Eyn corte decleringhe deser spere

Regelnummers proza verbergen

[p. 42]

[F. 2R] Eyn corte decleringhe deser spere voer sympele liede, opdat si weten waeraf dat si onsen Heer loven ende dancken mogenaant.

1Om te verstaen die speer der hiemelen, soe eest te weten dat Ons 2Here God in der ordinancie der creaturen ghescapen hevet hiemel endeaant. 3eerde met honre toebehoerten. Ende alsoe ons die fylosofen leren, soeaant. 4is die eerde al ront van wijtden ende van dicden. Die wellike, alsoe siaant. 5leren, wijt is sesdusent vierhondert ende XCI milen, ende oec alsoe 6dicke. Ende aldus soe steit die helle mids in der eerden drydusent twe-7hondert ende XLV milen diep; ende dat beteikent dat zwart puntgen in 8middel van der eerden hiervore. Dese eerde in aenschijn ende ghelike-aant. 9nisse teghen die grootheit der hiemelen en is niyet meerder dan eyn10poynt eyns pessers teghen synen omgaende ronden rijnc als hi op sijnaant. 11hoechsten uutghetoghen is.

12Nu suldi weten dat viere elementen syn, daer alle dinck hier bene-13den af ghescapen is. Dat yerste element is die eerde, dat ander dwater,aant. 14dat deerden die locht, ende dat vierde dat vuer. Die eerde is in haer 15selven druech ende cout, ende met hoere culden soe wordet si eyndrachtichaant. 16verenicht metten watere. Dat watere is cout ende vochtich, ende metaant. 17sijnre vochticheit soe wordet ghemengt metter locht, wellike locht is 18vochtich ende werm. Ende met hoerre wermheit soe wordet die locht versa-19ment metten vuer dat hidsich ende droech is. Nyet in hem self, want inaant.aant. 20hem selven soe en eest noch heit, noch cout, noch droech, noch naet, 21ghelijc als oec allen die planeten ende sterren en sijn. Mer die hidden 22ende culden, droecheit ende vochticheit maken si hier beneden met hon-23nen omganc. Ende gheven oec allen tijtliken creatueren, ellic nae sijnaant. 24nature, beruerlike crachten, ende invlieten of instortten hon gruyende, 25ghevoelike ende vermenichlike cracht, om te volstaen ende te behouden 26dat wesen der creaturen.aant.

27Als ons oec leren die fylosofen ende doctoren, soe sint XIII hie-aant.aant. 28melen die gaen boven die eerde ende wateren. Die allen sijn doerschi-29nende ghelijc tghelas der zonnen. Ende als rabbi Moyses [F. 2V] seet, soeaant. 30is ellic hiemel dick oft grof in hem alsoe wele milen als eyn sterckaant. 31man mocht gaen op wijfhondert jaer, ende alle daghe verre XL milen. En-32de alsoe veel milen oec soe steet die eyn hiemel boven den anderen. Ende 33aldus soe eest van den beghinsel des eyns hiemels totten beghinsel desaant. 34anders hiemels alsoe veel milen hoghe als eyn mensche mochte verre gaen

[p. 43]

35in dusent jare, ende alle daghe altoes XL milen. Alsoe nochtan dat eynaant. 36yeghelike jaer gherekent sal sijn van CCC ende LX daghen, ende eyn yeghe-aant.37like dachvaert van XL milen, ende eyn yeghelike mile van twedusent scre-aant.38den oft cubitus, dat sijn egypcien ellenboghen.aant.aant.

39Dese XIII hiemelen betekent ons Onse Here Jhesus Christus met Synenaant. 40XII apostolen. Ende ghelijc als Jhesus seyde tot Synen discipulen: ‘In 41der werelt suldi druc ende onrast hebben, mer in Mi suldi vrede besit-aant.42ten’, alsoe sijn oec die XII yeerste hiemelen altoes onrastich ende om-aant.43lopende, mer die overste, dat is der dertienste hiemel, is altoes ras-aant.44tich ende stille in hem selven, ende is gheheiten Empyrium, want hi steit 45boven den vierighen hiemel. Ende onder den vierighen hiemel staet deraant. 46cristallinsche of waterrachsche hiemel, anders soe sout al verbernen wataant. 47onder hem stoynde.

48Die yerste hiemel is die locht die wi daghelix sien ende ghebrueken,aant. 49die wellike in drie deilen is onderscheyden. Dat overste ende nedersteaant. 50deile is claer van der zonnen. Dat overste is altoes claer, dat nederste 51is claer des daechs allene. In dit nederste deile der locht daer vlie-52ghen die voghelen van veelrecunde manieren. In den middelsten deile deraant. 53locht eest altoes grote duysternisse om der scaden wille van der eerden.aant. 54Ghelijc alst voer den boem die in der zonnen steit ende over den boem 55claer is, mer bynnen sijnre scade doncker is. In deser duysternisse der 56locht daer sijn die duvelen. Daer werden ghemaect oft beronnen die ha-aant. 57ghel, die snewe, donre, blixem ende tempeesten, want daer is altoes on-58verdraghelijc coude. [F. 3R] In dat overste deil der locht, daert altoesaant. 59claer is, daer sijn dicwil die heilighe enghelen ende zalighe zielen. 60Ende ghelijc als die eerde, die wateren ende die locht ellic hevet hoer 61sunderlinghen creaturen, alsoe heeft oec ellic van den XIII voerscrevenaant. 62hiemelen sijn sunderlinghen creatueren ende cierheiden.aant.

63Die ander hiemel dan is dat element des viers, dat wellike nae rab-aant. 64bi Moyses' rekenisse hoghe staet oft omgaet boven die eerde twintichdu-aant. 65sent milen te synen beghinsel, ende is altoes onrastich ende omdreyende 66als eyn rat om sijnre spilen. Nyet in sich selven grof, claer, heit ofaant. 67bernende, mer alst enighe andere dinghen ghenaket, die onstieket ende 68verbernet ende verwandelet tot sijnre ghelikenissen, ghelijc den zolferaant. 69of den stale gheslaghen op den steyn. Waert dat dese hiemel des viers 70grof ware in hem selven, ghelijc als ons vier dat gemincgt is met eert-aant.71scher materien, soe en souden wi noch zonne, noch mane, noch egheen

[p. 44]

72sterre ommermeer moghen sien in den hiemel, mer het is altoes al sub-aant. 73tiel ende doerschinich ende heeft in hem wonderlike ende onsienlikeaant. 74creaturen in hem ghenuechghelic leeven, ghelijc den veyschen in den wa-75teren.

76Die deerde hiemel is die plaets daer die mane in loepet ende is ghe-77noempt des manen omganc, ghelijc als die sesse navolghende hiemelen na 78honre planeten gheheiten sijn. Dese mane, na dat ons die doctores leren,aant. 79staet hoghe boven die viere elementen XV^M VI^C ende XXV milen. Dit is die 80nederste planete ende die minste sterre der hiemelen. Si heit die co-aant. 81ninghynne des hiemels, want in haer soe stortten van boven die planeten 82hon naturen, ende van hoer soe ontfanghen wi voert die crachten van el-aant.83liker naturen. Si es altoes onrastich ende doet alle wateren vloyen. Dieaant. 84zee doet si oec eppen ende vloyen. Si meret ende en minnert altoes in hoer 85selven nyet, mer nae dat si verre van of na by die zonne is, schinet si 86cleyn of groot te wesen. Si ontfaet haer liecht van der zonnen, ende dan 87schijnt si vergaen, of eclipsis wesen, als si vol is ende die rechteaant. 88[F.3V] scaye der eerden tusschen hoer ende die zonne comet staen. Si isaant. 88dat liechte ende die oeghe der werelt in der nacht.

90In den vierden hiemel gaet die planete Mercurius ende is eyn schone 91sterre die bynae altoes bynnen die rayen der zonnen gaet. Ende daerommeaant. 92siet mense selden in den hiemel dan op zekere tijden, zavens in deraant. 93zonnen nedergaen of smorgens in der zonnen opstaen. Oec siet mense som-aant.94wijls te zomertijt in den middaghe by die zonne staen. Dese sterre endeaant.95hoer stat of hiemel staet hoghe boven den maen VII^M VIII^C ende XII milenaant. 96verre. Hoer crachten wercken zeere in die zaden der eerden ende in die 97creaturen der wateren ende in die mensche dat leet der longhen met horeaant. 98toebehoerten, gelijc als die mane heeft den maghe in den mensche.aant.

99Die wijfde hiemel is daer Venus die planete in omloepet, dat eyn100schone sterre is, des zavons die avontsterre ende smorghens die dachster-101re is gheheiten. Dese sterre ende hoer hiemel of omganc is hoghe boven 102Mercurius VII^M VIII^C ende XII milen, dat is boven den maen XV^M VI^C ende 103XXIV milen. Dese sterre is zuete ende ghetempert van naturen. Siaant. 104schymmert als die mane ende hoer crachten werken zeer int wercke der na-aant.105turen. Ende si is onthouwende die sommighe cruyden altijt in honreaant. 106schoenre groynheiden.aant.

107Die seesde hiemel is daer die zonne omgaet, die eyn spieghel ende eyn 108vat is alre schoente ende begripelix liechs. Si is in hore naturenaant.

[p. 45]

109ghetempert van droechden ende van wermden, ende ghevet voetsel alles lee-110vens. Die zonne ende die mensche tesamen baren dat gheslechte der men-111schen. Si is achtwert meerdere dan allen die werelt ende steit hoghe bo-aant.112boven eertrijke LIV^M VI^C LXXXVI milen. Si lijdt eclypsim wanneer die nu-aant.113we maen tusschen ons ende die zonne als eyn rechte linie comet staen en-114de bedect eyn deel van hoer. Si is dat liechte ende die oeghe der wereltaant.115in den daghe ende met horen rayen soe dwinct ende regeert [F. 4R] si al-aant.116len die andere planeten in den hiemel.

117Die zevende hiemel is die omganc daer Maers die planete in omloepet. 118Dit is eyn zere vierighe sterre, roet van verwen, bose van droechde endeaant. 119bernender hiedden, ende beruert die galle der creaturen. Si steet hogheaant.120boven die zonne XV^M VI^C ende XXV milen.

121Die achde hiemel is daer Jupiter die planete in omgaet. Die is eyn 122zuete ende beste ghetempert sterre van wermde ende vochticheiden. Siaant. 123versuet die locht ende die naturen ende heeft crachte over die bomen dieaant. 124altoes gruyn bliven. Si steit hoge boven Maers VII^M IX^C ende XII milenaant. 125ende hoer rayen gheven oec, als Venus, schijn in der eerden.aant.

126Die neghende hiemel is daer Saturnus in omloepet. Die is eyn herde 127wrede planete van groter culden ende droecheiden. Si schijnt niet grootaant. 128wesen ende altoes bleec van verwen, want si steit hoghe boven die zonne 129XXIX dusent IV^C ende XLIX milen. Dese pleecht gherne goide leefttochtaant. 130te maken.aant.

131Die tiende hemel is dat firmament daer allen die sterren die wi sien 132in staen gheveist, die hon steeden nyet en verwandelen, ghelijc denaant. 133voerscreven zeven planeten, mer si gaen omme met den omloep des fir-aant.134maments altoes tusschen dach ende nacht van den oesten in den westen ende135alsoe weder totten oesten. Dit firmament en is noch wit, noch zwart, 136noch van gheenre natuerliker verwen. Ende dat ons dunct blauwe sijn, dat 137is omdat soe hoghe is, soedat wi sijn verwe nyet begripen en connen.aant. 138Want het is hoghe boven Saturnus, den oversten planete, XXIII dusent 139IV^C ende XXXVI milen.

140Hierboven soe sijn noch drye hiemelen van onbegripeliker hoechden.aant. 141Die yerste heitet Cristallinum, haert ende vast ende claer als ghelas ofaant. 142cristal oft bevroren wateren. Die ander heit Purpureum ende is van vieri-aant.143gher verwa. Dese hiemel is soe snel ende van soe groter jachten in synenaant.144omloepe, dat hi alle die andere hiemelen omdrivet van den oesten tottenaant. 145westen, nochtan dat si teghen hem dringhen ende keren van den westenaant.

[p. 46]

146totten oesten. Ende waert dat si teghen hem nyet en liepen ende [F. 4V] 147hem niet en beledden, hi soude hemel ende eerde omkeren ende alle crea-aant.148turen onder hem vernielen. Ende en waer die cristalline hiemel nyet on-149der desen hiemel, dese hiemel soude van der viericheit sijns omloepens 150alle dat onder hem is altemale al verbernen. Dus hoghe soe spekeleerdenaant. 151wel die heynsche fylosofen met honre natuerliker consten: totten hiemelaant. 152die Empyreum heitet, die dy overste is, daer God met Sinen vrienden 153woenet, die al claer, stille, ende vol weelden is, ende groot sonder eyn-154de. Hiertoe en consten si met honre verstant nyet ghecomen ende begripen,155want si die ewighe Godheit ende der zielen onsterfelicheit nyet en ver-156stoenden.