Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 1

's Princhen begheerte.⁺

Ghy goede lieden ghemeenlic, ghy weet hoe myn gheduchte Heere ende prinche, die God bewaren wille, hem grootelic beclaecht heeft ende verbolghen es ghezyn, om vele diversche poynten langhe, qualic ende ombehoorlic gheuseert binnen deser zynder stede van Ghendt, daer uute vele moeyten, questie ende onleden gheweest hebben, alzo elc openbaerlic weten mach, in de welcke ghy lieden ende alle de goede lieden ghemeenlic van deser zyner stede, hoewel dat de zelve questie zeer hart en lastich waren, hebt by der gratien Gods eerlic, ghetrauwelic

+ f^o 11 r^o

[p. 86]

ende wyselic gheregiert, danof ghy danc hebt van mynen gheduchten heere ende prince ende groote recommandatie in diversche plecken.

Uuten welcken, ten fyne dat alle zaken mochten werden ghemaect ende gheappoyntiert, myne gheduchte Heere ende prince by zynder gratien heeft ghelieft, als een goet dueghdelic prince ende heere, die zyne goede lieden van deser stede grootelicx bemint, hier in te zendene eerweerdeghen heere ende vader in Gode mynen Heere van Doornycke⁽¹⁾ ende andre edele notable heeren van zynen weghe ghecommitteert, omme daer up te communiquierne met hulieden ende andre goede lieden van deser zyner stede, ten welcken oock van der stede weghe zekere persoonen ghecommitteert hebben ghezyn, de welcke in alle zyden hebben ghepynt ghetrauwelic haer beste daer in te doene, in zulcker wys dat de poynten by hemlieden ghehandelt, overghedreghen hebben gheweest mynen gheduchten heere onder zyne hooghe edele correcxie, welc besproken was in 't beghin van der handelynghe, dat al 't ghuent dat men handelen ende communikieren zoude, altyts alvooren wesen zaude onder de hooghe edele correcxie van mynen gheduchten Heere ende daer naer onder hulieder correcxie, dat 's te verstane, in alzo verren als ghy in alle zyden consenteren saudt, dat men dan sluten ende overeendraghen zoude, ende anders niet.

Ende up dat myn gheduchte heere ende ghylieden, ghelyc voorschreven es, alzo daer inne hem consenterdet, dat dan alle de handelynghe ende communicatie te nyeuten ende als negheene zyn saude, hier uppe hebben mynheere van Doornycke ende andere heeren, die hemlieden altyts wel, eerlic ende⁺ ghetrauwelic daer inne ghequyt hebben, mynen geduchten heere overghedreghen binnen zynder stede van Brucele de poynten, die aldus ghehandelt hebben gheweest, de welcke

(1) Jean Chevrot, bisschop van Doornik, voorzitter van den Grooten Raad van den hertog († 1460), ziet over hem de Biographie Nationale, uitg. door de Académie Royale de Belgique, article Chevrot.

+ f^o 11 v^o

[p. 87]

myn gheduchte heere die oversien hebbende, daer uppe eeneghe correctie ghedaen heeft ende die ghestaen stellen, in zulcker voormen ende manieren als zyne hoghe edele discretie ghelievelic heeft ghezyn, ende emmers, in zulcker wys dat hy hem wel ghetroost in hulieden, mynheeren, ende in zyne goede lieden ghemeenlic van deser zyner stede dat zy daer inne consenteren zullen; mids welcken mynheeren van den kuere, van ghedeele, midsgaders beede de dekenen, hebben hulieden ghedaen bidden ende verghaderen te deser jeghenwoordegher vergaderynghen, omme hulieden dezelve poynten by hem ghecorrigiert ende ghestelt, ghelyc vooren gheseyt, over te ghevene, ten fyne dat ghy ende elc zonderlynghe daer up wel ende neerstelic letten muecht, zo dat ghy den goeden, wysen, zoete andwoorde met goeder deliberatien daer up maken, zulcke dat ghy Gode van hemelrycke, mynen gheduchten Heere ende alle lieden van goeder verstannessen, daer mede paeyen muecht, ende dat wy bliven moghen in de goede gratie van mynen gheduchten Heere ende d'een metten andren moghen blyven in paeyse, rusten ende goede eendrachticheden, ghelyck wy tot noch by uwer goeder wysheyt, die ghy byder gratien Gods, altyts hebt gheorbuert ende ghedaen hebben; welcke poynten hier naer volghen van woorde te woorde:

‘Eerst ontfaen ende bekennen die van Ghendt over poorter⁽¹⁾ vele lieden, zonder dat zy hebben ghewoont jaer en dach binnen der stede ende ghedaen dat de poortre souldich es te doene.

Anderwaerf bekennen de voorschrevene van Ghendt vele lieden huere poorters zynde, sonder inwaers ghedaen te hebbene, huer poorterscip, naer den inhaudene van den prevylegien, ghegheven by den grave Guy, in 't jaer XII^c XCVI, up den maendach naer Pallemsondach, en zonder te vraghene den oorconden by eede oft die ghuene die poortre willen wesen, hebben ghewuent jaer ende dach binnen Ghendt, ende ghedaen dat poortre sculdich es te doene.

(1) Over poorter ontfaen, als poorter erkennen.

[p. 88]

Derde waerven, die van der Weverien doen bevryen vele lieden, die ontfanghende in huer ambacht, de welcke zy gheensins schuldich en zyn van doene, want den ghenen die ontfanghen zullen in huer ambacht, moeten hebben gheleert 't zelve ambacht VI jaer lanc, binnen der stede van Ghendt’. -

⁺ Up dese drie poynten andwoorden⁽¹⁾ de voorschrevene van Ghendt dat van nu voortan nyement en zal moghen ghecryghen de poortrie van Ghendt, het en zy by eeneghe van den twee manyeren, die hier naer volghen, te wetene:

‘D'eerste maniere, zo wie die van buten comt wonen met eenen poortre, es hy in zynen cost van hetene ende drynckene ende van cleedren, ende dat de poortre daer met dat hy wuent vervanct up zynen eed dat hy met hem wuendt, dan es de ghuene die van buten comt bekendt over poortre, alzo langhe als hy woont metten poortre binnen der stede.

De tweeste manyere te vercryghene de poortrie, es by woonsten, ende die se alzo zal willen ghecryghen, zal moeten al vooren doen openbaren by zynen prochiepape, ter plecken van daer hy zal willen vertrecken omme te commene wonene binnen Ghendt ende aldaer te werdene poortre met woonsten, te dhien hende dat elc, die hem wat heesschen wille, hem mach vervolghen daer ende alzoo 't behooren zal, ende hier af te brynghene goede certificatie onder den zeghele van den prochiepape, ende die zal hy presenteren scepenen van der kuere der stede van Ghendt, omme die gheregistreert te werdene in eenen nyeuwen registre, die men maken ende hauden zal van den ontfanghen van den poorterscepe; ende daer naer zal hy ghehauden zyn te haudene huus opene binnen der stede voorschreven naer zynen staet; ende de aerme die de macht nyet en hebben te haudene huus, zullen ten minsten hauden een camere ghestoffeert, hemlieden toebehorende, ende daer te wonene in persoone met zynen wive ende kinderen, ende metter meester menichte van zynen catheylen, jaer ende dach,

+ f^o 12 r^o

(1) Hier heeft de kopist de antwoorden der Gentsche Collatie ingelascht op de beschuldigingen van den hertog.

[p. 89]

ende dat doen blycken by oorconscepen van zynen ghebueren, weerdich van trauwen ende van gheloove, by eede voor VII scepenen van den keure ten minsten, al heer hy bekent zal wesen over poortre.

Ende wel es te verstane dat nyemant en zal moghen vercryghen porterscap met wuensten, in 't openbaer herberghen, noch insgelycx die ghone, die zyn in vooghden of bedwanc van vader ende moeder.

Item, dat de ambachten ende neerrynghen die men nyet vercryghen mach, het ne zy dat de ghone, die vercryghen wille al vooren zy poortre, ghelyck d'ambacht van den weverien, de vyf neerrynghen hemlieden volghende⁽¹⁾, de muelneere, voldre⁺ ende andre ghelycke, zullen ghehauden zyn van nu voortan nyemene te vrienne⁽²⁾ in huerlieder ambacht, het ne zy dat de ghuene, die alzo zullen willen ontfanghen wesen, brynghen met hemlieden kennesse van scepenen van der kuere van hueren poorterscepe, dat 's te verstane, een handteeken van eenen clerck; ende die 't anders dade, den ontfanc zaude wesen van onweerden, ende boven dien zoude de ghuene, die se ontfanghen zauden hebben, werden ghecorrigiert ter discretien van scepenen.

Ende de ghuene, die zullen willen onderhauden huer poorterscip, zullen moeten houden woonste binnen der stede van Ghendt in der manieren dat hier naer volcht: te wetene, dat zy zullen huus hauden opene, zulck als hemlieden behouven zal omme te wonene naer huerlieder staet, ende andre die zyn van cleenen state, elc een camere, sonder dat yement anders in de camere hebbe eeneghe woonste, de voorschreven huusen ende cameren ghestoffeert, ghecateylt redelic van hueren propren goede, elc naer zynen staet ende ter discretien van zeven scepenen van der kuere ten minsten. Ende de ghuene die zyn poorterscap alzo nyet en onderhilden, hy zaude zyn

(1) De vijf neeringen ‘volghende’ de weverien zijn: de scherers, vouders, huutslaghers, strikers, ghereders.

+ f^o 12 v^o

(2) Vrienne, te bevrijden, d.i. op te nemen in hun ambacht.

[p. 90]

poorterscip verliesen, ende daer boven zaude hy betalen der stede yssuwe van zynen goede.

Item, zullen zyn ghehauden de vier Natale⁽¹⁾, te wetene, Kerssavont, Paesschen, Zyncxenen ende Alderheleghen-messe, te haudene huere woonste in persoone met wiven ende kinderen openbaerlic in huerlieder huuse oft camere binnen der stede van Ghendt, ende elcken van dien Natalen wonen ende blyven XV daghen achter een, uutghesteken de ghuene die antieren⁽²⁾ de vrie maercten, als van Andworpen ende Berghene, de welcke zullen ontstaen⁽³⁾ met te wonene de vier Kerstdaghen⁽⁴⁾, behauden dien dat haerlieder huusynghe zal blyven den voornoemden tyt binnen der voornoemde stede in huere woonste alzoo 't gheseyt es, ende het ne ware dat zy hadden beledt van ziecheden, vanghenessen, van gheprevilegierde peelgrimagien ende zulcke ghelycke, zonder scamp oft fraude, zonder te verstane dat by dezer exceptie wyfs oft kindren zyn begrepen niet te haudene woonste in de voornoemde stede; wel verstaende oock dat in dese zake nyet en zullen zyn behelst de XXXIX⁽⁵⁾, anghesien dat zy zullen blyven poorters zonder te haudene eeneghe woonste.

⁺ Ende zullen zyn ghehauden al zulckdaneghe poorters, alzo wel die nu zyn, als de ghuene die men hier naer zal ontfanghen, te doen teeckenene ende te doen scrivene huere woonste ende residencie, te wetene, die ghone die jeghenwoordich incommen zyn, binnen drie maenden eerstcommende, ende andre ten daghe van hueren ontfanghe; ende zullen zyn ghehauden te beteeckene, in de voornoemde lettren van verbode ende andre,

(1) Natales dies, de Hoogdagen.

(2) Antieren, van het Fransche hanter, d.i. bezoeken.

(3) Ontstaen, voldoen.

(4) Vier Kerstdaghen, de vier opeenvolgende Kerstdagen.

(5) Daar dit een uittreksel is der groote Keure van graaf Gwijde van Dampierre van 8 April 1297, gegeven vóor de hervorming van den magistraat door koning Philips den Schoone, moet men zich niet verwonderen nog van de XXXIX (schepenen) te zien spreken in plaats van de XXVI.

+ f^o 13 r^o

[p. 91]

die zy vercryghen zullen, huere woonste ende residentie, te dien hende dat haerlieder wederpartie die mach weten, om hemlieden te doen dachvaerdene ende oock omme weder te legghene huerlieder poorterscip, up dat hemlieden goet dynct. Ende zullen moeten 't zelve scriven doen veranderen, t' allen tyden als zy zullen verhuusen’. -

‘Vierde waerven, abuseren die van Ghend in 't onderhauden van hueren butenpoorterscepe, want en es nemmermeer jaer⁽¹⁾ de tresoriers van der stede hen composeren⁽²⁾ groote menichte van aerme lieden ende andre over al 't platte land van Vlaendren, die zy daer omme doe commende te Ghendt, hemlieden up zegghende dat zy djaer voorleden nyet en hebben onderhauden huer [woonste], ghelyc dat de poortere sculdich es te doene, ende om huerlieder ghebreck, composeren ter sommen van pennynghen’. -

‘Dit article es ghenouch verantwort by der provysie van den artycle dat hier naer volght, te wetene: dat die van Ghendt hemlieden duechdelic zullen doen informeren omme te wetene de ghuene, die onbehoorlicke ontfanghen hebben gheweest ende die hemlieden ghedreghen hebben als poorters ende wevers, ende negheene en waren, ende besculdicht; in dat cas punieren in zulcker wys dat zy exempel zyn zullen andre van ghelycken te wachtene te doene in tyden toecommende. Ende alnu hebben ghecoren die van den Weverien om bet te commene, zekere persoonen totten ghetale van tiene persoonen om daer up te doene ondersouck in huer let, ende omme te souckene daer up remedie, ende zullen zulcdaneghe ghedeclareert werde ghediede⁽³⁾, alzo wel van den poorterscepe als van den ambachte van den weverien ende andre ambachten van ghelycken natuere, het ne ware dat zy 't zint dier date⁽⁴⁾ duechdelic vercreghen hadden.

Ende om de executie van desen article, dat de baeliu zal⁺

(1) En es nemmermeer jaar, er is geen jaar.

(2) Composeren, beboeten.

(3) Ghediede, vreemdelingen.

(4) 't Zint dier date, sedert dien stond.

+ f^o 13 v^o

[p. 92]

hebben eene van den boucken, ende elc poorter van buuten, te elcken Natale als hy vertrecken zal van der stede, zal commen met zynen huusheere ende met twee van zynen ghebueren, ende daer mede zal hy doen blycken by scepenen van der kuere ende ten boucke, dat hy wel zyn poorterscip onderhauden zal hebben, ghelyc voorscreven es; ende de ghene die bevonden zullen werden daer af in ghebreke ghezyn hebbende, het ne zy dat zy hebben beledt van ziecheden, vanghenessen, van gheprevylegierde peelgrimagie oft andre ghelycke, de voorschrevene scepenen zullen binnen eender maent daer naer die verclaeren over ghediede’. -

‘Ende willen die van Gendt bescudden huere poorters van alle criminele zaken ende mesdaden by hemlieden ghedaen, alzo wel voor haerlieder poorterscip als daer naer’. -

‘Ten welcken de voorschrevene scepenen verandwoort hebben dat zy nyet en moghen nemen noch hebben, noch en zullen nemen, noch moghen hebben eeneghe kennesse van eeneghe criminele zaken of mesdaden ghedaen by poorters van Ghendt, voor den tyt dat zy waren bekendt oft ontfanghen als poorters’. -

‘Item, als eeneghe ghediede, gheen poorters zynde, hebben twist jeghen d'andere, omme te belettene dat justicie daer af nyet en werde ghedaen ter plaetsen daer den twist gheschiet, men vint maniere dat een poortre 't faeyt an hem trect, ende alzo by zulcken middele van den poortre blyven de mesdaden onghepugnyert, hoewel dat de poorter 't faeyt nyet en heeft ghedaen’. -

‘Hier up zegghen scepenen van Ghendt dat eys 't zo dat de poorter nyet en es ter plaetsen daer den twist ghesciet, ende dat hy nyet en zy principael van den twiste, hy en mach 't faeyt aen hem nyet trecken; ende eys 't dat de poortere ten faeyte es, ende nyet principael en es, hy en mach maer bevryen zynen persoon’. -

‘Item, als eeneghe poorters van Ghendt hebben ghevolght ende ghestaen te wette als heeschers, voor de wetten van

[p. 93]

den cleenen steden jeghen yemende, ende aldaer gheweest zyn te wette, de scepenen van Ghendt, dien nyet jeghenstaende, en zonder te verbeydene 't vonnesse van die wetten, beroupen de sake, alzo te wette ghevest voor hemlieden, ende weere ende nemen de kennesse de wetten van den smalen steden, ende by dusdaneghe middele zyn bedwonghen de aerme verweerders te commene ten verandwordene voor scepenen van Ghendt, dwelcke es jeghen recht ende redene’. -

‘Up dit voorschrevene VII^e poynt, segghen die van Ghendt⁺ dat 't inhauden van dien artycle nyet sculdich en es te gheschiene, ende dat de clachte van dien es redelic, en dat men nu voortan meer ghelyken nyet doen en zal’. -

‘Item, al eys 't zo dat 't eenegher tyt scepenen van Ghendt dat 't inhauden van dien hebben ghegheven revocatien ende orlof van hove van eender zaken, nochtans zo gheven zy van nyeus ende alzo dicwils als zy willen, huere lettren van verbode van diere zake; ende hauden de aerme lieden daer mede by zulcken bedwanghe dat zy niet connen ghecommen tot eeneghen hende’. -

‘Als van den acht(er)sten artycle, zegghen die van Ghendt als boven in 't naerste article; want als 't ghesciet es ende ghecommen ter kennessen van der wet, zy hebben se ghepugniert ende zullen se punieren’. -

‘Item, als eeneghe poorters, hebbende ghedynghen voor den Raed van mynen gheduchten heere, hemlieden ontvrien⁽¹⁾ van hueren poorterscepe van der zake daer 't ghedynghe omme es, 't zy by heesschene oft in verandwoordene, de voorschrevene poortre van Ghendt, nyet jeghenstaende de voorschrevene ontvryenesse, wille hemlieden daer naer ghehelpen met huerer poortrie, ende scepen en van Ghendt willen de kennesse van der zake hebben, 't welcke niet sculdich en es te gheschiene metten rechte’. -

‘Up dit IX^e article, zegghen die van Ghendt als boven dat

+ f^o 14 r^o

(1) Ontvrien van hueren poorterscepe, verzaken aan hun burgerschap.

[p. 94]

zy nyet en weten dat alzo ghesciet es, ende eys't zo ghesciet, de clachte es redelic, ende en es nyet sculdich alzo te gheschiene noch en zal nyet meer ghedaen werden’. -

‘Item, ende ghedooghen oock dat de boden van scepenen ende van vindren gaen buten over al dlant van Vlaendren, alzo wel buuten der casselrien van Ghendt, in 't Westlandt⁽¹⁾ ende in goeden steden van wetten, als binnen der casselrien, ende daer gaen zy achter straten met hueren strypten caproene⁽²⁾, vraghende den poorters van Ghendt die zy daer vinden, oft zy willen yemende ghedachvaert hebben, ende doen't zonder t'hebbene orlof van hueren meesters. Zy hauden oock daer zidtdaghen ende maken appoyntementen tusschen partien ghelyck oft zy jugen waren’. -

⁺ ‘Andwoorden hier up die van Ghendt dat de boden van vindren nyet en moghen dachvaerden, noch zullen dachvaerden, van nu voortan, eeneghe buuter der casselrien van Ghendt, ende de daghynghe die zy doen zullen binnen der casselrien, zal alleenlic zyn van sculden loopende ter somme van eenen pond groote ende daer onder, ende dat by wetene ende orlove van vindren hueren meesters, zonder te haudene sidtdach, noch hemlieden te onderwindene te makene appoyntementen tusschen partyen’. -

‘Item, willen de voorschreven scepenen van Ghendt, onder 't decxel van den poorterien van Ghendt, bescudden mannen van leene ende scepenen van abuuse van wette ende andere overbreken die zy doen als lichamen van wette, ghelycke oft zy waren ghepriveerde persoonen’. -

‘Hier up, XI^e article, zegghen die van Ghendt dat zy nyet en willen bescudden de mannen van leene, noch scepenen van

(1) Het westelijkste gedeelte van Vlaanderen; soms beduidt het 't hedendaagsche Westvlaanderen, anders het gedeelte van het graafschap op den linkeroever van den Yzer gelegen.

(2) Men weet dat de gentsche schepenen rokken droegen van gestreept laken; hunne boden, evenals die der parochierechters of vinders, droegen gestreepte kapproenen.

+ f^o 14 v^o

[p. 95]

hooftvonnessen, alleenlic omme 't onderhaudt van huerlieder vonnesse, alzo zy ghedaen totten daghe van heden’. -

‘Item, ende nemen de voorschrevene van Ghendt kennesse van leene ende erfachticheden buten der stede van Ghendt, ghenomen dat de questie niet anne en nopen de versteerften van huerer poortre, dwelcke zy nyet sculdich en zyn te doene’. -

‘Up dit XII^e article, zegghen die van Ghendt dat zy gheen kennesse en hebben up leenen, te wat plaetsen dat zy ghelegen zyn, alzo wel buten den scependomme als daer binnen, maer hebben wel kennesse van allen versteerften ende hoyrien van hueren poorters ende van hueren goede, ghenomen dat leenen ende erfachticheyt daer inne begrepen zyn, ende zyn oock in de possessie te bedwynghene de partien te onderhaudene de huwelicke-voorwaerde oft deelynghe ghemaect by vader ende moedre behoorlic ende tusschen huer kindren, leden ooc voor hemlieden, sonder by desen eeneghen indere te doene der eerster kennesse, die zy hebben ter causen van harer poortrie, van den welcken als die annopen leenen oft ervachticheden boven ghenoumt, zy zullen's hem afdoen zonder ghedynghe, omme by den mannen ende scepenen wie die kennesse daer af toebehoort, daer inne te moghen procedeerne naer redene,⁺ noch oock der possessien alzo wel van leene als van erfachticheden die poorter van Ghendt zullen hebben, in de welcke zy zullen blyven alzo verre als zy van dien leene ende erfachticheden ghebruuct zullen hebben paeysivelic, den tyd van zeven jaren, totter tyt dat zy by den ghenen die hebben te kennene van der proprietheyt, het zal wesen ghejugiert ende ghetermineert; ende aldus zegghen die van Ghendt gheuseert hebbende van alzo langhen tyden dat gheen memorie en es ter contrarie’. -

‘Item, ende zy nemen kennesse up de raedslieden, baellius, tollenaers, pachters, sergianten ende andere officieren, alzo wel ter causen van hueren staten ende offitien als anders, ende bannen ende composeren, dwelck es jeghen de hoocheyt van mynen gheduchten heere, zonder hemlieden dies te willen

+ f^o 15 r^o

[p. 96]

verdraghene, om wat verzoucke dat men hemlieden ghedaen heeft ter contrarien’. -

‘Up XIII^e poynt segghen die van Ghend, de zelve scepenen en zullen nyet nemen eeneghe kennesse oft pugnytie van banne oft andersins van raedslieden, baelius of onderbaellius of andere officiers van den hertoghe in zyn lant van Vlaenderen, omme zaken ghedaen, ghesproken, gheexploteert in hare officie oft ten occoysoene van dien die men hemlieden zoude moghen anzegghen ghedaen hebbende noch andersins, ter causen van der offitie, in eenegher manieren. Ende waer 't dat in andre zaken de voorschrevene van Ghend wilden van nu voortan procederen by banne oft pugnytie jeghen de zelve, zy sullen 't doen by expressen ottroye ende consente van den baeliu ende anders nyet’. -

‘Item, hen zy doen secrete informatie binnen der stede, in alle casselrien van crimynele zaken en mesdaden, oft doen commen de goede lieden van buten by hemlieden in grooten ghetale, ende nemen daer mede de kennesse van den zelven criminele zaken ende mesdaden, ende composeren se t'hueren syngulieren profyte, verstekende mids dien de kennesse alzo wel van den officiers ende wetten van mynen gheduchten heere als van den vassalen daer de mesdaden zyn ghedaen’. -

‘Up dit poynt zegghen die van Ghendt, dat scepenen van Ghendt nyet en zullen gaen buten den scependomme van nu⁺ voortan omme te hoorne secrete informatie, het en ware dat de wetten van der casselrien waren in ghebreke te publierne ende huut te roupene ende oock te executeerne oft doen executeerne de voorghebode huutgheleyt te Ghendt by den baeliu ende scepenen, an hemlieden ghesonden by die van der stede van Ghendt; in welcke zaken zy zullen daer mogen trecken naer 't hinhauden van hueren prevylegien ende anders nyet, ende ne zullen van nu voortan meer moghen ontbieden voor hemlieden de inwonende van der casselrie te eenegher generaler secrete informatie’. -

‘Item, ende al eys 't zo dat de voornoemde van Ghendt nyet

+ f^o 15 v^o

[p. 97]

ne hebben executie van sculden binnen de scependomme van der stede dan by pandynghe metten amman ende drie scepenen ten minsten, nochtans gheven zy haren huuthanghende zeghele by den welcken zy bevelen de officiers van mynen gheduchten heere ende van den vassalen dat zy van den voorschreven lettren doen eerlicke executie, zonder ghepaeyt te zyne dat men daer inne onderhauden de costumen ende wetten van der plaetsen, daer de sculdeneers zyn gheseten of haerlieder goedynghen ghestaen ende gheleghen; ende nochtan zy ne moghent nyet doen eerlicke executie binnen der stede, dan by wette, zo voorschreven es’.

‘Up XVII^e poynt, zegghen die van Ghendt dat zy hebben executie van sculden binnen der stede van Ghendt by V^er manieren: de eerste, by pandynghen van den goede by drie scepenen ende den amman⁽¹⁾; III^e, by indaghynghen van den vierscare; IIII^e by verbande te ghane in 's hammans; 't V^en, by eenen erfachteghen man die mach arresteren; ende zyn ghecontinueert die van Ghendt te zendene lettren van verzoucke an de officiers van buuten, te wetene, als 't es poortre jeghen poortre, dat men executere zynen goeden zonder verdrach, naer der costumen van der plaetsen, ende ghelyckerwys zoude men doen binnen der stede haddy goets ghenouch te executeerne.

Item, als ghediede oft vremde lieden hemlieden commen verbinden van sculden voor scepenen van Ghendt ende zy beloven betalynghe te doene met sommen van pennynghen, zonder te ghevene prys van zynen roerenden goede, gelycker wys doet men de executie. Item, van alle anderen bekende sculden zenden die van Ghendt⁽²⁾, inhaudende dat men die executie [doe] naer costume van den plaetsen ende anders nyet daer zy 't weten’.

‘Ende van den XVIII^e article, mentioen makende dat die⁺

(1) De tweede wijze van vervolging voor schulden ontbreekt.

(2) Hier zijn waarschijnlijk de volgende woorden weggevallen: ‘zenden die van Ghent naer dat article, inhaudende enz.’.

+ f^o 16 r^o

[p. 98]

van Ghendt maken ende ordineren bannen zonder 't weten van den baeliu ende zonder hem daer over te roupene dan te huutroupene ter veynstren alleene, dwelcke es gherechtelic jeghen hare prevylegie daer af mentioen makende, in welcke poynten de voorschrevene van Ghendt mesgrepen hebben jeghenmyne voorschreven gheduchte heere, danof zy sustineren ter contrarien, ende zegghen hemlieden van eeneghe van den voorschreven poynten hebbende ghebruuc, ende van eeneghe andre wesende gheprevylegiert.’ -

Om dat de voorschrevene poynten harde zwaer, ende nopen nyet alleenlic mynen gheduchten heere, maer oock partye, te wetene, zyne goede steden van Vlaenderen, andre dan de voorschreven stede van Ghendt ende eeneghe andre die particulierlic nyet hebben gheweest ghehoort noch gheroupen eenichsins; ende insghelycxs als myn gheduchte heere zaude willen hauden zyne rechte, edelhede ende heerlichede, alzo ne soude hy oock willen vercorten de prevylegien, vryheden ende lyberteyten van der voorschrevene stede van Ghendt noch andre zyne goede stede, maer die onderhauden alzo verre als hy sculdich ware te doene.

Hy saude hem doen informeren bet te vullen van up ende de zelve poynten in tyden ende wylen, omme daer inne te haudene zyn recht, 't recht van der voorschrevene stede van Ghendt ende van elckerlyc, alzo redene gheven zal, sonder dat, desen tyt hanghende, die van Ghendt niet en zullen mogen useren van den banne up de officiers ende raedslieden van mynen gheduchten Heere, zy en hebben alvooren consent ende octroy van den baeliu van Ghendt, ende sonder dat dit hanghene in heesschene oft in possessien men zal mogen vercryghen eenich nyeu recht, noch oudt recht verliesen van der eender zyde noch van der andre.

Om de groote menichte van den poynten, ende dat die, ende specialic d'een meer dan d'andre, grootelic annopenen der welvaert, prevylegie ende rechten van den voorschreven steden, by den welcken daer up behoort met goeder wysheyt

[p. 99]

ende delyberatien gheledt te zyne, zo bidden vriendelic ende begheerlic myn heeren van der kuere ende van ghedeele ende beede de dekenen, hu alle, myne heeren, ghemeenlic ende elcken sonderlynghe, dat ghylieden daer up in zulcker wys letten ende devoir ende andwoorde gheven wilt dat ghy Gode van hemelryke, mynen gheduchten heere ende alle lieden van⁺ goeder verstannessen daer inne paeyen muecht, en by dien blyven in de goede gratie van mynen geduchten heere ende met elc andre in goeden paeyse ende eendrachticheden, alzo in 't beghin voor de poynten van dese handelynghe verclaert es’. -

Deze voorschrevene poynten waren ontseyt by den drie leden deser stede tsvrindaechs den lesten in hoymaent anno vyftich, maer sloten te blyvene by hueren prevylegien, rechten ende vryheden, ende en wilden up de voornoemde poynten nyet andworden.

Desen tyt hanghende, zo was vele onleden binnen Ghendt omme diverssche vonnessen die gheappelleert waren, te wetene, by mynen heere den zouvereyn⁽¹⁾, gheheeten Mer Colaert van Commene, ruddere, heere van Ruwerschuere, ter causen van Janne De Zaghere, backere ende muelneere, ende zonderlynghe om een appeel dat een groot ghedeel van den sciplieden uphieven van een vonnesse, ghewesen by den dekenen gemeenlic up de Colatie-Soldre, sprekende van woorde te woorde zoo hier naer volght⁽²⁾:

‘Alze van der handelinghe ende ghedinghe gheweest up den zoldre voor her Lievin De Pottere, hueverdeken van den

+ f^o 16 v^o

(1) De souverein baljuw.

(2) De overdeken der neringen met zijne gezellen oordeelde alle geschillen tusschen eene nering en een harer leden of met eenen bijzondere, of tusschen twee neringen, op den Collatiezolder; maar men mocht over dit oordeel in beroep gaan. Wij hebben dit stuk verbeterd, volgens het oorspronkelijke vonnis voorkomend in het Register getiteld: Ordonnantien, Wijsdommen der dekenen van de Neeryngen der stede van Gent 1357 ad 1583, berustend op het Gentsch Stadsarch.

[p. 100]

neeringhen, ende den anderen dekenen ghemeenlic, tusschen eenen ghenaemt Willem Everwyn, f^s Willems, zoo hy zeide, metgaders zyne kinderen, an d'een zyde, ende den dekin ende ghezwoornen van den sciplieden an d'andre, ter causen van den grieve dat hem de zelve dekin ende ghezwoornen vervordert hadden te doene, zo hy zeide, in zeker ghevolgh dat hy voor hemlieden hadde beghonnen doen, om te commene ter zelver neeringhen ende vryheden van den scipambachte, daer an hy hem zeide vryhede hebbende, by 't ghuendt dat eenen Willem Everwyn, dies zone hy was, zo hy zeide, ende hem getroeste inwaers te doene, in zynen levene vry scipman was, mids welken hy zo verre ghevolecht hadde voor den voorseyden dekin ende ghezwoornen dat hy voor hemlieden hadde doen hooren zeker oorconden, omme zyn patrimonie ende vryhede te prouvene ende andren dach hem bescheeden omme zyn orconscip voort te beleedene⁽¹⁾.

Ten welken daghe hy hadde zeker oorconden, die hy versochte ghehoort t'hebbene, dwelke hem de voorschreven dekin wederleyde ende hendelic ontzeide te gheschiene, mids⁺ dat zy gheene vrye sciplieden en waren, zegghende dat hy gheene beleeden soude dan die vry waren in de zelve neeringhe⁽²⁾, bi den welken de zelve orconden blyven moesten onghehoort, ten achterdeele van hem ende in verachtertheden van zynen rechte. Oock dede de vorseyde dekin gevrach den orconden te voren ghehoort, of zy wel wisten dat de vorseyde Willem Everwyn zyn vader was ende gheen andre, dwelke ooc was jeghen recht ende in diere wys ondoenlic te prouvene, vermet legghende van beede den poynten ghedaen ende ghesciet zynde bi den voorschreven dekin ende ten byzyne van zynen ghezwoornen, zo voorseyt es, begheerende dat men hem daer toe kennen of loochenen zoude.

(1) Beleedene, betoonen, bewyzen,

+ f^o 17 r^o

(2) Overeenkomstig met de Statuten der Schippersnering; ziet Fr. de Potter, Beschrijving van Gent, D. III, bz. 20.

[p. 101]

Waer up de voorseyde dekin, ten byzyne van zynen ghezwoornen ende groote menichte van notablen persoonen, vry in de zelve neerrynghe, zeide ende verandwoorde, naer vele delaeyen by hem ghehadt ende ghedaen in deze zake, dat wel waer was dat de vraghe zo ghedaen was, ende in sulker wys als de voorseyde Willem gheseyt hadde, ende oec dat hem wederleyt was ende ontzeit andre persoonen te hoorne dan vrye sciplieden, alzoo 't wel sculdich was van zyne, mids dat huerlieder bouc inhoudt ende verclaerst dat de dekin van den sciplieden niement sculdich en es te vryhene dan bi der ghemeener neeringhe ende bi orcondscepe van vryen sciplieden, waer by hem anders niet ne stont te vraghene naer den eed, die hy ghedaen hadde, dan naer 't hinhouden van heurlieder boucke.

Tenderende mids desen andwoorde ende hendelic versouckende t'hebbene 't renvoy ende kennesse van dese zaken, anghesien dat by hem ende zyne voornoumde ghezwoornen gheen hendelic vonnesse ghegheven en was, d'welke al vooren de voornoumde Willem wel sculdich hadde ghezijn te verbeydene, eer hy ze betrocken zoude hebben, ende hadde hy datte verbeyt ende hy hem dan hadde weten te beclaghene, so zoude hy ze hebben moghen betrecken, ende met eer en hadde hy cause noch redene hem te beclaghene.

De voornoemde Willem ghehoort hebbene heurlieder andwoorde, ende kennesse ghedaen up zyn ansprake ende voortstel, versochte van rechtswege up den zoldere ende bi den dekenen ghemeenlic zyn orcondscip te beleedene, daer up biddende omme dach ende tyt bescheeden te hebbene, zegghende dadt hem alzo sculdich ware te gheschiene, naer de kennesse die de voorseyde dekin ghedaen hadde; de voornoemde dekin, metgaders zynen ghezwoornen, concluderende ter contrarien, ende hendelic slutende up 't vorseyd renvoey, met meer woorden die⁺ partyen an beede zyden daer toe zeiden ende alligierden, so waes 't dat de voornoemde dekenen ghemeenlic ghehoort hebbende de voorseyde handelinghe, en ooc ghesien ende

+ f^o 17 v^o

[p. 102]

ghevisenteert hebbende den bouc die de voorseyde dekin overgaf, insghelycx een Vidimus inhoudende zeker ottroy ende ghifte hemlieden ghegheven by onzen gheduchten heere ende prince, den grave van Vlaendren, ende meer andre coppien, mencioen makende van zekeren vonnessen die zy hadden ende overleyden, ende up al rypelic gheleedt hebbende, wysden naer al dat voor hemlieden commen was, den voornoemden dekin ende ghezwoornen van den sciplieden t'hebbene 't renvoey ende berecht van der voorseyde zake, hemlieden diere afdoende, ten desen dat zy ghehouden werden den voornoemden Willem recht ende wet te doene up zyn versouc ende voortstel binnen XIIII^ten daghen eerstcommende, ende te hoorne orconscip ende informacie naer de costume van den zoldere, t'elcx rechte, alzo wel vrye sciplieden als onvrye ende onvrye als vrye weerdich van trauwen ende gheloeve. Dit was aldus ghedaen ende uutghegheven up den zoldere den anderen dach in laumaent in 't jaer XIIII^c vyftich.’

Hier naer ghync men sitten audientie up dleven van den volcke van deser stede.

Item, de bisscop van Doornycke ende andre ghedeputeerde van den prince saten binnen der stede in 't huus van Lubrecht De Stoppeleere⁽¹⁾, ter audientie up dleven van den volcke, daer up dat zy hoorden vele prochiepapen, priesters ende andere persoonen⁽²⁾.

Item, insghelycx waren gheordineert zekere notable persoonen, die ter audientie saten, up den onderlicken ontfanc die ghedaen hadde ghezyn in de weverie ende in de volderie van persoonen daer in onbehoorlic ghevrydt⁽³⁾.

(1) Lubrecht de Stoppeleere was ‘cotidiaenmeester’ der Sint Michielskerk, oud-schepene en oud-stadsontvanger; hij was lid der poorterij en baljuw van de Oudburcht in het ambacht van Zomerghem.

(2) Daar de priesters met het toezicht der hagepoorterij gelast waren, mag men veronderstellen dat dit verhoor omtrent de levenswijze van het volk, een onderzoek over het poorterschap was.

(3) Ghevrydt, aangenomen, ingeschreven.

[p. 103]

Naer dese audientie ende informatie gheseten, zo ware up Onser Vrauwen-avondt alfougst Vyftich, ghebannen Ghyzelbrecht Van den Velde, Ghelloot Van den Putte, Lievin De Jaghere, Gillis Van Roome, Ghyzelbrecht De Groote, elc X jaer uuten lande van Vlaendren, om dat zy ontfanghen hebben in 't ambacht van der volderien zekere personen ende die daer in ghevrydt onbehoorlic ende jeghen d'oude costume ende om haerlieder ghesyngulierde profyt, daermede dat 't zelve ambacht commen es in grooter upspraken ende blamacien, 't welcke nyet sculdich en es te lydene onghecorrigiert.

Pieter Goetghebuer, Godevaert De Wale, Joos Van den⁺ Somple, Jacob Uuter Meere, Joos Van den Noorthaute, Jan De Lauwere, Pieter Van der Gracht, Lievin Everhem, Lievin Van Overackere waren ghebannen elc X jaer, om dat zy upsetters gheweest hebben van den onredelicken ontfanghe, die men binnen zekeren tyde haerwaerts ghedaen heeft in 't ambacht van der weverien, ende ontfaen hebben zekere persoonen in 't zelve ambacht van der weverien onbehoorlic jeghen de oude costume om haere ghesyngulierde profyt, daermede enz. onghecorrigiert.

Jan Van den Hane⁽¹⁾ ende Christoffels De Grave⁽²⁾ waren ghebannen elc vyftich jaer, om dat zy als dekin vander weverien ghedooght hebben zekere personen t'ontfanghene ende te vryene in 't ambacht van der weverien jeghen de oude costume, daermede 't zelve ambacht commen es in grooter upspraken ende blamatien, 't welcke zy wistenen, en hebben dat nyet wederstaen, ende by dien nyet sculdich en es te lydene zonder punycie.

Claeys De Smet⁽³⁾ ghebannen vyftich jaer, omme dat hy, scepene wesende van der keure, te diverschen stonden, anbrocht

+ f^o 18 r^o

(1) Memorieboek, D. I, bz. 212, 215, 241, deken der weverij in 1440-41, gestorven als schepene van gedeele in 1453.

(2) Ibid., bz. 189 tot 264, schepenene van gedeele in 1430, 1432, schepene der keurbank in 1434, 1437, stedekiezer in 1440, deken der weverij 1444-46, stedekiezer 1445, schepene der keure 1446, 1449, deken der weverij 1465.

(3) Ibid., bz. 204, 212, 222, schepene der keurbank 1437, 1440 en 1446.

[p. 104]

heeft eeneghe schamele lieden dat zy belast waren ende in vreese van verdreven te zyne van deser stede, ende onder 't decxele van dien ghenomen heeft van den zelven scamelen lieden zekere sommen van pennynghen, ende die bekeert te zyne ghesyngulierde profyte, dwelcke es een zake van quaden exemple ende nyet sculdich te lydene onghecorrigiert.