De Denker. Deel 5 (1767)

[p. 177]

De Denker.
N^o. 232.
Den 8 Juny 1767.

[Pieter Pasop, Heerenknegt, schryft aan den Denker, over de Titels van Baron, Graaf, Edelman, &c.]

Majorum primus quisquis fuit ille tuorum
Aut pastor fuit, aut illud, quod dicere nolo.

Juvenal.

Myn Heer!

IK heb lang in beraed gestaen, of ik aen U zou schryven, of niet. Ik ben maer een boere jonge, en heb eenigen tyd als Klerk by den Secretaris van ons dorp gewoond; doch, het daer met hem of my niet willende gelukken, ben ik onlangs in dienst gekomen by een Edelman; en hadt Mr. de Pen, die my heeft leeren leezen en schryven, myn styl, zo als hy het noemt, niet gecorrigeerd, ik zou het nimmer hebben durven wagen, dezen aen U af te zenden. Maer zult gy zeggen, hoe hebt gy kennis aen my gekregen? waerop ik U antwoordde, dat 'er weekelyks een blad van uwe Papieren aen ons huis koomt, en, als het lang genoeg in 't Salet op de Tafel gelegen heeft, krygen wy het gemeenlyks in de keuken, om 'er coteletten of carbonade in te braden, of het op een andere wyze te gebruiken. Dewyl ik nu een Aertsliefhebber van leezen ben, zo heb

[p. 178]

ik meer dan eens zulk een blaadje doorgeleezen; zomtyds begreep ik wat gy zeggen wilde; maer zomtyds was het my te hoog, gelyk gy wel denken kunt. Nu moet gy weeten, dat ik, zedert dat ik in dat huis geweest ben, dikwyls hebbe booren spreeken van lieden van hooge geboorte, van goede geboorte, van geboorte en van geen geboorte. Ik beken, dat ik schrikkelyk verlegen was met deze onderscheiding tusschen menschen en menschen, daer ik op 't land nooit van gehoord had; ik wist wel, dat 'er Edellieden en andere Menschen waren; doch ik meende, dat zy, die in den oorlog gediend en braef gevogten hadden, Edellieden, waren, zo als myn Heer, by welken ik woone; maer van zo velerlei soort van geboorte had ik het minste begriep niet; en zo de Gouverneur en de Mammesel van de Kinderen my het verstand niet geopend hadden, zou ik my nog verbeelden, dat alle Menschen geboren waren en dat goedgeboren niets anders betekend dan een gezond lighaem, een sterke en manlyke gesteldheid, een goed hart en een goed verstand te hebben. Voor dat ik met den Gouverneur en de Mammesel raedpleegde, had ik Wouter, den Koetsier gevraegd, of hy my de zaek niet kon ophelderen. ‘Wat weet ik van die wisjewasjes, zei Wouter, daer de groote Lui zich mede ophouden; ik pas op myne paerden, en draeg zorg, dat myn rytuig altyd in order is; en voor 't overige bemoei ik my nergens mede; maer Piet dit kan ik U wel zeggen, dat ik nooit gezien heb dat Kinderen van grote Lui sterker en gezonder zyn, dan die van gemeene Menschen. Maer wilt gy 't weeten, vraeg het La Rose, den Gouverneur, die zal het U wel zeggen’. La Rose, Mynheer, is een Luikerwael, die te gelyk met my in dienst gekoomen is; maer hy is zoo hovaerdig, dat men hem niet durft naderen, dan met denzelfden eerbied, waermede wy Mynheer, onzen Meester, verpligt zyn te bejegenen. Onze jonge Heer houdt meer van Wouter, dan van hem; en hy heeft Wouter gezegd, dat zyn Gouverneur een bastaerd is van een groot Heer en eene Toneelspeelster, tusschen Luik en Aken. Ik trok evenwel de steute schoenen aen, en verzocht hem vriendelyk om eenige onderrichting in eene zaek, die ik niet wel begrypen konde. Hy keek my aen met verontwaerdiging; ik dacht, straks jaegt hy my de Kamer uit; maer 't

[p. 179]

liep beter af dan ik vreesde ‘Hoor, Pieter, zeide hy, ik wil U wel eenig licht in die zaek geven, niet om U verstandiger te maken, maer om U te leeren, wat respect gy schuldig zyt aen Lieden van eene hooge Geboorte, of aen Edellieden, want dat koomt op een uit. Ik heb de eere van zelf uit Adelyke Ouderen en Voorouderen gesprooten te zyn, wier doorluchtig bloed nog op dit oogenblik door alle myne aderen vloeit; en ik wil voor U niet verbergen, dat ik in die gedachte een onuitspreeklyke troost en vergenoegen gevoele’. Ik kon my naeuwlyks onthouden van lachen, en begon reeds te meesmuilen, gedachtig aen 't geen Wouter my gezegd hadt. Hy bemerkte het ‘Laten lieden van geen geboorte, voer hy voort, daerover lachen, zo veel zy willen; 't is geene ingebeelde eere; 't is een wezenlyk geluk. Een Koopman, een Amtenaer, een Ambachtsman, een Boer, een Burger, en zulk zoort van Volk mogen eene gemeene eerlykheid, vulgaire deugden bezitten, maer geloofme op myn woord, de ware gevoelens van eere, dapperheid en grootmoedigheid kunnen alleenlyk plaets hebben in adelyk bloed. Wat zal een Werkman, een Burger of Boer aenzetten tot goote daden en heldendeugden? Zullen het de voorbeelden zyner Voorouderen zyn? die heeft hy niet. Zal het onzuivere bloed, dat in zyne adere stolt, en nimmer vloeit het doen? Neen, eene hooge geboorte, en edel bloed zyn alleen de bronaders van groote verrichtingen. Gy ziet het onder de beesten, die nimmer van haren oorsprong ontaerden, dan wanneer zy zich met dieren van lager soort vermengd hebben’. Hy zou voortgegaen hebben, had ik de vryheid niet genomen van hem in zyne predikaetsye te stooren; ik zeide hem, dat hy my volkomenlyk overtuigd hadt van de waerde eener hooge geboorte, te meer, daer myn eigen grootschheid geen kleintje daer door gestreeld wierdt, aengezien ik in een rechte linie afgestamd was van den allereersten Mensch. Deze betuiging behaegde hem in geenen deele; hy keek als een jonge, die een oorvyg gehad hadt, om dat hy zyn les niet kende. ‘Dat gaet niet door, Piet, zeide hy eindelyk, met het hoofd schuddende, dat gaet niet door; gy praet naer uwe kundigheden; en naer uwe kundigheden zal ik U antwoorden. Gy zult nim-

[p. 180]

mer gehoord hebben, dat 'er Menschen voor Adam, of Proeadamiten geweest zyn; daer zyn Geleerden, die het bewezen hebben, en ik ben ook van dat gevoelen?’ - O dacht ik, het scheelt den Gouverneur in de bol: wie heeft ooit in de Schrift van Menschen voor Adam gelezen? - Ik zou hem gaerne wat langer hebben hooren praten, maer juistbelde Mevrouw; en zedert heb ik geene gelegenheid gehad om nader met hem te spreeken. Ondertusschen was ik nog niet volkomen voldaen; ik kon wel begrypen dat een man van een hooge Geboorte en een Edelman een en dezelfde zaek is; maer wat men te verstaen hebbe door Menschen van een goede Geboorte, van geboorte, en van geen geboorte kon ik nog zo niet begrypen: en hierover nam ik voor de Mammesel eens te onderhouden, die waerlyk een brave Hollandsche Juffrouw is, en ons Bedienden zeer veel goeds doet. Zy was ook niet weigerig om my de verzochte onderrigting te geven, en uit haer gesprek, met dat van den Gouverneur vergeleeken, heb ik dit besluit gemaekt: Van een hooge en doorluchtige geboorte zyn de zulken, die een Geslachtregister in hunne familien zorgvuldiglyk bewaren, 't welk men werk heeft, in een uur tyds open te rollen; en 't welk, als het opengerold is, eene reeks van huwelyken aen den dag legt tusschen twintig en meer dappere en heldhaftige Godefrieden, Robberts, Bartholds, Stevens, Bernards, met even zo veele godvruchtige en kuische Lucia's, Henriette's, Helena's, voor, en in de Spaensche tyden; doch als ongelukkiglyk de baldadige Wormen deze parkamenten en registers, zo wel als de adelyke en doorluchtige personen, doorgeknabbeld en verteerd hebben, is het met den geheelen Adeldom gedaen. Tot eene goede Geboorte is het niet nodig, diergelyke Registers of Geslachtlysten van Voorouders te hebben; al was myn Overgrootvader een Wever, of Hannekemaeier, myn Grootvader een Opzichter geweest, zou ik evenwel gezegd worden van eene goede geboorte te zyn, indien de grillige Fortuin myn Vader hier of daer in een Schepensbank, of op een Vroedschapskussen geplaetst hadt; en, indien ik, gelyk het dikwils gaer, door zyn dood, of by vrywilligen afstand, zyn Opvolger geworden was, zou men van myne Kinderen zeggen, dat zy van eene patrice-familie ware. Hoe ver Geboorte, zon-

[p. 181]

der eenig byvoegzel, zich uitstrekt, kan ik met geen naeuwkeurigheid bepalen; doch dit begryp ik duidelyk, dat Geboorte ophoudt, daer nuttige Kunsten, Weetenschappen en Handteeringen beginnen. Kooplieden, Kunstenaers, Werklieden, en Akkermans kunnen niet gezegd worden geboren te zyn, als op eene wyze, welke naeuwlyks dien naem verdient; en verdienen zodanige Menschen, die van zo veel nut zyn voor de zamenlevinge, naeuwlyks dien naem, hoe weinig recht hebben wy arme Bedienden dan daerop? Dit spyt my wel het meeste, dewyl ik van natuur wat grootsch ben, en, zo ik geen middel uitgevonden had, om myne Nakomelingen, en die van alle eerlyke Knechten, in lateren jare, eens voor adelyk te doen doorgaen, zou ik my naeuwlyks over myne geringheid kunnen getroosten. Gy weet, dat wy Bedienden, in 't afwezen onzer Heeren en Meesteren, hunne titels en namen aennemen, en Michel of Harmen, de Koetsier van den Graef of Baron, is altoos in de Keuken, of Stal, Myn heer de Baron, of zyn Excellentie die of die. Nu is myn voornemen een Geslachtregister van myne Voorouders op te maken, 't welk door myne Nakomelingen kan vervolgd worden, en daerin geen andere titels of eigen namen te gebruiken, dan die wy elkanderen onderling geven. By voorbeeld; de Familie van de Pasoppen is zeer oud en edel. De stichter van dezelve Oelke Pasop, kwam uit Westphalen herwaerts. Zyn Vader was een Amtman, zyn Moeder Abdisse van een Nonnenklooster. Oelke hadt twee Zoonen, Jan en Hendrik. Jan, de oudste, werdt Hertog, doch stierf zonder kinderen natelaten. Hendrik, de jongste was eerst Gerichtschryver, vervolgens Krygs- en Domeinraed, en eindelyk Bisschop van zeker Sticht. Deze liet een eenige dochter na, Barber genoemd, die naderhand Staetdame werdt, en met een der Kamerheeren trouwde, by welken zy een talryk kroost hadt; te weeten Jannetje, een week na hun huwelyk ter waereld gekoomen, Stoffel, eerst Secretaris, naderhand Raed ter Admiraliteit, en nu Generael. Deze was myn Grootvader; uit hem is gesprooten Harmen, eerst Colonel in dienst van den Staet, naderhand Commissaris van de Vivres in 't leger, en nu zyne residentie houdende op eene landhoeve, niet ver van hier. Deze heeft, behalven eenige Zusters en

[p. 182]

Broeders, die allen in aenzienlyke Staets- of Krygsampten gesteld zyn, geteeld my Pieter Pasop, thans Schout by Nacht in dienst van den Staet. De overige takken van deze Familie zyn niet min aenzienlyk, uit hoofde van de luisterryke bedieningen, welken zy bekleedden. Wel is waer, dat dezelve ook onderhevig is geweest aen de omwentelingen van 't Fortuin; Bisschop Hendrik is uit zynen zetel geschopt, om dat hy wat gemeenzaem met de Keukenmeid geweest was; zyn dochter Barber heeft men met de huik door de Stad geleid; en een van hare Zoonen heeft men zyne behendigheid zo kwalyk genomen, dat men hem een sprong van de ladder heeft doen doen; doch wat familie is 'er, op welke niet het een of het ander te zeggen valt. Op zulk eene wyze ben ik voornemens myn geslachtregister op te maken, in hoope, dat, als ik myne bediening zal nedergelegd, en my, na eene Vrouw van myne verkiezinge te hebben getrouwd, op 't Land zal begeven hebben, als dan myne Kinderen en Nakomelingen dat gebruik 'er van zullen genieten, dat de Boeren, die het zien, eindelyk zullen gelooven, dat wy waerlyk van groote en doorluchtige Lieden zyn afgestamd; en als de Boeren het eens gelooven, zullen 'er ook wel anderen gevonden worden, die 'er niet aen twyfelen. Om deze reden is het, dat ik van de eerste en tweede bedieningen van deze personaedien, in 't Register geen gewag zal maken; want het zou niet goed zyn, dat de Boeren wisten, dat zy van Slagers, Kroeghouders, Moddermans en Italiaensche Schoorsteenvegers tot die aenzienlyke bedieningen opgeklommen waren. Ik zie alreeds te gemoet, dat zulk een Geslachtregister myn laet Nageslacht wezenlyk zal stellen in zodanige eertitelen, als wy elkanderen thans in de Stal en Keuken geven. Wie weet, hoe andere familien adelyk zyn geworden. Gy zyt een Man van verstand; Schryf 'er eens over, bidde ik u; ik wil uw Vertoog wel dubbeld betalen. Vaerwel,

Pieter Pasop.

[p. 183]

P.S. Ik heb Pieters brief, zo goed als ik kon beschaefd; en 'er veele dingen uitgelaten, die hy op eene verwarde wyze gesteld hadt. Dunkt U echter, dat hy nog niet goed genoeg is, zo verbeter het gebreklyke; Non omnia possumus omnes.

Jan de Pen,

Schooldienaer te.....

Ik had dezen Brief geleezen even voor dat ik na bed ging, met oogmerk om, 's anderendaags, een Vertoog te schryven over de eere, die wy schuldig zyn aan de Nazaten van Mannen, die het belang of den roem van hun Vaderland bevorderd, en ons, door hunne onvermoeide zorgen, gelukkiger, wyzer of deugdzamer gemaakt hebben. Over dit onderwerp peinsende, geraakte ik in slaap, en droomde zeer akelig. Ik zag de Hel geopend, en, onder een groot getal van Elendigen, sloeg ik myne oogen, op eenen Heer van den eersten rang, die onlangs schielyk gestorven was. Hy was in een gesprek met zyn ouden knecht Thomas. Hoe ben ik verwonderd, zei deze, dat ik Uw Excellentie op deze plaats zie, onder de schelmen, dieven, hoerewaards en al het canaille van de Hel? Gy zyt zo braaf een Heer geweest, als 'er ooit een op twee beenen ging; uw huis stondt voor alle Lieden van rang en aanzien open, en uw Tafel ook. Gy hebt zo veel armen aan de kost geholpen, door de vergroting van uw huis en lustplaats, door uwe kostbare levenswyze, en door den staat, dien gy hieldt. Mag ik uw Excellentie bidden, zeg my toch, wat misdaad heeft U in dit vervloekt gezelschap gebragt? Helaas, Thomas, hernam zyn Excellentie, ik ben herwaarts gezonden, om dat ik niet getrouw gehandeld heb

[p. 184]

met het Geld, my door de Overheid toevertrouwd; en Weduwen en Wezen uitgemergeld heb, enkel en alleen, om Eertitels, Landen en Staten voor myn eenigen Zoon, dien ondankbaren Schavuit, te koopen. Maar zeg Thoom, gy waart altoos een eerlyk, trouw en oppassend borst, hoe koomt Gy hier? Ach, antwoordde Thomas, met een zucht; ik ben hier aangeland om dat ik dien Zoon, dien ondankbaren Schavuit, voortgeteeld hebbe: om dat ik zyn nattuurlyke Vader ben, moet ik hier lyden. Deze droom is de oorzaak geweest, dat ik het volvoeren van myn oogmerk nog eenigen tyd moet uitstellen.

Deze Vertoogen worden uitgegeven, te Amsterdam, by de Erven van F. Houttuyn, en zyn, ieder Maandag, by dezelven te bekomen; en, wyders, te Arnhem by W. Troost, Dordrecht A. Blussé, Haarlem J. Bosch, Delft. E.v.d Smout, 's Gravenhage P. van Thol en E. Boucquet, Leiden P.v.d. Eik, Rotterdam R. Arrenberg, Monnikendam T. Tjallingius, Middelburg P. Gillissen, Vlissingen P. de Payenaar, Utrecht G.v.d. Veer, Leeuwarden H.A. de Chalmot, Harlingen F.v.d. Plaats, Sneek R. Zeylstra, en Groningen J. Crebas.