Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 2

Van den scependomme begonst t'alf ougste anno⁺ XIIII^c LXVIII.

In dit scependom, was meester Jan Van Loo alleene secretaris van scepenen van ghedeele totten XXIX^en dach van octobre, mids den ghescille datter was omme de andere cleercken.

In de zelve maent van octobre LXVIII, myn gheduchte Heere wesende in de stede van Peronnen, up de Somme, met machte van volcke van wapenen, zo quam daer tot hem de voorscreve coninc van Vranckerycke, ende sloten daer vriendelic den paeys met elcandren⁽¹⁾ ende trocken t'samen van daer t'Onser Vrauwen te Halle, ende van daer voor de stede van Ludeke, daer myn gheduchte Heere zyn volck ghesonden hadde van te vooren, doe hy lach te Peronnen, omme de mare die hem daer quam dat de Lukenaers hadden ghevanghen den bisscop van Ludeke ende meer andre edele mannen met hem in de stede van Ley, in Tongheren⁽²⁾.

Processie generale drouch men te Ghendt up Sente Luucx

+ f^o 205 r^o

(1) Over de samenkomst van beide vorsten te Péronne, zie Lenglet, preuves de Commines, D. III, blz. 19 vlgde; M^lle Dupont, preuves de Commines, blz. 232 vlgde; Gachard, Documents Inédits, D. I, blz. 196 vlgde; Mémoires de Haynin, D. I, blz. 135-138; Mémoires de Commines, D. I, blz. 153; J.F. Kirk, Histoire de Charles le Téméraire, D. II, blz. 223.

(2) Bisschop Louis de Bourbon en de legaat Onufrius, bisschop van Tricaria; zie Jean de Los, uitg. de Ram in Documents enz., blz. 58 vlgde; Henrici de Merica, De Cladibus Leodiensium, ibid. blz. 173 vlgde; Jacobi Piccolomini, Commentarii, ibid., blz. 377; Adrianus de Veteribusco, Rerum Leodiensium (Amplissima Collectio, D. IV), kol. 1335. - Ley, waarschijnlijk Oleye bij Borgworm.

[p. 215]

dach, den XXVIII^en dach van der zelver maend van octobre LXVIII, ende men bedreeffer groote feeste ende blyscepe omme de tydynghe van den voorscreven vergaderynghen ende paeyse van Péronnen⁽¹⁾.

't Saterdaeghs, den XII^en dach in octobre LXVIII; quamen die van Ludeke huut harer stede met machte up den standaert van den maerscalk van Bourgoyngen, die de zelve Lukenaers nederleyde, doode ende vynck.

Item, 's dycendachs, den XXV^en in octobre, zonden de Lukenaers zekeren ambassaden an mynen gheduchten Heere in zyn heer voor Ludeke, presenterende hem up te ghevene de stede te zynen wille, ende in teeckene van dien, zonden hem wedre den voorscreven bisscop van Ludeke ende andre ghevanghenen die zy in Tongren ghecreghen hadden; maer myn gheduchte Heere ontfync die ghevanghenen zonder meer.

Men zeyde dat een cardinael die den Lukeneers hadde ghestelt uut verwatenessen⁽²⁾, in hopen zelve daer bisscop te bedydene, hemlieden inghegheven hadde up te stellene, omme 't welcke, dat commen zynde ter kennessen van mynen gheduchten Heere, hem de zelve myn gheduchte Heere dede zegghen uut alle zyne landen ten voorscreven dicendaghe.

Ontrent desen tyde dede de zee wonderlicken groot quaet in 't land van Putte.

't Sondaechs, den XXX^en dach van octobre LXVIII, wan⁺ myn gheduchte Heere vechtenderhant de stede van Ludeke ende de voorscreve coninc van Vranckerycke met hem trocker t'samen in; de coninc drouch zelve up een bende 't cruce van

(1) Op 14 October 1468 had de hertog nochtans verboden feest te vieren voor het sluiten van den vrede tot na de bestraffing van Luik, Gachard, Doc. Inéd., D. I, blz. 199.

(2) Ghestelt uut verwatenessen, den banvloek geheven tegen hen uitgesproken; die betichting tegen den legaat Onofrio de Santa Cruce, bij Commines insgelijks opgenomen (D. I, blz. 179) wordt door kardinaal Piccolomini uitdrukkelijk tegengesproken, zie zijne Commentarii, bij de Ram, blz. 374 vlgde; vgl. Mémoire du légat Onufrius sur les affaires de Liège, uitg. door S. Bormans (1886).

+ f^o 205 v^o

[p. 216]

Sente Andriese, ende riep zelve myns gheduchts Heeren roup Vive Bourgoyngne! Ende aldus de stede ghewonnen zynde, wart ghepilgiert ende alle de Lukenaers ghevanghen oft ghedoot of verdreven, ende de vrauwen, wyfs ende kinderen verdreven ende uut verjaecht; den meesten deel van der stede wart ghedestrueert met brande ende andersins, de poorten, turren, mueren, vesten ende steercten worden al afghebroken, ter neder ghevelt ende gheslicht⁽¹⁾; daer uute ontquam der Lukenaers capytain, gheheeten Mer Race Van Here, met menichten van Groententen⁽²⁾. Dat ghedaen, myn gheduchte Heere ende de coninc keerde van daer, ende de coninc trackte Vranckerycke waert ende myn gheduchte Heere liet te Ludeke gouverneurs van zynen halven, te wetene, mynen heere van Hunbercourt ende andere, mids datter wat accoorts ghemaect was.

Sondaechs, den XVIII^en dach van decembre LXVIII⁽³⁾, zo hadde myn gheduchte Heere in zyn groote sale te Brucele vergadert alle zyn rudderen, raedslieden, edele ende officiers van zynen huus daer hy hemlieden te kennen gaf, ende eerst zynen rade, dat hy wilde dat alzo gherynghe als eeneghe causen quamen voor hemlieden, dat zy die expedieren zouden alheer zy eeneghe andere anveerden; oock hoe vele dat een procureur hebben zoude voor zyn recht, den secretaris voor een mandement, beslotenen brief ende supplicatien ende elc zynen tacx byzondere; daer naer beval hy zynen camerlynghen dat zy alle daghe twee waerf by hem quamen alle t'samen, ende ooc met hem ryden telcken als hy uutrede, omme messe, vesperen, binnen of buten, up te zyne gheroyert⁽⁴⁾. Ten derden, zeyde hy mynen heere den bastaert van Bour-

(1) Over de verschrikkelijke verdelging van Luik, zie Adriaan van Oudenbosch, loc. citat., kol. 1341 en volgende; of John F. Kirk, Histoire de Charles le Téméraire, D. II, blz. 258 vlgde.

(2) Rase de Heers ontkwam inderdaad alsook een groot getal zijner volgelingen, compagnons de la Verde Tente genoemd.

(3) Zie hierover Chastellain, D. V, blz. 363 vlgde.

(4) Gheroyert, afgezet.

[p. 217]

goyngnen: ‘Ghy zyt myn eerste camerlync, ic wille dat alle d'andere camerlynghen onder hu zyn ende an hu mynen wille vernemen, up gheroyert te zyne’, en zeyde oock zynen edele, ‘dochte oock eeneghe dat zy nyet ghedoen en conste dese zyne ordonnantie, dat men oorlof vraghen zoude, hy zoudene hem liever gheven dan met gramscepen van hem versteken’, met vele meer woorden. Ende als hy al ditte gheproposeert hadde, zo vielen alle de heeren ende edele over haer, zegghende dat⁺ zy alle gader bereet waren te doene ende vulcommene zynen goeden wille, ende doe bedancte hy hem alle gemeenlic, zegghende dat hy wel wiste dat hy grootelic ghehauden was in alle zyne dienaers, dat zy aensien wilden dlast by hem ghehadt, ter causen van diverschen oorloghen, ende hadt goeden wille te verbeterne, enz.

's Donderdaeghs, den XXII^en van decembre LXVIII, 't voornoens, waeren up den Collatie Soldere, te Ghendt, vergadert scepenen van beede den bancken, beede de dekenen⁽¹⁾ ende wel tusschen VIII^c oft X^c van den rycsten ende wysten ende wel willende van der zelver stede, daer meester Baudin Goethals, pentionaris, hemlieden te kennen gaf hoe dat, naer dien dat myn gheduchten Heere, ghehauden hebbende de feeste van zynen huwelicke te Brugghe, track in Vranckerycke ende van daer, zonder cesseren of rusten, te Ludeke, daer hy ten beede ter plaetsen zulcke diligentie dede als de mare zyn mochte al de weerelt duere, ende van daer weder ghekeert in Brabant; ende hoe dat de ghedeputeerde van den vier Leden zyns lands van Vlaendren te zynen weder commene, hem ghebremengiert⁽²⁾ hadden te Brucele, alzo dat wel betaemde ende behoorde, ende dat ghedaen hebbende, hoe de ghedeputeerde van Ghendt alleene up hem zelven, eerst by monde ende achterna by gescrifte, hadden ghedaen zekere obedientien ende requesten,

+ f^o 206 r^o

(1) De beruchte Matthijs Pehaert, een vurige handlanger van het Bourgondisch regiem, was alstoen deken der neringen; zie over hem V. Fris, in Biographie Nationale, v^e Pehaert.

(2) Ghebremengiert, féliciter, geluk wenschen.

[p. 218]

van welcken zy gheene expeditie hadden moghen vercryghen⁽¹⁾, wat diligentien zy daer toe hadden ghedaen, noch oock ghecommen ter gratien, oft het en warre dat zy betoochden met gheweercken, goet, ghetrauwe ende onderdanich zynde mynen gheduchten Heere, die hemlieden hadde doen zegghen, ‘al hadden zy 't altoos gheuseert in de woorden, de weercken tuuchden al contrarie’, in vele diversche poynten die daer vertoocht waren; daer alle de voorscrevene vergaderde mannen zeer druckich ende bescaemt in waren en meneghen welwillende de tranen uuten ooghen braken; zo dat zy hier uut al eendrachtelic sloten een advys dat in ghescrifte ghestelt wert ende terstondt ghegheven zekere gedeputeerden van der steden die ten zelven daghe, tsachternoens, daer mede vertrocken in alder haesten te mynen gheduchten Heere waert, omme hem datte te presenteerne ende zyne gratie te verweervene, ende was 't advys in substancien up 't corte alzo hier volght:

⁺ ‘Eerst, dat zo wie voort an eeneghe woorden useert of vergaderynghe of lopynghe oft maniere maect daer beroerte af zoude moghen commen, dien zal men pelloriseren ende de tonghe duersteken ende bannen L jaer uut Vlaendren van mueteryen; ende eys 't datter beroerte of commotie af comt, ende en zal nemmermeer mueghen commen binnen Ghendt; men zallen quarteleren ende al zyn goet confesquieren. Eys 't oock dat eeneghe neerynghen, wycken oft ghezelscepen ofte de meeste menichte van dien beroerte oft vergaderynghe maecken, daer wapenynghe oft andere onlede afcomt, die zullen alle hebben de ghelycke punytie ende die zullen verliesen hare vryhede ende nyet meer neerynghen zyn; ende als eeneghe zaken ghebueren oft upstaen in de stede, dat elc ghehouden wert te commene by heere ende wet ende die by te blyvene, up gherekent ende ghepunyert te zyne ghelyck den beroertmakers; ende hier inne nyemende te spaerne, man,

(1) Men weet dat na de verdelging van Luik de woeste hertog de bestraffing van Gent had gezworen.

+ f^o 206 v^o

[p. 219]

wyf, jonc noch oud, ende ghebreect yemende yet an de regieres oft eenich van hemlieden, men zal elcken goet recht ende bescheet daer of doen, zo dat nyement cause hebben en zal hem te beclaghene.

Anderwaerf, al plach men alle jare te vernyeuwene de wet by commissarissen, naer inhoudene van den prevylegie van den coninc Philips van Vranckerycke, het es gheordonneert dat myn gheduchte Heere daer inne doe ende voorsie te zynder ghelieften, zo dat daer omme gheene particialiteyten noch andere quaetheden die daer uute altyts gheweest hebben ende gheresen zyn, nyet meer en gheschien ende alzo zyne edele discretie vinden zal oorboorlic zynde.

Derde waerf, dat men hem zal presenteren te ghevene in zulcker hande als hem ghelieft, alle de bannieren van der stede, ende de twee poorten t'Sente Pieters ende t'Sente Baefs weder doen sluyten, alzo zy ghesloten waren t'zynen incommene, ten fyne dat hy wel gheloven mach dat de goetwilleghe doe waren⁽¹⁾, “hadden zy wapenynghe nyet ghemaect, zy en hadden haer bannieren nyet weder noch poorten opene”, nyet gheuuseert en hebben noch zouden willen useren; ende vint men eeneghe die de woorden hebben gheseyt, men zal se punieren, ende als nu vermetsen de Spetaelpoorte, ghelyck dat was te zynder incomste. Ende men sloot de Pedercelle poorte alle donderdaghe⁽²⁾, ende de bannieren waren gheleyt in den handen van Mer Lodewyck van Scorisse, zyn hoochbaelliu van Ghendt.

Vierde waerf, zo wanneer men om eeneghe zaken angaende⁺ den lande of der stede, vergaderen moet, dat men alleenlic vergaderen zal scepenen van beede de bancken, beede de dekenen ende alle de ghene die in wette ghesyn hebben, het zy scepenen, tresoriers, advocaeten oft secretarissen; ende up

(1) In plaats van doe waren stel ik voor te lezen: die woorden.

(2) Akte van bevestiging door den Raad van Vlaanderen, dat de Hospitaalpoort, de Petercelle- en S^t-Lievinspoort gesloten werden, op 31 December 1468, bij Lenglet, preuves de Commines, D. III, blz. 85.

+ f^o 207 r^o

[p. 220]

dat zy breeder raet behouven, zo zal men daer toe nemen alle de dekenen ende uuter weverien de ghezwoornen die ghestelt zullen zyn by kueren van heere ende wette, ende wies by al deser ghedaen zal werden, dat zal stedehauden over den ghemeenen lichame van der stede⁽¹⁾.

Ende elcken deken ende ghezwoornen zal sweeren ende alle onse lieden zullen zyn ghehauden, als zy yemende weten die woorden spreect, maniere maect of weercken doet daer beroerte of commotie afcomt of zoude moghen commen, dien persoon terstont an te brynghene den heere of der wet, up zelve van ghelycken gherekent ende ghepuniert te zyne.’

's Vrindaeghs, den XXX^en dach van decembre LXVIII, waren vergadert up den Collatie Soldere, te Ghendt, scepenen van beede de bancken ende beede de dekenen, ende den soldere al vul notablen van der stede. Daer was te kennen ghegheven by den mont van meester Boudin Goethals, advocaet voorseit, dat hare ghedeputeerde hadden ghezyn te Brucele ende ghedaen mynen gheduchten Heere, dicendaghe lestleden, de presentacien in 't naeste artycle voor ditte verclaert, daer up zy wel ende vriendelic ontfanghen waren, maer hadden in andwoorden⁽²⁾ weder daer te zyne maendaghe avonde eerstcommende ende uut elcken ambochte ende wycke eenen man omme de bannieren te presenteerne, alzoo 't myn gheduchte Heere ordonneren zoude, ooc met brynghende 't prevylege van der kuere omme mynen gheduchten Heere dat te corrigierne, emmer dat in alle dynghen gheheel blyvende, ende ooc de neerynghen ende andre goede lieden van der stede blyvende onghequetst in haer

(1) Dit is dus niet alleen de afschaffing van het zelfbestuur der neringen, maar de eigenlijke vervorming der Collatie.

(2) Op 2 Januari; dien dag werd te Gent eene akte opgesteld waardoor de schepenen van beide banken en de dekens der ambachten van Gent verzaakten hunne bannieren, de opening van drie hunner poorten, de groote keure van Philips den Schoone voor de verkiezing der schepenen, het voorrecht van vrijstelling der verbeurtverklaring en andere genoten rechten, afgedrukt bij Lenglet, preuves de Commines, D. III, blz. 87.

[p. 221]

andere vryheden, ende begheerden certifficatie ende lettren dat ditte ende d'andre ghepresenteerde poynten den wille was van der gheheelder stede; ende dat wart daer ghesloten alzo te doene ende te vulcommene.