Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 2

[p. 287]

Inventarissen van grof geschut en andere wapens de stad Gent toebehoorende.

De uitstekende bewapening van Gent in 1489, bewezen door het overgroot getal ‘engienen’ van alle slag aan de vestingen en waaktorens opgesomd, zal slechts diegenen verwonderen welke met de stadsrekeningen der groote Vlaamsche gemeente sedert het midden der 15^de eeuw niet genoegzaam vertrouwd zijn.

Het krijgsbudget van Gent was inderdaad steeds zwaar beladen; voortdurend klimmen de uitgaven door de verbetering van het oorlogsmateriëel en namelijk van het geschut. Bijzonder belangrijk waren de onkosten der algemeene wapening der stad tijdens den Opstand van Gent tegen Philips den Goede die tot den slag van Gaver leidde.

De ‘Somme van den costen anclevende der eervaert van Audenaerde beghinnende 's vrindaechs den XIIII^en dach in Aprille anno LII tooten XXIIII^en daghe in de zelve maendt, ende van anderen costen anclevende der oorloghen in vele diverssche manieren van saudenieren up de casteelen van deser stede weghe’, beslaat in de Stadsrekeningen over 1451-52 niet minder dan tien bladen (f^iis 217 tot 227) en beloopt tot het overgroot bedrag van 478 pond; en na het beleg van Oudenaarde vermeerderde

[p. 288]

nog de aankoop van buspoeder, bussesteenen enz. (f^iis 256 r^o-261 r^o). Ook het volgende jaar, tijdens den vreeselijken oorlog die gansch Oost-Vlaanderen teisterde, spaarde Gent geene middelen om hare verdediging te verzekeren. Zelfs nog in 't einde van 1453, wanneer de trotsche gemeente voor de overmacht gezwicht, de wapens voor den overwinnaar had moeten neêrleggen, zien wij anderwerf aankoopen van ‘vogelaars’ en ‘crapadeelen’ geschieden (Stadsrekeningen over 1453-54, f^iis 412 v^o-413 r^o)⁽¹⁾.

Onze eerste Inventaris der ‘engienen’ van de stad Gent in October 1456 wordt dus door de hoogervermelde Stadsrekeningen merkelijk verklaard.

Met de Gentsche beroerten, na den dood van Karel den Stoute ontstaan, begint een tijdperk van bestendige krijgsuitgaven; geene Stadsrekening schier van 1477 tot 1491 die geene belangrijke oorlogsonkosten bevat⁽²⁾. Men kent de plotselinge wisselvalligheden van dien langen burgerstrijd; zoo, keerde de talrijke ‘artylderie’ van Gent door Rijm, Onredene en Coppenhole, tot dan toe tegen Maximiliaan gericht, van 7 Juni 1485 af, dank zij den aanslag van Matthijs Pedaert, tegen de vijanden van den Aartshertog. De Fransche hulptroepen door Philips de Crèvecoeur in Vlaanderen aangevoerd, moesten in allerijl op 11 Juni de Gentsche kasselrij verlaten en al het grof geschut van den bevelhebber bleef in de handen der Gentenaars⁽³⁾.

(1) Een ‘Staet van verlorene wapenen van eenige Gentenaers in den slag van Gaveren’, in het HS. Laval, D. II (Bibliotheek der Gentsche Hoogeschool, Ms. Gantois, G 11515), blz. 279-280, geeft uitstekend de bewapening der Gentsche voetgangers.

(2) Voor de feiten zie Kervijn, Histoire de Flandre, D.V.

(3) N. Despars, Cronycke van den lande ende graefscepe van Vlaenderen, D. IV, blz. 259.

[p. 289]

Drie jaar later koos Gent partij voor de Staten en den Raad der Voogden van Philips den Schoone en verbond zich met Brugge dat Maximiliaan in hechtenis genomen had; om zijnen zoon, den koning der Romeinen, te verlossen riep keizer Frederik III al de strijdmachten van het Duitsche Rijk op. In Juni 1488 begon eene vruchtelooze belegering van Gent, die de Rabottorens vereeuwigen. Het zal wel nutteloos wezen er op te drukken in hoever hunne ‘artylderie’, gedurende de twee maanden, dat de keizer te Everghem zijn kamp had opgeslagen en hunne muren bedreigde, den Gentenaars te stade kwam⁽¹⁾.

Wel is waar verliet de ontmoedigde Frederik III reeds in Oogstmaand Vlaanderen, zes maanden later door Maximiliaan in Duitschland gevolgd: toch bleef de oorlog voortwoeden tusschen die twee bekwame veldheeren, Philips van Kleef, aanvoerder in naam der Staten, en den lieutenant van den Roomschen koning, Albrecht van Saksen.

Weldra bevond zich de Statenpartij in een hachelijken toestand en Maximiliaan's bevelhebbers wonnen meer en meer veld; trouwens, in Mei bevonden zich de kastelnijen der drie groote Vlaamsche steden in hunne handen. Philips van Kleef had inmiddels de hulp ingeroepen van Frankrijk. Opnieuw stuurde Karel VIII den heer van Crèvecoeur met een talrijk leger de drie Leden ten steun; in 't begin van Juli wrochten de Bruggelingen dag en nacht om het storm- en mijnalem voor 't beleg van

(1) Despars, D. IV, blz. 407-418; Excellente Cronike, f^o ccliiij r^o-lvij v^o. Zie bij V. Vander Haeghen, Inventaire des archives de Gand, blz. 6: Compte-rendu par Liévin Yoens, du payement des gens de guerre et achat d'artillerie (1487-89); Compte de payements pour frais de guerre de 1489; Compte de Herman Philips pour transport d'artillerie et munitions; voyages de 1488-89.

[p. 290]

Nieuwpoort te hernemen⁽¹⁾. Doch den 9^en Juli trokken de Franschen zich plots terug, zonder dat eenige reden den heer van Crèvecoeur kon bewegen den strijd voort te zetten: teruggeroepen door zijne regeering, die op 't punt stond met Maximiliaan het verdrag van Frankfort te sluiten, keerde de Fransche bevelhebber even onroemrijk als in 1485 in Frankrijk weder⁽²⁾. De ‘Philippinen’, zooals men de Statenpartijgangers doorgaans noemde, stonden nu aan hunne eigene krachten overgeleverd tegenover de ‘Monetanen’ of aanhangers van Maximiliaan. Althans zou weldra de strijd beslissend gestreden worden.

't Is in die omstandigheden dat de Gentsche schepenen, Jan van de Kethulle en gezellen, aan den secretaris der keurbank Daneel Croeselin⁽³⁾, den last opdroegen den Inventaris op te stellen van al ‘de bussen, engienen ende diesser ancleeft’ ter verdediging der stadsomheining (f^o 241 r^o), alsook het oorlogstuig in 't Engienhuis (f^o 229 r^o), nevens 't Schepenhuis op de Hoogpoort, bewaard. Die Inventaris werd aan de Schepenen op 18 Juli 1489 voorgelegd⁽⁴⁾; later voegde de schepenenklerk er nog enkele posten bij tot op 6 Februari 1490⁽⁵⁾.

Zelfs den oppervlakkigen beschouwer zal het bij den eersten blik duidelijk blijken, dat voornamelijk de laatste Inventaris zoo belangrijk is voor de plaatsenkunde van Gent als voor zijne krijgskundige inrichting op 't einde der Middeleeuwen.

(1) 't Boeck van al 't gene datter gheschiedt is binnen Brugghe, blz. 284.

(2) 't Boeck, blz. 290-291; Excellente Cronike, f^o cclxij v^o; Despars, D. IV, blz. 438.

(3) In 1492 was hij ‘controleur der nauheden der rivieren’; zie Gheldolf, Coutumes de Gand, D. I, blz. 681.

(4) F^iis 235 r^o en 241 r^o.

(5) F^o 235 v^o.