemd worden door eene fraaije Collectie van silve- | |
| |
re ballen, dan anderen door hunne versamelingen van Hoorens, Schilderyen, Glasen enz. Nog eens, Mynheer, laet deese geschiedenis een No. van uwé Vertoogen uitmaken: het nut myner medemenschen is het eenigste doel van myn schryven: waar door gy my en elk, die syn gesontheid hoogagt, seer sult verpligten.
Ik ben
Myn Heer!
UE. Dw. Dienaar
C.E.
Uit myn Landgoed,
Nieuw Friesland,
den 1 Septemb. 1767.
P.S. De Heer J. Koopman gelieve het niet kwaalyk te neemen dat ik my van zyne ongelukkige, schoon welmeenende, Aanmerkingen, over myn Vertoog, No. 229, my voor eenige dagen toegezonden, niet bedien. Die hetzelve met opmerking heeft geleezen kan by mogelykheid niet besluiten, zoo als zyn Ed. meent, dat ik alle Kooplieden voor Bloedzuigers houde, maar wil dat de Waereld zoo gelukkig niet is, of 'er worden zoodanigen gevonden. - Zyn' Brief kan hy by de Erven Houttuyn laaten afhaalen.
Deze Vertoogen worden uitgegeven, te Amsterdam, by de Erven van F. Houttuyn, en zyn, ieder Maandag, by dezelven te bekomen en, wyders, te Nymegen by H. Wolfsen, Arnhem W. Troost, Dordrecht A. Blussé, Haarlem J. Bosch, Delft E.v.d. Smout, 's Gravenhage P. van Thol en E. Boucquet, Leiden P.v.d. Eik, Rotterdam R. Arrenberg, Monnikendam T. Tjallingius, Middelburg P. Gillissen, Vlissingen P. de Payenaar, Utrecht G.v.d. Veer, Leeuwarden H.A. de Chalmot, Harlingen F.v.d. Plaats, Sneek R. Zeylstra, en Groningen J. Crebas.
|
|
Auteursrechtvrij