CARAN-conferentiebundel 6. Neerlandistiek in een meertalige Caribische context, met bijzondere aandacht voor vreemdetaalbenadering

[p. 95]

Tweetalig onderwijs (TTO), meertaligheid en Nederlands als vreemde taal (NVT) in de Caribische context
Marjan de Visser-Lemstra, University of Aruba en Taalunie

Het concept tto

Wereldwijd bestaan er allerlei varianten van tto, tweetalig onderwijs, bilingual education; denk aan China, Hongkong, Japan, Canada, België en het Midden-Oosten. Ook in Nederland bestaat dit onderwijsconcept al sinds het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw en het wordt als de meest succesvolle onderwijsvernieuwing van de laatste 30 jaar beschouwd. Het succes van tto in Nederland is mede te danken aan het feit dat deze vernieuwing niet van bovenaf werd ingevoerd, maar juist vanuit de scholen zelf kwam.

Tto, tweetalig onderwijs, de naam zegt het al, is onderwijs in twee talen. Taalvaardigheid is dan ook een belangrijk speerpunt van tto. Functioneel taalgebruik van de vreemde taal staat centraal. Belangrijk instrument voor de taalverwerving is de didactiek, CLIL, Content and Language Integrated Learning. De taalverwerving vindt dan ook niet alleen in de taallessen plaats maar ook in het vak. De CLIL-didactiek is essentieel omdat taal en inhoud samengebracht worden op een manier dat ze elkaar versterken. Leerlingen worden bewust gevolgd zowel op inhoudsaspecten als op taalaspecten.

Tto omvat in Nederland echter veel meer dan onderwijs in twee talen. Naast taalvaardigheid zijn er nog twee pijlers geformuleerd waarop tto is gestoeld: wereldburgerschap en persoonsontwikkeling. Door alle drie aspecten altijd mee te nemen in het onderwijs, groeit de leerling: niet alleen in taalvaardigheid naar een hoog niveau, maar ook tot een ‘global citizen’, een kritische wereldburger die taalvaardig is, kan reflecteren, onderzoekend, creatief en weerbaar is en eigenaarschap voelt over het eigen leerproces. (Voor de exacte invulling van de drie pijlers zie Nuffic 2.0).

Tto in het Caribisch gebied

Omdat geen enkele tto-school gelijk is en de drie pijlers, taalvaardigheid, wereldburgerschap en persoonsontwikkeling universeel zijn, bieden deze pijlers ook voor Caribische scholen handvatten, verdieping en ruimte om het onderwijs anders gestalte te geven.

Drie scholen voor voortgezet onderwijs op Curaçao en een school voor voortgezet onderwijs op Aruba hebben tweetalig onderwijs (tto) ingevoerd. Twee van de scholen op Curaçao gebruiken Engels en Nederlands als instructietalen, evenals de school op Aruba. De andere

[p. 96]

school op Curaçao heeft als instructietalen Papiamentu en Engels (overigens binnen het Caribisch schoolsysteem CXC, Caribbean Examinations Council). Alle scholen werken met de drie pijlers naar de standaard van Nuffic: taalvaardigheid, wereldburgerschap en persoonsontwikkeling. Deze pijlers zijn nauw met elkaar verbonden en maken een school meer dan alleen de plek waar je komt om lessen te volgen voor je diploma. Vanzelfsprekend kan de Nederlandse standaard niet een op een overgenomen worden in het Caribisch gebied. Dat geldt met name voor de pijler ‘taalvaardigheid’. De Nederlandse situatie gaat uit van moedertaalonderwijs (Nederlands) en een tweede instructietaal, een vreemde taal, meestal Engels.

In de context van het Caribisch gebied zou echter meertaligheid het uitgangspunt dienen te zijn en zou vanuit dit perspectief gekeken kunnen worden naar het versterken en waarderen van talen in het onderwijs in combinatie met de andere twee pijlers, wereldburgerschap en persoonsontwikkeling.

Meertaligheid is een unique selling point, deze onderscheidende eigenschap, in het Caribisch gebied, en deze rijkdom kan meer tot bloei komen als er aandacht is voor de aanpak van talenonderwijs, niet alleen bij de talen, maar ook bij de vakken. De CLIL-didactiek is het vliegwiel om taalontwikkeling en vakontwikkeling bij de leerlingen te bevorderen. Elke taal kan namelijk een vreemde taal zijn voor de leerlingen; dat kan bij zowel de talen als de vakken het geval zijn. In het Caribisch gebied is daarom elke vakdocent ook een taaldocent.

In de Caribische tto-scholen wordt dan ook gewerkt aan de uitwerking van meertaligheid en mogelijke andere interventies die onder de drie pijlers vallen die de leerling vaardig maakt om de wereld in te gaan. Zo geven de scholen in het Caribisch gebied hun eigen kleur aan de pijlers en zo werken ze aan een Caribische kwaliteitstandaard tto, die mto (meertalig onderwijs) genoemd kan worden

Nederlands als vreemde taal (NVT)

Als elke taal een vreemde taal kan zijn in het onderwijs in het Caribisch gebied, geldt dat ook voor het Nederlands. Met de waardering voor elke taal en de diversiteit van moedertalen in de klas is een vreemde-taalbenadering voor elke taal, inclusief het Nederlands (NVT) dan ook een logische keuze. Het merendeel van de leerlingen in het Caribisch gebied heeft niet Nederlands als moedertaal, maar veel leerlingen krijgen wel les in het Nederlands. Met de diversiteit in achtergronden van zowel leerlingen als docenten, kan elke taal een vreemde taal zijn waarbij elke taal een eigen rol heeft. Tijd om Nederlands, net als alle andere talen in de regio te zien als een van de vreemde talen met de eigen specifieke rol.

Tto biedt daarvoor mogelijkheden met de specifieke aandacht voor taalvaardigheid en in de didactiek, die zowel taalontwikkeling als

[p. 97]

vakontwikkeling bevordert. Lessen in het Engels zijn voor leerlingen een verrijking, lessen Nederlands kunnen dat ook zijn, mits met de juiste aanpak.

Door respect te hebben voor iedere taal kan samengewerkt worden aan meertalige inclusiviteit, waarbij iedere taal een eigen rol heeft en competitie tussen de talen verdwijnt.

Tot slot

Het concept tto/mto biedt scholen in het Caribisch gebied een onderwijsvorm die innovatie in het onderwijs kan bevorderen door te werken aan taalvaardigheid in een meertalige context. De studenten worden opgeleid tot eigentijdse ‘global citizens’ en, niet gehinderd door taal, kansen krijgen aangeboden om zelf te keuzes te maken in hun vervolgopleidingen.

Verwijzingen

Nuffic 2.0, Nuffic TTO (2019) Kwaliteitsstandaard tweetalig onderwijs 2.0.

https://www.nuffic.nl/publicaties/kwaliteitsstandaard-tweetalig-onderwijs-20

[p. 98]