|
| |
| |
| |
5. Een postume roman van Wim Bos Verschuur
Door Hilde Neus
Als nr. 8 in de serie Libri Musei Surinamensis is verschenen de roman, geschreven door Wim Bos Verschuur; Het vergeten land. Dit is een heel bijzondere gebeurtenis in Suriname, omdat het niet vaak voorkomt dat een literair werk na de dood van een schrijver wordt gepubliceerd. Daarnaast is het ook heel bijzonder dat de auteur zelf jarenlang aan het typoscript heeft gewerkt en nogal onzeker was over de uitgave. Dat de plannen er wel lagen blijkt uit bijgaande brieven, maar zeker ook uit het feit dat Wim als tekenleraar zelf de kaft voor het boek had ontworpen. Hij heeft van 1932 tot aan 1967 aan deze roman gewerkt.
Enkele jaren terug schonk de pleegzoon van Wim Bos Verschuur, Ben Kletter, een grote doos waarin het archief en veel foto's van de bekende Surinamer waren opgeborgen, aan de Stichting Surinaams Museum. Ze zijn opgeslagen in het museumdepot. Zoals bekend wordt helaas nog veel bezit, zoals voorwerpen, brieven en foto's, weggedaan na het overlijden van iemand, omdat de nazaten de betekenis van dit culturele erfgoed niet voldoende beseffen. Gelukkig is dat niet gebeurd met de nalatenschap van Wim Bos Verschuur.
Nu is de roman in druk verschenen. Naast Het verloren land heeft Wim Bos Verschuur onder het pseudoniem van Marcel Colloman Een laatste droom van Sheddy Autahar (1944) geschreven, en de derde roman van zijn hand is Koloniale staten, ongedateerd. De criteria voor de keuze van juist Het vergeten land is gebaseerd op het historisch belang, de culturele waarde en de emotionele indruk op de lezers, maar bovenal natuurlijk de literaire kwaliteit van het verhaal. Wim Bos Verschuur gebruikte voor deze roman het pseudoniem Soll. Bwemi. De uitgever heeft ervoor gekozen om zoveel als mogelijk recht te doen aan de schrijver en koos dus voor hetzelfde formaat als de ontworpen omslag. Deze straalt de sfeer van de jaren 1930-40 uit en gaf richting aan de keuze voor het lettertype, het papier en de bladspiegel.
Voor Suriname geldt dat dit de eerste keer is, dat er aandacht wordt besteed aan de voortgang van een werk door aan te geven dat de auteur in verschillende etappes het typoscript heeft bewerkt, met potlood, met blauwe pen en met rode pen. Deze ingrepen zijn niet gedateerd, dus het is niet bekend wanneer Bos Verschuur ze heeft aangebracht. Met zwarte pen heeft hij stukken doorgehaald, die door de redacteur, Jan Bongers, dan
| |
| |
ook niet zijn opgenomen. Dit is een kritische uitgave, wat betekent dat de tekst is aangevuld en gecorrigeerd en de spelling is gemoderniseerd.
Uit het typoscript is af te leiden dat Wim Bos Verschuur zich door de jaren heen met de redactie van zijn werk heeft beziggehouden. Dit blijkt ook uit diverse losse stukken die zijn bijgevoegd in de kartonnen map en waarvan de inhoud het vermelden waard is. Op de eerste pagina staat de opdracht: ‘Aan de kleine Adriaan, en mijn trouwe vrienden Jacques en Clara’. Uit de losse bladen die in de map zaten, krijgen we een beetje een indruk van de context waarin deze roman is geschreven, en blijkt het tijdsbeeld. Vooral het nationalisme van Wim Bos Verschuur, en zijn acties tot ‘Baas in eigen huis’, de voorloper van de strijd tot onafhankelijkheid, komen goed tot uitdrukking. Als motto voor de roman is de volgende passage uit de troonrede van 1932 aangehaald: ‘Op den voorgrond trede daarom wat de natie vereenigt, niet wat haar verdeelt.’
In Het vergeten land trekt Wim Bos Verschuur de lezer binnen in de situatie van Suriname anno 1932. Zijn bedoeling blijkt uit het bijgaande schrijven; hij wilde de maatschappij schetsen en hij deed dat aan de hand van kleurvolle natuurbeschrijvingen. Hij was voor alles een tekenaar en schilder en dat vindt de lezer weerspiegeld in de tekst. De wederwaardigheden van een aantal hoofdpersonen zijn ook in die stijl;. dDe meesten van hen hebben niet veel te besteden. D, daarnaast horen we de stem van de middenklasse, in de schoolmeester en de politieman. Hun waardeoordeel over de sociale wantoestanden wordt zichtbaar. De auteur heeft veel dialogen in de roman verweven, en daarmee de diversiteit aan visies middels de stemmen van de personages verwoord. De gebeurtenissen verlopen chronologisch en geven een goed tijdsbeeld van de periode, waarin de tradities en omstandigheden van vooral de creolen centraal staan. De Surinaamse lezer zal zich herkennen in de personages en zich kunnen identificeren met hen. Het leven in armoede is realistisch en tot in kleine details beschreven. De auteur hield de Surinamers een spiegel voor. Maar ook zeker de Nederlandse lezer had hij wat te vertellen. Aan de echt geïnteresseerden deed hij een oproep: kijk eens wat er met dat vergeten land gebeurt. Deze wanhoopskreet uitte hij in 1932, maar was nog steeds van kracht in 1967. De grote frustratie van Wim Bos Verschuur bestond er uit, dat er wezenlijk niets veranderde. Hiermee klaagde hij de koloniale overheerser aan, maar ook de Surinaamse politiek. De roman heeft niets aan actualiteit ingeboet, en dat geldt voor veel
| |
| |
van het werk van Wim Bosch Verschuur. Uit de tijd van het ontstaan van Het vergeten land is erg bekend het werk van Anton de Kom: Wij slaven van Suriname (1934). En De stille plantage (1931) van Albert Helman. Het vergeten land beschrijft echter geen voorbije zaken van de slavernij, maar staat midden in het leven van de arbeiders. Hiermee was Bos Verschuur zeker een vernieuwer binnen de Surinaamse literatuur.
Wim werd geboren in 1904 en overleed in 1985. Tijdens zijn leven is hij steeds opgekomen voor de onderdrukten via de politiek, vele straatacties en binnen zijn rol als tekendocent. Diverse fasen van zijn leven en de daarbij gaande activiteiten zijn door Hans Breeveld weergegeven aan de hand van bronnen, maar ook interviews. Hierdoor krijgt de lezer een goed beeld van zijn veelzijdigheid. Het motto voor de biografie luidt:
‘Het is een schande, een land vier keer zo groot als Nederland, met de rijkste bodemschatten, en dat land kan nog geen welvaart schenken aan een bevolking zo groot als Utrecht.’
Uit alles blijkt hoe betrokken Wim Bos Verschuur was met de toestand van het land Suriname. Zijn archief is geïnventariseerd en er zijn stukken tentoongesteld tijdens ‘Wereldoorlog in de West’. Deze expositie liet het belang zien van Suriname voor de strijd van de geallieerden tegen de vijand. Hij had humor: hij telde zijn sika's toen hij door gouverneur Kielstra werd geïnterneerd aan de Copieweg. Hij had gevoel voor taal: hij liet pamfletten voor demonstraties drukken in het Sranan, het Hindi en het Javaans. Hij was een leider: hij voerde de massa aan tijdens de straatacties van 1946 voor zelfbestuur, zoals te zien is in een film die bewaard is gebleven. Nader onderzoek in dit archief zal het beeld dat in Suriname leeft van Wim Bos Verschuur zeker ondersteunen en wellicht zelfs nieuwe aspecten over deze grote Surinamer naar boven halen.
Uit al zijn werken, handelingen, acties, kortom uit zijn gehele levenswijze sprak zijn sociale bewogenheid. Zo ook uit de roman Het vergeten land, waarvan Bos Verschuur zo graag wenste dat die zou worden gepubliceerd. Dit is uiteindelijk gebeurd, en het is haast adembenemend hoe actueel Wim Bos Verschuur nog is, anno 2017.
| |
Een biografie van Wim Bos Verschuur (23-5-1904 - 4-1-1985)
Bernhard Willem Hendrik Bos Verschuur werd geboren op 23 mei 1904 te Paramaribo. Zijn grootvader van vaderszijde was eigenaar
| |
| |
van verschillende plantages. Zijn moeder, Heloïse Tjon Akien, was eigenares van een kokosplantage in Coronie. Wim was het tweede van drie kinderen in een Nederlands-hervormd apothekersgezin.
Bos Verschuur kreeg tekenlessen van J. Booms, ging naar de Hendrikschool (mulo), volgde een machinistenopleiding en vertrok naar Nederland waar hij de akte mo-tekenen behaalde. Hij ging daar om met Indonesische nationalisten als Hatta en Sjahrir. In 1933 keerde hij terug naar Suriname als tekenleraar en fabrikant van door hem ontworpen meubels. Maatschappelijk actief was hij als voorzitter van de Surinaamse Arbeidersfederatie en de Surinaamse Arbeiders Centrale en als medeoprichter van de Unie Suriname (1943), met de leus ‘Baas in eigen huis’. In 1942 werd hij Statenlid en zette zich onder meer in om het Duits als verplicht vak te vervangen door het Spaans. Op 30 juli 1943 liet gouverneur Kielstra hem interneren. Op 27 oktober 1944 kwam hij weer op vrije voeten. In het verslag van een Statenvergadering lezen we later: ‘De heer Bos Verschuur werd in 1943 als staatsgevaarlijk geïnterneerd en in 1947 als Ridder van Oranje-Nassau gedecoreerd.’ Van 1945 tot 1951 was hij opnieuw Statenlid, in 1946 medeoprichter van Spes Patriae en in 1952 oprichter van de Partij Suriname, die in het politieke leven geen grote rol zou spelen. Zijn maatschappelijke activiteiten vonden wel weerklank bij Eddy Bruma (1925-2000). Bos Verschuur stond in zijn sociaaldemocratische ideeën dicht bij Grace Schneiders-Howard, het eerste vrouwelijke lid van de Surinaamse Staten. Maar meer dan ideoloog was hij een activist en een redenaar. De schrijver en journalist Johan van de Walle (1912-2000) karakteriseerde hem als ‘de eerste linksgeoriënteerde romanticus’ van Suriname. Wim Bos Verschuur overleed te Paramaribo op 4 januari 1985.
[Bron: Jansen van Galens Hetenachtsdroom (2000) en Van Kempens Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur (2003)]
| |
Wim bos verschuur: een bibliografie
Als uitgever:
|
| - | Waakt (Oen Wiekie), weekblad, gedrukt bij O.C. Marcus, dat werd opgezet uit verontrusting over het mogelijk overslaan van de raciale onrust in Brits-Guyana. Met artikelen van Bos Verschuur, W. Lionarons en O. Wong. Het blad verscheen gedurende vier maanden in 1950 |
| - | De zweep, inlegblad van Waakt, orgaan van Bos Verschuur,
|
| |
| |
| gedrukt bij Eben Haëzer. Ook hieruit sprak zijn sociale bewogenheid |
| - | Signalen, pamfletten/brochures waarvan hij er vele maakte en verspreidde |
| - | Hoor, zie en denk, één van de vele Signalen, geschreven in opdracht van het Comité voor Werkzoekenden in Suriname, 1967 |
Als schrijver van sociaal-realistisch toneel:
|
| - | Woeker, in drie bedrijven, met decor ontworpen door hemzelf en zijn leerling J. Lobato, 12-5-1936 |
| - | Kjépotie nomo! No poeroe dede na watra/ Och arme! Haal de dode niet uit het water (met praten alleen kom je er niet!), in Nederlands en Sranan. Paramaribo 1954 |
| - | Causerie over Ai, kaka e kies' tiefie, afgedrukt in de Ware Tijd, 27-7-1959 |
| - | Ai, kaka e kies' tiefie, première 29-7-1959. In het programmaboekje wordt de opvoering aangekondigd van Sjinnie trong...? Meka drai kon baka, Mie Georgtina na a boi ing ma, Blackout en [de heropvoering van] Tje potie nomo ne poer' dede na watra. |
Als schrijver van hoorspelen:
|
| - | Het water komt, over de Nederlandse watersnoodramp, 1953 |
| - | Ai, kaka e kies' tiefie, na 't grote succes van het toneelstuk tot hoorspel bewerkt, 1959 |
Als schrijver van filmscript(s):
|
| - | De keerzijde van de medaille, dit script lag aan de basis van de gelijknamige film over Suriname, gemaakt bij bezoek van een Nederlandse parlementaire delegatie, 1947 |
Als schrijver van verzen en verhalen:
|
| - | Wij hebben een zoon verloren, verzen en verhalen, z.j. |
| - | Het vergeten land (1932), typoscript onder pseudoniem Soll. Bwemi |
| - | De laatste droom van Sheddy Autahar (1944), typoscript onder ps. Marcel Colloman |
| - | Kolonialle stat [sic], typoscript, ongedateerd [Niets van het literaire werk van W.B.V. verscheen in drukvorm.] |
Over Wim Bos Verschuur:
|
| - | [Anoniem]: ‘[Over Woeker]’, met uitvoerige weergave van intrige. In: Suriname, 12-5-1936 |
| - | [Anoniem]: ‘[Over Ai, kaka...]’ In: de Ware Tijd, 26-9-1959 |
| - | [Anoniem]: ‘Bernhard Willem Hendrik Bos Verschuur: leraar m.o. tekenen en de Surinaamse kweekschool’. In: De Vrije Stem, 7-9-1963 |
| - | [Anoniem]: ‘[Over de rehabilitatie van Bos Verschuur]’. In: Suriname, 30-7-1968. En in: de Ware Tijd, 30 en 31-7-1968 |
| |
| |
| - | [Anoniem]: ‘De epiek van Bos Verschuur’. In: Vrije Stem, 3-8-1968 |
| - | [Anoniem]: ‘Oom Wim 35 jaar ambtenaar: grote vitaliteit en sociale bewogenheid: onvermoeibare strijder voor recht en rechtvaardigheid’. In: Vrije Stem, 10-8-1968 |
| - | K[arg], C[yriel], B.B.K. etc., vele getrouwen: ‘Een bindende uitspraak: Een bloem voor een bloem; een (schonere) bloem voor een degen’. In: Vrije Stem, 10-8-1968 |
| - | Walrecht, Aldert: ‘[Over W.B.V.]’. In Vrij Nederland, 7-11-1968 |
| - | Guillaume, Marcel: Rood licht, documentaire over internering Bos Verschuur (met een bandtekening van W.B.V.), 1968 |
| - | T., A.: ‘In memoriam Willem Bos Verschuur 1904-1985’. In: De West, 9-1-1985 |
| - | Scholtens, Ben: Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog, pp. 60-63 [over conflict met Kielstra]. Paramaribo: Anton de Kom Universiteit, 1985 |
| - | Ramsoedh, Hans: Suriname 1933-1944: koloniale politiek en beleid onder gouverneur Kielstra, pp. 147-148 en 193-200. Delft: Eburon, 1990 |
| - | Jansen van Galen, John: ‘[Over W.B.V.]’. In: Het Parool, 15-6-1994 |
| - | Marwina, Suzanna: ‘De grote betekenis van Wim Bos Verschuur’. In: Weekkrant Suriname, 4-8-1994 |
| - | Jansen van Galen, John: Kapotte plantage: Suriname een Hollandse erfenis, pp. 58-59 en 118-120. [Amsterdam]: Balans, 1995 |
| - | Jansen, Pieter: ‘Interneringen’. In: Oso, 14, nr. 2, pp. 173-184, oktober 1995 |
| - | Meel, Peter: Tussen autonomie en onafhankelijkheid: Nederlands-Surinaamse betrekkingen 1954-1961, pp. 196-197. Leiden: KITLV, 1999 |
| - | Jansen van Galen, John: Hetenachtsdroom: Suriname, erfenis van de slavernij. Amsterdam/Antwerpen: Contact, 2000 |
| - | Korsten, Richard en anderen: Honderd en één Bank Notes biografieën, pp. 26-34. Paramaribo: De Surinaamsche Bank, 2001. |
| - | Breeveld, Hans: Baas in eigen huis. Wim Bos Verschuur, heraut van de Surinaams onafhankelijkheid 1904-1985. Paramaribo: Uitgeverij Djinipi, 2004. |
Bron: Van Kempen, Michiel, Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Deel 4. De geschreven literatuur van 1923 tot 1975.
(Paramaribo, Okopipi, 2002)
https://www.dbnl.org/tekst/kemp009gesc04_01/kemp009gesc04_01_0008.php
|
|
Auteursrechtelijk beschermd