Des coninx summe

[p. 377]

[De zeven gaven van den H. Geest]

303.aant.

Naden zeven ghebeden, die begrepen sijn inden pater noster, hebben wi wille te spreken ter groter reverenciën so hogher materiën, als vanden heilighen gaven des heiligen gheests, als hi selve bewijst, ende sullen eerst segghen, welc die gaven sijn ende waer omme si sijn gheheten gaven ende gaven des heylichs geests, voert, waer omme datter zeven sijn ende niet meer of min, ende voert van dat goet datsi ons doen.

Het is een hoesheit ende een manier, so wanneer een rijc oerbaer man ende edel coemt tot sijnre bruyt, die hi mit alre herten mint, dat hi haer brenct van sijnen yuwelen. Ysayas die propheet seit inder scrifturen vander glorioser brulochten, die gemaect waren inden lichame der heyliger maget Mariën, doe die zoen gods in haer daelde ende trouwede onse suster, dat is onse vleysch des menscheliken gheslachtes. Hi vertelt ons vanden iuwelen ende vanden schonen gaven, die hi met hem brocht om te gheven sijnre bruyt, daer die propheet aldus seit: ‘Vander wortel van Yesse sal hi opstaen ende

304.aant.

uutgaen, een ruede, die draghen sal die blome van Nazareth’. Dat is te seggen: die alre grootste minne des grootsten brants der minnen⁺ van hem sal u coemen, een ruede, die || dragen sal die blome der blomen (Nazareth is so veel te seggen als een blome, Yesse dats een brant), ende op dese blome sal rusten die heilighe gheest, die geest der wijsheit ende des verstants¹⁾, die geest des raets ende der starcheit, die geest der const ende der guedertierenheit ende die geest der vresen gods. Dit sijn die graciën, dier²⁾ hi vol was vander tijt, dat hi ontfanghen was in sijnre moeder lichaem. Recht als die grote zee van allen wateren, zuet ende sout, inhout, van welken hi bedouwet alle die werelt, aldus was hi, seit sinte Iohannes, vol van graciën ende waerheden, ende van sijnre plantinge ontfangen wi dese zeven geesten.

+ 103r

1) D. verstās.

2) D. die.

305.aant.

Dese seven gaven ontfangen wi inden doopsel. Mer recht als die lichaemlike gracie, die god gheeft den kinde in sinnen, in duechden, in starcheden ende in anderen dingen, die hi hem geeft na sijnen wille, enen ygeliken van cleynen tot groten, recht als dat kint wast ende op comt, - alsoe ist in desen geesteliken graciën, nae dien dat een mensche voertgaet in duechden ende bereit sijn herte tot god, na dat hem god gracie gheeft; ende in hem openbaren dese gaven

[p. 378]

mitten werken, die een int een ende die ander int ander, nae dat die wille des heilighen gheests is, diese¹⁾ uutspreidet nae sijnen wille, als sinte Pauwels seit. Alsoe beginnen in ons sine graciën, als die crachten, int lage, ende climmen int hoge, dat is vander vresen totter wijsheit (want vrese is dat beginsel der wijsheit²⁾, seit David. Mer⁺ in hem waren altoes dese graciën ende duechden vol sonder maet); || ende daerom³⁾ setse die propheet di laechste voer ende een ygelike gave nader oerde haerre waerden, recht als si gheset sijn inden zeven voerseyden ghebeden nae ordinancie haerre waerdicheit die hoechste voer ende die lagheste achter.

1) D. dat hise.

2) D. dat beginsel seit D.

+ 103v

3) D. Ende setse.

306.aant.

Dese graciën hieten wi gaven om drie reden. - Die eerste reden is om haerre duechden ende waerdicheit. Waert sake, datmen gave uut eens conins hof eens kints rock of een arm mensche een scuttel erweten, dat en waer gheen dinck datmen hieten soude mit recht eens conincs gave, om die cleynheit der ghiften. Daer omme hiet sinte Iacob alle ander gaven, die god tijtlic gheeft, niet gaven, mer gaefkijns⁴⁾, want si sijn wandelbaer ende verscheydende; mer dese gaven hiet hi volmaecte gaven, want hi en gheeftse nyemant, hi en gheefter hem selven mede. - Die ander⁵⁾ reden is, want die ander graciën ende gaven sijn ons gheleent te gebruken in desen leven, mer dit sijn die rechte gaven sonder weder nemen ende sonder verliesen, want als ons die ander begheven sullen, so sullen dese blijven. Si sijn oeck te recht ons, want wi en moghense teghens onsen wile

4) D. gaeftkijns.

5) D. anderr.

307.aant.

niet verliesen, als wi die ander moghen. - Die derde reden ende die principaelste is, want si sijn ons ghegheven puerlic uut minnen, want als die ghever aensiet sijns selfs bate, so en ist gheen ghifte, mer het is comenscap; ende als hi daer of verwacht enighe gonst of⁺ duechde of huyer, soe en ist || ghene gave, mer het is scult te betalen; mer als die gave coemt puerliken ende principaliken uut minnen sonder enige bate daer of te verwachten, so ist eerst een gave gehieten. Daer of seit die philosoeph, dat gave is gevinge sonder weder geven, dat is sonder enich na dencken of enige gonst daer of te verwachten. In dustanigher manieren gheeft god dese gaven, puerlic om die liefte tot ons ende om te vercrigen onse liefte ende onse herten tot hem, ende hier om hieten si gaven.

+ 104r

308.aant.

Maer waer om dat si hieten gaven des heylighen gheests, meer dan des vaders of des zoens, want al haer gaven gemeen sijn, dat is om twee⁶⁾ redenen. - Die een is: als die werken⁷⁾ der moghentheit toe gescict sijn den vader ende die werken der wijsheit den soen ende die

6) D. drie.

7) D. werken die der.

[p. 379]

werken der guedertierenheit den heiligen gheest; want guedertierenheit is, als sinte Dyonisius seit, een hem selven te geven¹⁾; mer waert, dat yemant yet gave, dat hem niet en coste, dat en waer ghene grote guetheit; mer om dat die heylighe gheest in desen zeven gaven hem selven uutstort in onser herten, seit sinte Pauwels, als mit zeven conduten, daer om hieten si properlic gaven des heylighen gheests, want hi is die fonteyn ende si sijn die conduten. - Die ander reden is, omdat die heilighe gheest properliken ghehieten is die minne, die is tusschen den vader ende den zoen, ende minne is die principaelste ende die properste gave, diemen geven mach, diese⁺ te rechte geeft, boven allen anderen gaven, || ende sonder dese en mach geen ander te recht gave geheten wesen; daer omme is die heilighe gheest properlic die gave ende die ghever, want hi ghevet hem selven tot een yghelic.

1) D. Want hi is selve die guedertierenheit Als sinte dyonisius seit. Een hem selven te geven.

+ 104v

309.aant.

Dese zeven gaven gheeft hi om te vestigen onse herte tot sijnre minnen, also dattet si waerachtich, vast ende reyn. Dat is in tween dingen: als dat si den mensche doen dat quaet scuwen ende dat guet doen. Dat quaet te scuwen leert ons die gave des anxts; ende die ander ses dat guede te doen. Die gave des anxtes is thoeft vander groter codden der sentenciën gods ende der pijnen der hellen; die hi altoes bereit ende op gheheven heeft; het is die wachter des casteels, die niet en slaept; het is een serpent, dat verslint alle die cruden des hoves; het is een tresorier, die den toren bewaert ende al dat guet, datter in is. Die ander ses doen ons dat guet doen.

310.aant.

Du sultste weten, dat recht als die claerheit der sonnen, die wi mitten oghen sien, gheeft²⁾ licht der werelt ende cracht ende moghentheit alle dinghen, dier wassen ende leven, also verlicht die heilighe gheest inder aerden alle die ghene, die in graciën sijn. Ende recht alser drie staten sijn inden hemel, die een alre hoechste, die ander midden, die derde laechste, - die hoechste staet is ghelikent biden ghenen, die vanden rade des conincs sijn; dese sijn altoes mit god, meer dan die ander, ende horen ende sien hem in sijne heymelicheit; -⁺ die middelste sijn gheliken die || baronen ende baeliuwen, die regeren ende bewaren dat conincrijc; si gaen ende comen ende si volbrengen, dat den raet hem beveelt te doen ende dat inden genen, die vanden laechste state sijn; - ende dat sijn als sarianten ende officiers, die diensten hebben ende doen die diensten ende bootschappen alsmen hem beveelt - in deser manieren sijn oec drie staten der kinderen gods inder aerden, die die heilighe gheest leert ende stuert, als sinte

2) D. gheefst.

+ 105r

311.aant.

Pauwels seit. Die een sijn, die inder werelt sijn ende leven naden

[p. 380]

gheboden gods ende na datsi horen ende sien van horen prelaten. Die ander staet is inden ghenen, die uter werelt sijn ende sijn god so na ende sien hem also veel, alsmen sien mach in desen leven, ende hebben haer conversacie inden hemel ende haer lichaem inder aerden ende haer herte mit gode. Die derde sijn vanden middelsten staet; die regeren hem selven wel ende ander lude mede ende leven naden rade der ewangeliën ende niet alleen naden ghebode gods.

312.aant.

Dese drie manieren van menschen wiset die heilighe gheest ende stuertse mit desen zeven gaven ende mededeelt hem sine gracie een yghelic na sijnen wille, als Paulus seit. Die eerste drie behoren toe den genen, die vanden laechste staet sijn, als anxt, guedertierenheit ende const. Die ander twee behoren totten ghenen vanden middelsten staet, als die gave des raets, die regeerse, ende die ghave der starcheit vervolt hem hoer werck. Die twe laetste horen toe den genen,⁺ die vanden hoechsten staet sijn, || als die gave des verstants¹⁾, die verlichtse, ende die gave der wijsheit volmaectse ende vestichtse mit god.

Een ander reden, waer om datter zeven gaven sijn, is want die heilighe gheest mit desen zeven gaven uutrodet uter herten der menschen die zeven hooftsonden ende plant ende voedet daer in die zeven duechden, dierre contrarie sijn, die den mensche volmaectelic salich maken. Dit sijn die duechden, die die heilighe gheest werct in die herten der gheenre, daer hi in daelt.

+ 105v

1) D. verstats.

313.aant.

Mer eer ic daertoe come, toten duechden, die contrarie sijn den zeven hoeftsonden, wil ic cortelic spreken vanden zeven duechden, daer die drie of gehieten sijn godlic ende die ander cardinael. Die eerste noemt sinte Pauwels ghelove, die ander hope ende die derde caritate; ende sijn gehieten godlic, want si ordineren des menschen herte mit gode.

Ghelove. Ghelove, seit sinte Augustijn, set ons onder god ende duet ons kennen ons selven ende onsen scepper, van wien wij houden al dat guet, dat wij hebben.

Hope. Hope, seit hij, verheft ons tot gode ende maect ons starck ende koen, an te nemen ende te doen om sijnen wille, dat boven gaet die cracht der menschen.

Caritaet. Caritate voecht ons mit god, want caritate is een lieve enicheit, want si maket dat herte des menschen mit gode één, seit sinte Pauwels.

314.aant.

Ghelove duet aensien in god sonderlinghe vereninghe, hope sonderlinghe⁺ hoecheit ende mogentheit, || minne sonderlinghe guetheit. Dese duechden sijn beteykent bi drien graden der minnen, want om drien

+ 106r

[p. 381]

dinghen minnetmen den mensche: eerst, wantmen enighe duecht daer of heeft horen segghen; of, omdatmen grote duecht van hem verwacht; of, omdatmen grote gueden van hem ontfangen heeft. Dese drie manieren van minnen sijn in desen drie duechden, als: minne des gheloves hoert ende werct, minne des hoops ghevoelt den zoeten rooc ende loopt, minne der caritaten neemt of siet, smaect ende hout.

315.aant.

Vanden vier cardinael duechden hebben die oude philosophen wel ghesproken, mer die heilighe gheest geeftse ende leertse hondertwarf bet int boec der wijsheit. Dese vier duechden sijn: voersienige wijsheit, machticheit, starcheit ende rechtvaerdicheit. Dese vier sijn cardinael duechden, wantse die voerbaerste sijn onder anderen duechden, daer die oude philosophen of gesproken hebben, want mit desen duechden regeert die mensche hem selven in deser werlt, als die paeus regeert die heilighe kerc mit sijnen cardinalen. Voersienighe wijsheit bewaert den mensche, dat hi mit ghenen stricken des viants ghevanghen of bedroghen en worde; machticheit, dat hi mit gheenre quader minnen becoert en worde; starcheit, dat hi niet en wert verwonnen mit toorn, mit anxt of mit drovicheit. Dese drie houden den⁺ mensche in gueden ende in rechten staet sijns selfs. Rechtverdicheit || set den mensche in die ordinancie ende inden rechten staet mit andere menschen, want si gheeft een ighelic dat sijn is. Dit sijn die vyer toornen inden vyer hoken des wijsemans huys, die dat huys zeker ende vast maken. Voersienighe wijsheit bewaertet int oest ende voersiet alle periculen, machticheit int zuyden teghens die quade verhettentheit, starcheit int noorden teghens die quade vercoutheit, rechtvaerdicheit int west teghens die quade regeringhe.

+ 106v

316.aant.

Dese vyer duechden hebben verscheiden officiën ende verscheiden beteykeninghe in horen werken, als Plato seit in sijnen boken, die hi ghemaect heeft van desen vyer duechden, ende hi deeltse subtijllic ende seit, dat voersienighe¹⁾ wijsheit heeft drie officiën, want als een mensche bi deser duecht duet, seit ende denct, ende daermede ordineert ende staet nader reghel der redelicheit ende anders niet doen en wil, dan recht ende reden, ende al sijn werken voersiet hij, dat sij gaen nae rechter ordinaciën ende naeden wille gods, diet al siet ende oordeelt - het waer een groot here, so mi dunct, die dese duecht alleen hadde ende na desen drien dinghen hem regeerde. -

1) D. voersieninghe.

317.aant.

Die duecht der machticheit heeft oec drie officiën, want een hart, dat dese duecht heeft, en wil noch en begeert gene dingen, die te berouwen staen, noch en overtreet niet dat recht der maten, ende settet onder dat iuc der redelicheit ende ontsiet alle begeerlicheit der

[p. 382]

werlt; dat is te seggen: die dese duecht heeft, bewaert hem, dat hi niet besmet en wort met dese drie dinghen, die die werelt verderven, als sinte Ian seit, dat is die sonde des vleyschs, hoverdie des herten ende begeerlicheit der oghen. - Die duecht der starcheit heeft oeck drie officiën, want een hert, dat dese duecht heeft, verheft hem hoge boven alle periculen, die inder werelt sijn ende en ontsiet anders niet, dan die sonden; ieghenspuet, voerspoet draghet hi sonder bughen; ten wijct ter rechter siden noch ter luchter ziden. Het waer een guet ridder, die in desen drien dinghen wel geprovet waer.

318.aant.

Dese drie duechden stueren den mensche ende ordineren naden drie delen des herten, diemen hiet reden, wille ende moet; voersienighe wise bewaringe behoet die reden, datsi niet berispet en wert; machticheit bewaert die minne, datse niet verderft en wert; starcheit bewaert den moet, dat hi niet verwonnen en wert. Rechtverdicheit duet den mensche ordineerlic leven onder ander luden; als Plato seit: het is die doghet, die den mensche duet doen enen yghelic, dat hi sculdich is: hij bewijst eer den genen, die boven hem sijn, vrientscap den ghenen, die ghelijc hem sijn, gracie den genen, die onder hem sijn. Mit desen vieren¹⁾ wert die mensche waerdich te wesen regeerre sijns selfs ende oeck ander luden.

1) D. drien.

319.aant.

In desen vier duechden studeerden die oude philosophen, die alle⁺ die werelt versmaden ende || voer niet rekenden²⁾ om wijsheit te vercrighen, ende daer om waren si gehieten philosophen, dat is minres der wijsheit. Here god, hoe seer soude ons dit confonderen, dat dese, die heyden waren ende sonder bescreven wet ende niet en wisten van die waerachtige gratie gods, noch des heylighen geests, dat dese nochtan clommen inden berch der volmaectheit mit cloecheit ende mit haers selfs cracht ende en wouden die werlt niet aensien! ende wi sijn kersten ende hebben dat waerachtige gelove ende weten die geboden ende hebben die gratie des heyligen geests, op dat wi willen ende mogen meer in enen daghe vercrighen ende voert gaen, dan si mochten in enen helen iaer - wi leven soe laghe als vercken inden dreck der werelt ende visschen mitten eenden na die vorschen onder dat croes der werlt! Ende daer om seit sinte Pauwels, dat die heidenen, die sonder gelove sijn ende doen naden gelove, oerdelen sullen inden daghe des oerdeels wij, die ghelove hebben ende daer

+ 107v

2) D. rekende.

320.aant.

niet na en doen. Mer die gheen waerachtich gheloef en hebben, noch die gracie des heylighen gheests, en moghen ghene waerachtighe duecht hebben, hoe schoen datse oeck schijnt; want also veel onderscheits als is tusschen een doof cool ende een levende, also veel scheelt die duecht dier geschiet buten caritaten ende die duecht dier geschiet in

[p. 383]

caritaten, want dats die guetheit ende die waerdicheit ende dat leven van allen anderen duechden. Van welcke sinte Augustijn seit, daer⁺ hi spreect van desen || vier duechden ende deeltse in vier manieren van minnen. Hi seit, dat die duecht der voersienigher wijsheit is die minne des herten, die wijselic versmaet¹⁾ al dat scadelic wesen mach, ende verkiest al, dat hem helpen mach te vercrighen dat hi mint, dat god is. Die duecht der machticheit is die minne des herten, mit welcken hem een mensche geheelic gheeft sonder na dencken tot dien dat hi mint, dat god is. Starcheit is die minne des herten, bi welken hi vromeliken lidet alle tegenspuet die hem comen mach om die minne, dat god is. Rechtvaerdicheit is die minne des herten bi welken hi alleen dient, sonder meer, tot dat hi mint, dats god, ende daer om treetse alle dinc onder die voet. Alsoe set rechtvaerdicheit den mensche in rechten staet onder god ende onder hem ander dinghen.

+ 108r

1) D. versmaet.

321.aant.

Sonder dese duechden en mach men niet climmen inden berch der volcomenheit, want wie dus hoge climmen wil, moet eerst hebben voersienighe wijsheit, die hem duet die werelt versmaden; ende starcheit, die hem geeft een koen herte grote dinghen an te nemen ende te vervolghen; ende hi moet hebben machticheit, opdat hi niet te zeer gheladen en worde; ende rechtvaerdicheit, die hem te recht starct ende wiset hem dat rike gods, als god Iacob dede, alser gheseit staet. Die dese vier duechden aldus hadde, hi soude volcomen ende salich wesen in deser werlt ende oec hier namaels inder ewicheit, want hi⁺ soude wesen in vreedsaemicheit sijns || herten ende in geesteliker blijscappen ende hem en soude niet gebreken, mer hi soude overvloeyen in god, want hi soude in hem hebben den ghenen, daer hij hem in verblijden soude.

+ 108v

322.aant.

Nu willen wi weder comen tot onser materiën ende bidden god mit vyerigher herten, dat die helige geest stuere onse herte ende wese onse voer spraec ende lere ons te openbaren, hoe hi mit sijnen seven gaven uutrodet die seven hoeftsonden uter herten ende plant daer weder in zeven duechden.

Die gave des anxsts werpt uut die hoverdie ende plant oetmoedicheit. Die gave des anxts is die eerste gave des heiligen geests, die werpt uter herten alle sonden, als wi voer gheseit hebben, mer sonderlinghe verderft hi hoverdie ende plant daer weder die doget der oetmoedicheit. Merct ende verstaet wel hoe die sondaer, dier slaept in dootsonden, is recht als een droncken buve diet al verloren heeft in die tavaern ende is so arm ende so naect dat hi

[p. 384]

niet en heeft; mer hi en bevoels noch en beclaghes self niet, mer hi waent een groet here wesen. Mer als hi gheslapen heeft ende tot hem selven coemt, so ghevoelt hi eerst sijn ongheval ende beclaghet sijn verlies. Dit is dat eerste guet dat die heylige geest den sondaer duet als hi hem visiteert, want hi geeft hem sin ende memorie; want hi bekent wat guet dat hi verloren heeft ende in wat armoede hi ghevallen is overmits sijnen sonden, als die guede mans sone dede⁺ die sijn erve|| over brocht ende verteerde mitten gemeenwijven so dat hi mitten verken eten most, als int ewangelium gescreven staet. -

+ 109r

323.

Voert, als Salomon seit, so is die sondaer recht als die gheen dier slaept inder zee inden scepe datter bederft. Dese en gevoelt niet noch en heeft genen anxt, mer als hem die heylige geest wecket, dan bevoelt hi ende siet sijn verderfnisse ende beghint te hebben anxt sijns selfs. - Voert so is die sondaer recht als een die in die vanghenis is mit yseren boeyen, ende onder veel hoeders dien bewaren, als sinte Pieter was in Herodes handen; ende dese en denct niet omden rechter noch om die galge, mer hi slaept ende droemt als een die ter brulofte gaet; mer die gracie des heylighen gheests is ghelijc den enghel, die sinte Pieter wecte ende verloste van Herodes handen, ende recht aldus wect¹⁾ hi den sondaer ende verlosten van des duvels

1) D. wecht.

324.aant.

handen. - Voert is die sondaer recht als die gheen die starck waent wesen ende ghesont, ende hi draecht den doot onder sijn cleder. Want hi heeft quade humoren ende suchten inden lichaem, daer hi binnen een maent of sterven moet, ende hi waent noch veertich iaer te leven; mer die heylighe gheest is die guede meester die openbaert hem sijn siecte ende opent hem sijn humoren ende gheeft soe bitter medicinen, dat hi hem ghesont maket ende dat leven weder ghevet. Aldus verstoert onse here des²⁾ menschen herte, dat hij³⁾ ghesont⁺ maken wil, || als David seit inden souter; hi vervaertet ende leetet tot hem selven te bekennen, als hi dede Adam onsen eersten vader nader sonde doe hi hem verberchde onder die bomen⁴⁾ des paradijs, ende seide: ‘Adam, waer bistu?’

2) D. den.

3) D. hijt.

+ 109v

4) D. blomen.

325.aant.

Vier vraghen dede god bi enen enghel tot Abrahams ioncwijf, doesi voer haer vrouwe vloech: ‘Waer bistu? Waen comestu? Wat duetstu? Waer gaestu?’ Dese vyer vragen duet die heylige geest den sondaer, als hien op heft ende verweet ende opent die oghen sijns herten ende hem wedergheeft sijne sinnen ende memorie. ‘Waer bistu?’ seit hij, ‘katijf, sich in wat drovicheit ende perikel du biste inder werelt! Want du biste als die gene die daer slaept inden scepe datter bederft in die zee ende van sijn verdervinge niet en gevoelt’. - ‘Waen coemstu?’ dat is: ‘sich an dijn leven achterwaert, want du coemste vander tavaernen des duvels, daer hebtstu dijn leven versleten ende

[p. 385]

verloren al dijnen tijt ende al dat god di verleent hadde!’ - ‘Wat duetstu?’ dat is: ‘Sich an, katijf, hoe cranc ende hoe snode du biste naden lichame ende nader ziele! Ende du waenste wesen starc ende ghesont, mer du hebste suchten inden lichame die di brenghen sullen ter doot der hellen, ten si dat di die gracie gods bescudde!’ - ‘Waer gaetstu?’ dats te segghen: ‘Denct datstu gaetste ter hellen, datstu vallen sulste in Herodes handen, dats des duvels ende sijnre ghesellen! Du gaetste⁺ ten oerdeel, daer sultstu vinden die rechtvaerdicheit soe|| groot, soe strenghe ende soe machtich. Du gaetste inder hellen, daer sultstu vinden vyer ende sulpher ende die tormenten die sonder eynde sijn!’ - Aldus duet die heylighe gheest die sondaers die oghen op doen ende te syen boven ende onder, voer ende achter.

+ 110r

326.aant.

Dit sijn die vyer donreslaghen, die den sondaer vervaren ende doen beven. Dese vier aengesien, dat sijn die vier rancken vanden wortel der oetmoedicheit, die die gave des anxts plant int herte des sondaers alst god visiteert. Dese vier voerscreven ghedachten roden uter herten die vier wortelen der hoverdiën. Want die hoverdie waent wat doeghen of connen of hebben of moghen. Dit sijn die vier ghedenckenessen die zeer oerbaerlic sijn. Mer wanneer die mensche denct van waen hij coemt ende bekent sijn armoede, snootheit ende crancheit sijnre gheboerten, hoe dat hi ontfanghen wort in sonden, van soe snoder materiën gheformet, in soe snoder herberghe gheherbercht, in groter pijnen gheboren, in wat verdriet op ghevoedt, in wat arbeyt hij gheleeft heeft ende hoe sijn tijt over ghebrocht is ende dat guet dat hij versumet heeft te doen - dan duet hem die heylighe gheest bekennen

327.aant.

dat hi niet en doecht. Voert als hi denct waer hi is, soe siet hi dat dese werelt niet en is dan een slic ende een woestijn vol lupaerden ende leeuwen ende een foreest vol moerdenaren ende rovers⁺ ende vol stricken, || een zee vol tempeesten ende onweers, een oven gegluyet van sonden ende bitterheden, een velt vol strijts, daer hi altoes moet leven inden stride ende vechten teghen die enghelen die so veel sijn ende so subtijl ende starc - dan so duet hem die gracie des heylighen gheests te deghen voelen ende vernemen dat hi niet en weet. Voert als hi overdenct ende verstaet sijn sonden ende gebreken ende siet dat hi ydel is ende vol sonden sonder duechden, so geeft hem die heilige geest sijn armoede te bekennen ende sijn snootheit. Voert als hi siet voer hem - werwaert hi siet, hi siet den doot daer hi niet verbi en mach, hi siet die gerechticheit gods die so is, daer hi ymmer doer moet liden, hi siet die pijne der hellen die hi na sijn verdiente niet ontgaen en mach -, dan geeft hem god te gevoelen dat die macht der menschen niet en is. Als hij dan siet ende gevoelt dat hi niet en doech ende niet en heeft ende niet en kan ende niet en vermach, so begint hi te wesen arm van geeste.

+ 110v

328.aant.

Dese gedenckenisse voerseit sijn die vier telgheren vanden wortel

[p. 386]

des booms der oetmoedicheit. Dese boom is gheplant bi die fonteyn des anxts, daer si altoes of bedouwet wort in den winter ende inden somer, dats in yeghenspoet ende in voerspoet.

Merct dat een yghelic van desen duechden, daer ic nu of wil spreken, hebben zeven graden, daersi mede openbaert worden ende wassen int herte mit haren werken ende zeden, daer si mede bekent worden⁺ van buyten. Want die || duecht wast int hoghe als een appelboem of een cypres of een cederboem, ende dan spreetsi ende werpt haer telgeren uut an beiden siden.

+ 111r

329.aant.

Vander oetmoedicheit.

Vander duecht der oetmodicheit seit sinte Ancelmus, datse heeft seven telgheren of graden, daer sij bi opclimmet int hoghe eer sij coemt totter volmaectheit. - Die eerste graet der oetmoedicheit is dat een mensche bekent sijn snoetheit ende sijn ghebreken, want, als sinte Barnaert seit, oetmoedicheit is een duecht die den mensche hem selven duet versmaden¹⁾ ende te houden voer quaet, wanneer hi hem selven te rechte kent. Dese kennesse sprutet uut die vier wortelen voerseit. - Mer sommighe sijn die haer ghebreken wel kennen ende haer snodicheit, mer sij en ghelovens niet. Daer om is die ander graet der oetmoedicheit, dat een mensche ghevoelet ende beclaget sijn ghebreken ende sijn snoetheit. - Die sijn droefnisse ende siecte gevoelt, die zoket den meester, ende die gevoelt die quade suchten inden lichame, die verblijt hem als hijse uutwerpt ende daer of ghepurgeert wert. Daer om is die derde graet der oetmoedicheit, dat een sijn sonden

1) D. vetsmaden.

330.aant.

uutspreect inder biechten ende sijn herte reyniget. - Mer zommige bekennen haer sonden wel ende gevolense ende hebben berou ende biechtense, mer si en wouden in geenre wijs datse een ander wiste hoedanich si sijn. Daerom is die vierde graet van desen duecht,⁺ te willen wesen bekent ende gehouden || voer snode ende versmaet. - Mer sommighe sijnre die wel segghen: ‘Ic bin een groet sondaer ende hebbe veel ghebreken’, mer waer daer yemant anders die seide: ‘Dat is waer’, si soudens hem bedroven of toernich worden. Daer om is die vijfste graet hier van, gaerne die waerheit te horen van hem selven, watmen hem segghen mach van sijnen gebreken. - Sinte Bernaert seit: Die rechte oetmoedighe wil voer quaet ghehouden wesen ende niet gheprijst voer oetmoedicheit. Daer om is die seste graet van deser²⁾ duecht, dat een mensche lijdsaemlic verdraecht datmen int quade op haelt als een versmaet dinc; als die guede coninc David dede, die verdroecht ende hoerde zoetelic van enen knecht die Semey ghenoemt was, dat hi hem zeer leliken toe sprac ende spotte

+ 111v

2) D. drser.

[p. 387]

331.aant.

met hem ende seide lelike dinghen. - Noch isser een ander graet der oetmoedicheit, die toehoert volmaecte mannen, ende is die summe vander oetmoedicheit: dat is recht te willen ende te begheren mitter herten snode ende quaet gherekent te wesen ende datmen oeck int quade op haelt. Dese is te recht arm van gheest ende oetmoedich van herten. Hoe zeer minde dese armoede die rike coninc vanden hemel, doe hijse sochte van so verre als vanden hemel inder aerden! Hoe zeer minde hijse mitter herten, doe hijse so dyer cochte, dat is mit al dat hi hadde, soe dat hij in sijnre gheboerten niet en hadde⁺ een dooxkijn sijnen rugghe op te leggen! Seer minde|| hi die oetmoedicheit, die ghene die nye sonde en dede noch smet in hem ghevonden en was. Hij sloech hem neder onder die moerdenaren, dat is onder Adams kinderen, ende toech an dat cleet des sonders ende der boser menschen. Hij wort so quaet gherekent ende ghehandelt als een dief, daer hij of seide tot sijnen apostelen inden daghe des avontmaels: ‘Ic hebbe grote begheerte ghehad, mit u te

+ 112r

332.aant.

eten dit avontmael’. Niet hogher en mach desen boem climmen. Soe wye tot desen grade gheclommen waer, soude salich ende reyn wesen in deser werelt. Want diet gheseit heeft en mach niet lieghen; ende het is die overste waerheit, diet ghesproken heeft mit sijnen ghebenediden monde: ‘Salich sijn die arme van gheeste’. Ende hoe dit is, bewijst hi na als hij seyt: ‘Leert van mij ende van nyemant anders, te wesen oetmoedich van herten als ic bin, ende ghi sult vinden ruste in uwer zielen’. Dese ruste ende dese salicheit en kent nyemant, noch en weet hoeze gehieten is, ten si dat hijse leert. Wiltstuse¹⁾ dan bekennen ende weten, soe pijn dij dijn herte te verwinnen tot datstu geclommen biste totten zevenden graet der oetmoedicheit; dan mogestu van die vruchte des booms plocken ende eten, alser staet in Apocalipsi.

1) D. wilt stuse.

333.aant.

Anden boem der oetmoedicheit wassen zeven tacken. Want dese⁺ duecht openbaert haer in zeven manieren, als bi te recht te eren, bi enen anderen te prisen, bij hem selven te laken, bij armoede || te minnen, bi gaern te dienen, bi verre te vlien, bi rechte te oerdelen.

Die waerachtighe oetmoedighe eert god in drie manieren, want hi gelovet simpelic, hi lovet hem ghetrouwelic, ende bidt hem devotelic. Ten eersten gelovet hi simpelic ende eert hem, als dat ionghe kint eert sijnen meester. Ende hier om heeft onse ghelove verdiente, want so wie in god ghelovet, die duet hem grote eer, recht als die een mensche den anderen eer duet, indien dat hi in hem gelovet mit sijnen simpelen woerden. Ende dat is dat beginsel van wel doen, dat noot is alden ghenen, die ghesalicht willen wesen, als sinte Pauwels seit, dat is, dat een gheloeft mit simpelen woerden, dattet al waer is

+ 112v

[p. 388]

dat hi seit, alleen omdat hijt seit, sonder ander waerheit te ondersoken of enighe vraghe daer om te doen. Daer om sijn dese ketsers ende dese onghelovighe verdoomt, want si en willen gode niet gheloven sonder pande, dat is dat sij levende reden sien van al datmen hem seit, ende an die levende reden houden si hem ende segghen als die wokenaer seit, die hem hout ant pant: mit simpelen woerden en gheloven sij nyemant. Hier of sijn ghecoemen alle manieren van ketseriën ende ongheloven. Die hoverdighe enghelsche, die hoer sinnen wouden gheliken bider wijsheit gods, seiden, ten waer datmen⁺ hem guet pant gave, dats levende reden of openbaer teiken, anders en geloefden si niet. Mer wi, die waerachtige || ghelove houden, gheloven¹⁾ bet dat die gheen, die niet lieghen en mach, seit, sonder enighe miraculen of ondersoken der reden. God seit dat hi oerdelen sal enen ygheliken na sijnen werken, ende van allen ydelen woerden sullen wi reden moeten gheven inden dage des oerdeels. Die oetmoedighe, die dit hoert ende ghelovet, pijntet in sijn herte te setten ende in

+ 113r

1) D. ghloven.

334.aant.

sijnen moet ende in al sijnen werken. - Voert die waerachtige oetmoedighe lovet gode ghetrouwelic van al sijnen duechden, die hi hem gedaen heeft ende noch duet ende doen sal, als wi bewijst hebben inden tractaet vander hoverdiën. Dese oetmoedige mensche is ghelijc enen armen man, die van een cleyne aelmisse grote blijscap heeft ende looft mitter herten den ghenen die hem guet doet. Als die oetmoedighe dan siet, dat hi niet waerdich en is dat broet dat hi etet, so bekent hi getrouwelic ende verstaet ende siet ende gheloeft dattet al is bi graciën ende duechden puerlic ghegheven ende niet om verdiente, dat guet dat hi hem toesent. Ende om dat hijts voer sijn niet en hout, dat guet sijns sceppers dat doer sijn handen gaet, daer

335.aant.

omme is hi een ghetrou dienre, als sinte Bernaert seit. - Voert so bidt hi gode devotelic, dat is mit waerachtighe tranen, die coemen vander graciën gods ende van rechten gevoelen des herten. Want hem denct dat hi is ghelijc den kinde dat al naect is voer sijnen meester, om dattet sijn les niet en kan; of dat hi ghelijc is enen armen⁺ man || die veel sculdich is ende is gevallen in die handen der wokenaren ende en heeft niet mede te betalen; of dat hi is recht als een dief die ghevanghen is ende heeft meer dan hondert werven misdaen, ende heeft alrede den bast om sijnen hals; of dat hi is gelijc recht als een melaetsche die daer sit int portael voerder kerken, ende en heeft geen scaemte te tonen al sine lazerie alden ghenen die daer verbi liden, op dat een ygelic sijnre ontferme. Wiltstu dan te rechte god bidden, dese vier sullent di bewisen: dat kint, die sculdenaer, die dief, die melaetsche.

+ 113v

[p. 389]

336.aant.

Het is een manier vanden rechten oetmoedigen, enen anderen te prisen, voert te setten ende te eren ende te loven. Te prisen in der herten, loven mitten monde, ende mitten werken eer te bewisen. Hi is ghelijc die cleyne bye, die scuwet die doernen ende soket die blomen, ende daer suget si uut daersi dat honich of maket om haer herberge te spisen. Dat duet oec die oetmoedighe; die en siet niet an die doernen noch ander lude gebrec, mer die duechden van anderen menschen siet hi an ende minnetse ende prijstse ende looftse. Ende dit is die zueticheit der devociën, daer sijn herte of wert vermaect ende sijn consciencie vervolt. ‘Voerwaer, voerwaer, van den kezelinghen ende vanden herden stenen kan hij sugen oly ende honich’, als inden Souter gescreven staet. Want hi en kent nyemant so quaet noch so hart noch so sondich, hi en canre een materie uut

337.aant.

trecken gode te loven in sijnre herten. Hi prijst enen anderen in⁺ drie manieren, || want hij ghelovet bet¹⁾ eens anders sin, dan sijns selfs sin; hi heeft liever dat eens anders wille gedaen wert, dan die sijne; hi ghetrouwet bet op eens anders duecht, dan op die sine. Dat duet die hoverdie recht contrarie, als wi voerseit hebben. Voert so priset hi enen anderen mit woerden. Die duechden die ander lude hebben ende doen, vermeeret hi ende lovetse; die quaetheit ontsculdicht hi ende vercleyntse; die middelbaer dinghen verstaet hi int guede ende keertse ten besten. Dit is teghe die vier quade tacken des achterclappers: die vermeerren dat quaet ende verminderen dat guet, ende middelbaer dinghen verkeren si int quade, ende dat quaet volbrenghen si mitten werken. Hi prijst ende eert ander lude so seer als hi sculdich is ende mach sonder misdoen. Dit en duet niet die hoverdighe mensche, mer al contrarie, als wi voer bewijst hebben inden tractaet vander hoverdiën.

+ 114r

1) D. het.

338.aant.

Het is een manier van oetmoedighen herten, dat hi al sijn duecht set achter rugghe ende al sijne quaetheit voer sijn oghen, ende hi set eens anders quaetheit achter rugghe ende die duecht voer sijn oghen. Die oetmoedighe is als die zeer begherike ghierighe, die altoes dat oghe heeft daer toe dat ander lude hebben, ende hem dunct altoes, dat hi niet en hevet. Want recht als hi is een heilighe hoverdighe²⁾, so is hi oec een heilighe ghirighe ende begherende. Hi is gelijc een cleyne kint datter is des conincs soen ende erfnaem vanden⁺ || conincrike, datter screyet inder wieghen ende en weet niet van sijnre hoecheit en van sijne rijcheit. Hi is oec gelijc den scape daert al profitelic of is: die wolle, dat vleysch, dat vel, die melc ende die missche, ende si en wetens noch en peysens niet. In deser manieren seide Abraham, die grote patriarke, dat hi niet en was dan assche ende pulver. Ende Iob, die also groet was ter werlt, ende sinte

2) D. hoverdie.

+ 114v

[p. 390]

Andries seide: ‘Ic en bin niet dan stof ende caf ende stoppelen, dat

339.aant.

niet en doecht dan int vyer te werpen’. Ende gelijc als die waerachtighe oetmoedighe priset ander Iuden mit herte, mit monde ende mit werken, alsoe mispriset hi hem selven in drien manieren. Hem denckt van hem selven, dat sinte Iheronimus van hem selven seit: ‘Eet ic, drinc ic, slaep ic, wake ic, altoes dunct mij die vervaerlike basune in mijnen oren luyden: ‘Staet op ghi doden ende coemt ten oerdeel!’ Ende om dat hi dan niet veroerdeelt en sal wesen, so en rust hij nymmermeer hem selven te veroerdelen ende te berispen sijn werken ende sijn gedachten. Hi roept, hi telt, hi denct, hi weder denct, hi vecht, hi wedervecht, ende hi heeft berou, want hi siet wel dat hi hevet veel cafs ende luttel coerns, ende hij ontsiet ghewijst te worden totten hove der rechtvaerdicheit, ende hi en wil niet laten onbesocht, groot noch cleyn, ende seytet ende wijstet ten hove der ontfermherticheit,

340.aant.

dat is ten hove der heyliger biechten. Die tot desen⁺ hove hemselven te recht oerdeelt, die is quijt, || mer ten hove der rechtvaerdicheit, wie daer sculdich is, die moet betalen ende en mach nymmermeer quijt ghescouden worden, mer hi sal verdoomt wesen, want men moet dan betalen of hangen. Och here god, wat sullen si betalen die niet en hebben dan den hals gheladen mit dootliken souden? So wie bekende ende verstonde dese dingen, hi soude hem wel wachten te bespotten die heilighe mannen die gods ontsien. Want hier om wil hem die oetmoedighe wachten¹⁾ ende reynen ende biechten gaerne ende dicwile. Mer luttel doecht een guet oerdeel, ten si dat die rechtvaerdicheit trouweliken na ghedaen worde. Aldus duet die rechte oetmoedighe een recht oerdeel van hem selven in berou des herten ende in biechten mitten monde; aldus duet hi mitten werken een recht oerdeel, want hi oerdeelt hem selven als een dief, ende set hem waerlic aen die galghe der penitenciën sonder gheveynsthede ende sonder ypocrisie.

+ 115r

1) D. wathten.

341.aant.

Soe wie hatet hoverdie, die minnet armoede ende set sijn herte daer uut, ende daer om: die waerachtige oetmoedige sijn arm van gheeste. Die rechte oetmoedighe minnen armoede om drie dinghen: om die quade, die sijn in den riken, ende om die guede, die sijn inder armoeden, ende om dat god self so seer minde die armoede, doe hi in die werelt was, ende noch duet, als die heylige scrift tot veel steden bewijst; van welken god seit inden souter, dat hi hoert die begheerten⁺ ende die || gebede der armer ende voersietse ende bereidet hem haer spise zuetelic ende van gueder smaec, ende is haer toevlucht ende salse salighen. Job seit: ‘God is die toevlucht der armer ende haer macht is die andere te oerdelen’. Ende onse here Ihesus seit inden begin sijns schoens sermoens: ‘Salich sijn die arme ende

+ 115v

[p. 391]

onsalich sijn die rike, die hier haer hemelrijc hebben’. Want die setel des paradijs heeft hi gegeven den armen, also dat sien mogen geven of vercopen. Mer dit en can die werelt niet gheloven, dat armoede salich is, mer het is vanden heymeliken rade gods des vaders. Daer of seit Ihesus Cristus inden ewangelio: ‘Lieve vader, ic geve die lof, datstu dese dingen oftrecste ende ontneemstese den wisen ende openbaerstese den oetmoedighen, dattet die sien ende gheloven ende veel meer minnen haer armoede, dan die ghierige haer rijcdom’.

342.aant.

In drie manieren toent die mensche dat hi armoede mint. - Dat eerste¹⁾ is als hi gaerne hout dat gheselscap ende die costume²⁾ der armer. Haer gheselscap mint hi. Alsoe dede onse ghebenedide here Ihesus Cristus also langhe als hi opter aerden was. - Natuerlic vliet dat lam den wolf, ende die kinder vervaren hem ende scuwen dat gheselscap der groter menschen, ende die oetmoedighe volghen gaern dat leven ende die insettinghe der armer, want si en soken noch costelike spijs noch overvloedighe cledinghe; si en soken niet⁺ dat gheselscap der ridderen noch der mogender luden; si sijn || blide, dat si alleen hebben notorft van eten ende drincken ende van cleder. Die overvloedicheit ende veel aventuerlicheit ende alle dingen, die die quade arme lijden mit groter zericheit des herten, dat lijden die rechte oetmoedighe gaerne ende begerent blidelic om gods willen. - Het is oec een manier der armer, hebben si niet ende connen si niet winnen, si en scamen hem niet te bidden, ende die rechte oetmoedighe begeret altoes die ghebeden der gueder menschen ende der vrienden gods, ende daer om verhoept hi hem daer in, meer dan op sijn eyghen duecht.

1) D. Dat is.

2) D. castume.

+ 116r

343.aant.

Hoverdie mint die hoghe stede ende die oetmoedicheit die laghe. Die dyamant is van edelre natueren ende hi wil gheset wesen in goude. Aldus ist oec mitten hoep des ghedorschens koorns: dat coorn leit onder ende dat caf boven. Onse here sal sijn koorn wannen in den dage des oerdeels, als hij self seit int ewangelium, ende hi sal dat caf werpen int vyer ende dat koorn sal hi hemelen op sijn solre. Ende hoe dat gout puerre is, hoet zwaerre is ende meer ten bodem gaet; ende hoe die mensche oetmoediger is, hoe hi meer mint die laghe stede, als onse here dede ende sijne ghebenedide moeder, die ons so gueden exempel ghegeven hebben te dienen ende te veroetmoedigen niet alleen den groten menschen, mer oec den cleynen. Ende hoe die diensten versmadeliker sijn, hoe hem die oetmoedighe liever daer toe gheeft. Daer om woude Ihesus onse lieve here wasschen⁺ die voeten || sijnre apostolen. Aldus is oetmoedicheit recht een moeder der onderdanicheit ende die voetse ende leertse ende bewaertse, datse

+ 116v

[p. 392]

niet besmet en wort mit idelre gloriën, mit drovicheit, mit murmuracie, noch mit eygen sinlicheit, noch mit eyghen wille, noch in anderen manieren, ende vermaectse ende verchiertse mit seven ornamenten.

344.aant.

Die chierheden der ghehoersamheit sijn seven; dat is: si sal wesen bereedelic, blidelic, simpelic, haestelic, vromelic, puerlic ende ghemeenlic. - Die oetmoedighe sullen wesen soe arm ende ledich, dat si gene sorge en sullen dragen haers selfs. Aldus sullen si altoes so bereit wesen als dat scip is den scipman die daer in is; alsoe gheringhe als die scipman dat roer drayet, so went rechtevoert dat scip. - Die oetmoedighe is onderdanich blidelic, recht als die gheen die hoghe geseten is ende hi is oec blijde als hi hoert dat ghebot sijns meesters, ende grote pijn ende den doot ontfanghet hi mit blijtscappen ende om die minne der onderdanicheit. Daer om spreect David inden souter, dat hi meer minde onderdanicheit, dan gout of duerbaer gesteente. - Die oetmoedige is onderdanich simpelic, als dat scaep is dat die herde leyt waer hi wil ende en seit nymmermeer: ‘Waer om gaen ic meer hier dan daer?’ Ende simpelheit is een vanden gueden dochteren der oetmoedicheit. - Die oetmoedige is onderdanich trouwelic gode als een zeer guede vrouwe alleen haren⁺ here, dat is: hi is gehoersam mit puerre reynre menin-||ghen, want hi en wil die werelt niet behaghen. - Die oetmoedighe is zeer vlitich ende naerstich der onderdanicheit ende den wille gods of sijns prelaten. Mer als hem sijn eyghen wille draecht soe is hi zwaer ende traech als een sterre die Saturnus geheten is, die so veel loept in seven daghen mitten firmament als hij vanden firmament ghedraghen wert, als si duet in dertich iaren in hoer eyghen loop. - Voert so is die oetmoedighe ghehoersaem over al daer hi meent dattet gode behaghelic is, gemeenlic als die ezel duet, die also gaern draecht ter molen des arms mans coern als des riken mans, also lief den rogghe als den tarwe ende alsoe lief dat loot als dat gout, als Ysayas seit; ende daer omme en yster gheen dinck, hij en macht draghen, want god draecht hem ende sijnen last. - Ende dan is hi vromelic gehoersam ende profitelic, want hij en is nymmermeer ledich, niet meer dan die zonne die altoes ommeloept. Ende hoe hi langher leeft hoe hi meer wast in vroemheit, recht als mitten cleynen miren. -

+ 117r

345.aant.

Nu moghestu wel sien hoe oetmoedicheit di wel leert dienen ende wel ende gheheellic ghehoersaem wesen gode.

Den groten¹⁾ meester der oetmoedicheit Ihesus Cristus, doe hij hadde ghepredict den quaden rebellen volke ende die sieken ende die crepelen gesont gemaect, doe wouden si hem coninc maken, mer hi vloech int geberchte om te wesen in bedinge om ons te bewisen te

1) D. gtoten.

[p. 393]

⁺ vlien prijs || ende lof der werelt. Daer om dat getrouwe oetmoedighe herte, gheliken alst¹⁾ hem pijnt guet te doen ende alst oec ghehoersaem is, also pijntet hem te vlien den lof der werelt ende hem te berghen voor den wint der ydelre gloriën ende hudet hem voer die ravien ende tempeest der quader tonghen onder die scaduwe der rootsen. Dese rootse is Cristus Ihesus, die is een toevlucht ende een bewaringe der oetmoedigher. Daer toe so vlien die eghelen, als hi seit in den souter, dat sijn die oetmoedighe herten gheladen mit deernen van scarpen penitenciën. Dit is dat duyfhuys, daer in vlieghen die duyfkijns ons liefs heren, dat sijn die oetmoedighe ende die simpele, voer die rouken, dats voer die duvelen. Als dan dat oetmoedighe herte dit ghedaen heeft, wanneert ingheghaen is in deser rootsen als een duve in haer duyfhuys, dat is wanneer hi wel overdenct dat heylighe leven Ihesu Cristu ende sijn bitter passie, dan vergheet hi al sijn droefnisse ende acht seer cleyn al dat die werelt vermach of doech. Een herte dat dit smaect, en begheert gheen dinc so seer als vergheten te wesen vander werelt. Die werelt is hem een karkar, die enicheit een paradijs. Want, als die wise Cipio seit van hem selven, dat hi nymmermeer min alleen en is, dan als hi ledich is, want dan is hi mit tween sijn alre beste vrienden, dats mit god

+ 117 v

1) D. als.

346.aant.

ende mit hem selven, daer tracteert hi van so groten vragen, dat hi⁺ alle ander becommernissen || als voer niet en rekent anders dan bespottinge. Daer becommert hi hem mit god ende god mit hem overmits heylige gedachten ende vyerige begeerten. Dan gevoelt hi die grote zueticheit der vertroestinghe die god gheeft in die rustige, den genen die hem ontsien, als hi seit inden souter. Ende dan verdrieten hem alle callinge ende alle woerden, ten si datse van gode sijn. Aldus begint die ziele mit gode te verenighen ende te verbliden. Ende dan coemt inder herten een heylige scaemte, die welke is een vanden schoensten dochteren der oetmoedicheit. Want recht als een ioncfrouwe heeft grote scaemte als si hoert datmen van haer spreect, aldus ist mit desen als hij hoert datmen guet van hem spreect. Nochtan duet hi als die ionghe maghet die mitter minnen also begrepen is, die nochtan, watmen haer seggen mach of watsi hoort datmen van hoer seit of spreken mach, nochtan soect si altoes haer holen ende heymelicheden, also dat si ymmer anders niet en begheert dan te wesen verborghen, als sinte Pauwels seit.

+ 118r

347.aant.

Van deser ghewoenlicheit ende verborghentheit die dese heylighe ziel heeft, so coemt si in een heylighe hoverdie. Want als si dus verborghen is tot in den hemel, so aensiet si die aerde van verre, seit Ysayas die propheet; dien siet si so cleyn bider grootheit des hemels, soe lelic bider schoenheit des hemels, so duyster bider groter

[p. 394]

claerheit, soe ydel bider groter volheit die daer is - dan versmaet⁺ hij al dat die werlt heeft van scoenheit, van eerbaerheit, || van rijcheit, van edelheit, ende hem denct dattet al kinder spul is, die hem opter straten zeer vermoyen ende niet en winnen. Hem denct dattet al niet en is dan wint ende scheem ende droom, als Salomon seit. Dan beghint die ziele te recht die werelt te sterven ende te leven mit gode, als sinte Pauwels seit. Dan is si so arm van geeste datse niet en heeft, want god heeft hem therte ghenomen ende verwonnen ende vervolt vanden sijnen, als hi sijnen apostolen dede opten pinxterdach. Dan gheeft haer die heilighe gheest so groten herte, datsi noch voerspuet noch ieghenspuet en achtet, ende een so groten zekerheit der conscienciën, datsi vriliken verwacht den doot, ende so groten betrouwen in god, datse niet en weet, si en soude den doot wel an nemen om gods willen. Ende god seit inder ewangeliën, dat dese mensche is als een mostaert zaet, bi welken hi mach die steenroetsen ende die berghen ghebieden, datse hem ghehoersaem sijn. Dat mostaert zaet is zeer cleyn, mer tis zeer starc ende scarp ende het is heet van naturen, als die meesters segghen; ende bider hetten verstaetmen die minne. - Die eerste graet der minnen is, als sinte Bernaert seit, dats dat een niet en can minnen dan hem selven ende sijns selfs oerbaer. - Die ander graet is, als een beghint te minnen een dinc, ende dat om sijns selfs bate. - Die derde is, als een mensche

+ 118v

348.aant.

bekent god ende mint hem properlic om sine guetheit. - Die vierde⁺ is, als een mensche so seer begrepen is || mit deser heiliger minnen, dat hi noch en mint hem selven noch god, dan om gods willen. Hier toe leyt den mensche die warachtighe oetmoedicheit. Nu mogestu openbaerlic wel weten, hoe die arme van geest sijn salich inder werlt, want si sijn soe zeer veroetmoedicht ende geÿdelt, dat haer geest is verdwijnt ende die heylighe geest heeft die stede vervolt ende is here vander herten ende versaetse. Die ghene die dese oetmoedicheit versadet, die maecse coninghen van hemelrijc overmits heylige gedachten mit zekerheit der conscienciën. Daerom seit Ihesus onse lieve here inder ewangeliën, dat dat rijc des hemels en is haer niet alleen bi beloften, mer bi sekere besittinghe ghegheven die ghene, die beghint te ontfangen die vruchten ende die renten. Ende hoe salich dat si oec sijn in die ander werelt, dat en mach geen sterflic menschen herte voldencken noch geen tonge ondersceyden.

+ 119r

349.aant.

Die gave der guedertierenheit werpt uut die wortel des nijts ende plant weder die minne gods.

Die eerste gave des heyligen geests maect dat herte ontsiende ende oetmoedich, daer om hiet si die gave des anxts. Die ander maect therte zoet ende guedertieren ende daer om hiet si die gave der gue-

[p. 395]

dertierenheit. Dit is properlic een bedouwinge ende een driakel teghens die wreetheit, ende sonderlinge teghens die sonde des nijts, van welker wi voersproken hebben. Dese gave uutrodet uter herten die⁺ wortel des nijts ende maect dat herte gheheliken || ghesont, van welcken dat herte, dat dese gave ontfanghet, vererighet een zoete bedouwinghe ende die duet spruten een guede wortel ende wel ghetempert, dat is die minne gods, daer een zeer schoen boem uut sprutet ende warm ende vruchtbaer, dat is een schone reyne duecht, diemen inden latijn hiet mansuetudo of benignitas. Dat is een duecht die des menschen herte maect sacht, minnende ende minlic, want si duet den mensche gheheellic minnen sijnen even mensche als hem selven.

+ 119v

350.aant.

Dese boom heeft zeven graden daer hi bi op climmet int hoge. Dese zeven graden thoent ons sinte Pauwels, daer hi bidt ende vermaent ons, dat wi naersticheit daer toe doen sullen, dat wi alle sijn één hert ende één gunst ende één minne in god. - Die eerste reden waer om wi alle één wesen souden, die hoghe ende die lage, die rike ende die arme, is want wi alle hebben énen vader inden helmel¹⁾ dat is god Ihesus Cristus, die ons maecte na sijnen beelde ende na sijnre ghelikenisse. Want wi dan alle hebben enen scepper die ons ghemaect heeft van eenre materiën, ende van eenre formen ende tot enen eynde, dat is dat wi alle wesen sullen sijn ende mit hem, als hi selve seit inder ewangeliën, so ist dan zeer grote reden dat wi ons daer naerstelic toescicken, want Salomon seit: ‘Een yghelic dier mint sijn ghelijc. - Die ander reden is: want wi alle gekerstent⁺ sijn in één doopsel, arm ende rijc, dat is dat wi alle gewasschen || mit eenre logen, dat is mitten duerbaren bluede ons liefs heren Ihesu Cristi ende gecocht mit enen penninc, ende soe veel coste²⁾ die een als die ander. Wi souden malcander zeer minnen, om dat god ons so seer gemint heeft ende vercoren ende so grote waerdicheit gedaen. -

1) D. helmel.

+ 120r

2) D. cocste.

351.aant.

Die derde reden is, dat wi alle houden één ghelove ende verbonden sijn tot eenre wet, dat al vervolt wert, als sinte Pauwels seit in desen woerden: ‘Minne dijnen even mensche ghelijc di selven’. Van desen scult en mach hem nyemant ontsculdigen. Dese scult is een yghelic sculdich enen ygheliken, ende wiese meest betaelt, die blijftse meest sculdich. - Die vierde reden is dat wi alle énen here hebben, dats god, daer wi of houden lijf ende ziel ende al dat wi hebben. Hi heeft ons allen ghemeenlic ghemaect ende ghemeenlic ghecocht ende begaeft, ende die ghene die sijne gheboden houden, die sullen trouwelic gheloont werden. - Die vijfste reden is dat wi alle ghesellen sijn inder heervaert ons liefs heren ende ridderen ende soudenaren, ende wi verwachten alle één loon, dat is die ewighe vruechde

[p. 396]

des hemels, daer die minne ende die vrientscap sal vast ghemaket

352.aant.

worden in ewicheit. - Die seste reden is dat wi alle leven geestelic van énen gheest, recht als wi alle leven van eenre lucht lichaemmelic. Overmits desen gheest sijn wi alle zonen gods bij verkiesinghe⁺ ende kinder der heyligher kerken, gheëchte bruderen van vader || ende van moeder mit eenre bruederscap, die so veel beter is dan vleyschelike bruederscap, als die geest beter is dan dat lichaem. - Die sevende reden is, want wi alle leden sijn ééns lichaems, daer onse here dat hoeft of is ende wi die lede, ende wi leven al van eenre spisen, dat is vanden duerbaren bluede Jhesu Cristi, die ons so zeer gemint heeft ende so lief gehat, dat hi ons ghegheven heeft sijn vleysch te eten ende sijn bluet te drincken, ende noch alle dage duet. Hier om vermaent ons dicwijl sinte Pauwels dese minne, die hi ons hier in bewijst heeft, want hi en mocht ons gheen openbaerre teyken sijnre minnen noch schoenre exempel gheven dan hem selven. Wiltstu dan dencken op dese zeven reden, du sulste vinden zeven gaven der oetmoedicheit; dier comen vander gaven der guedertierenheit.

+ 120v

353.aant.

Van deser stammen wassen zeven telgeren, want si bewiset haer in zeven manieren. - Ten eersten: want dat een lit ontsculdicht ende waerscuwet dat ander, dat hem gheen quaet en geschie noch gequetst en worde, na sijnen vermoghen. Hier bi verstaen wi die onnoselheit die wi tot malcander hebben sullen. Want dit gebot soude ghescreven wesen in eens ygelics menschen herte: ‘Du en souste enen anderen niet doen, du en souste willen datment di dede; niet meer dan dijn rechter hant soude doen dijnre luchter hant’. - Ten anderen soe verdraecht dat een lit zoetelic dat hem dat ander⁺ duet, ende en wreket dat niet noch en wert oeck || beroert tot toorn op dat ander lit. Hier in verstaen wi die duecht der onderdanicheit daer wi voer of gesproken hebben, die gefondeert soude wesen in

+ 121r

354.aant.

minnen ende in caritaten, als sinte Pieter seit. - Ten derden: want dat een lit helpt ende dient den anderen sonder verdriet, sonder weder spreken ende sonder giericheit. Hier in verstaen wi die duecht der caritaten. Want als een mensche helpt enen anderen vander macht die hi heeft, of raet ende wijst naden sinnen die hi heeft, of castiet ende stuert vanden beveel dat hi heeft, of dat hi hem gheeft ende mededeelt mildelic vander rijcheit die hi heeft, soe seit men: die mensche is seer caritatelic. Ende aldus leert ons sinte Pieter, dat wi alle die graciën, die ons god verleent heeft, mede delen ende ministreren sullen onsen even menschen. Tulius die philosooph seit, dat wi ghevoelen sullen van al dat in die werelt is, dat dat al gemaect is om den mensche te dienen ende die een den anderen te helpen na sijnen vermoghen; want, als sinte Pauwels seit: ‘wi sijn alle leden eens lichaems’. - Ten vierden so trecken hem die leden an, datmen

[p. 397]

enen ygheliken duet, het si guet of quaet, blijscap of verdriet. Slaetmen den voet, die mont seit: dat duet mi zeer. Hier bi verstaen wi die duecht der guedertierenheit, die wi gemeenlic sculdich sijn te hebben. Dese heeft twe officiën, als sinte Pauwels seit, dat is mit ander lude guet te verbliden ende mit ander lude quaet te bedroven. -

355.aant.

Ten || vijfsten: ist dat een lit gequeest of siec is, alle die ander leden⁺ helpen daer toe dattet gesont worde. Hier in verstaen wi die duecht der rechtvaerdicheit ende der correctiën, sonder welke dat lichaem der heyligher kerken niet duren en soude mogen, want die verrotte leden souden verderven die gesonde. So wie dan dat wil weten, hoe hi sijnen brueder of sijn ondersate soude berispen ende castiën, die neme waer sijns selfs. Als dat een lit siec is, so gevoelt dat herte groot medeliden ende groten druc, om die grote minne diet tot hem heeft ende leiter die hant zoetelic op. Seneca seit: ‘Also altstu gesont maecste die wonden des lichaems, also sultstu gesont maken die wonden des herten’. Want uut waerachtiger minnen ende van groten medeliden salmen corrigeren ende berispen ende mit groten anxt salmen die hant daer op leggen. Eerst salmen daer op legghen salve ende plaesteren der zueter vermaningen, dan herde berispinge, ende dan dat yser der disciplinen; ende wort hi dan niet gesont, so moetmen comen mitten zwaerde om te verslaen, dat is mitten ban of

+ 121v

356.aant.

uten lande te setten ende vander gemeente te sniden. - Ten sesten eren die lede malcander ende overdraghen mit malcander, als sinte Pauwels seit: ‘Draget die een den anderen’. Wi souden dicke bewisen eer ende reverencie, sonderlinge den ghenen dies behoeven, dat sijn die weecste ende die crancste, als die bene draghen dat weeke vleysche⁺ ende die pilaerne draghen dat huys. Dit is teghen die quaetsprekers, || die gaern openbaren ende overluyt roepen ander lude quaetheit ende ghebreken die si sien. - Ten zevenden: want inder noot bescermt dat een lit dat ander ende setter hem solven voer; want inder noot sietmen best wie vrient is. Als die een voet glidet, die ander voet comt hem rechtevoerts te baten. Als dat oghe siet dat hoeft slaen, die hant heft haer rechtevoert op om te bescermen. Hier in verstaen wi rechte volmaecte vrientscap. Daer of seit Ihesus onse here inder ewangeliën, dat geen groter minne wesen en mach, dan dat een sijn ziel set voer sijnen vrient. Dat was Cristus Ihesus, die voer ons sterven woude om ons exempel te gheven, als sinte Pieter seit. Sinte Ian seit, als god sijn ziel voer ons geset heeft, also souden wi onse ziel setten voer onse vrienden, dat is voer onse even menschen, ist dat wi rechte leden sijn eens lichaems, daer hi dat hoeft of is.

+ 122r

357.aant.

Die dese duecht hadde, die soude ic seggen dat hij te rechte salich waer. Dit is die duecht die onse guedertieren meester Ihesus Cristus ons leert seggende: ‘Salich sijn die sachtmoedighe, want sij sijn al rede in besittinghe der aerden’. Nu verstaet wel van deser sachtmoedich-

[p. 398]

heit, die die guedertierne hebben in deser werelt. Want die volmaecte sachtmoedighe sijn al rede in besittinghe der aerden. Dat is te verstaen in drien manieren. - Eerst van die aerde der levender, dat is vanden gueden ende heiligen menschen. Recht als die aerde is een⁺ woenstat der beesten, alsoe is || god die aerde der levender ende heeft die sachtmoedighe in besittinghe, want si en doen anders niet dan dat gode behaghet, ende daer om ist redelic dat hi is haer besittinghe, als inden souter staet: die sachtmoedighe, seit hi, hebben die aerde in erfnis. Ende sinte Augustijn seit, dat nyemant en sal hebben god

+ 122v

358.aant.

in besittinghe, ten si dat god eerst si in die sijne. - Voert so sijn die sachtmoedighe in besittinghe deser aerden, want si sijn rechte heren haerre herten. Die nydige en sijn gheen heren haers selfs, mer hat ende nijt beheertse. Die sachtmoedighe vermeesteren die quade herten. Ende Salomon seit: ‘Beter is dat een sijns selfs herte bedwinget, dan dat hi een burch mit crachten wint’. - Voert sijn die sachtmoedighe heren vander aerden, dat is vander aertscher dinghen. Want ist dat sijt verliesen, si en sijn niet bedrovet. Mer die hem bedrovet als hijse verlieset, die en is gheen heer, mer meer een dienre. Daer om ist wel redelic, dat dese hebben tijtlike guede ende gheestelike guede ende hem selven in besittinghe. - Nu verstant wel ende besich, ist dat god den armen gheeft hemelrijc ende den sachtmoedighen die aerde, waer sullen dan die ghierighe wesen ende die nydighe, anders dan in tormenten der hellen?

359.aant.

Die gave der consten werpt uut die sonde des toorns ende plant maticheit.

⁺ Die eerste gave des heyligen geests maect den mensche oetmoedich || ende ontsiende; die ander maecten sacht ende guedertieren; die derde maecten claer siende ende constich ende wijs ende mate te hebben in allen dingen, ende daer om is si gheheeten die gave der consten. Als dese gave daelt inder herten, so rodet si ende werpt uut die sonde des toorns ende der wreetheit, die dat herte verduystert ende maect den mensche verwoet, alsoe dat hi niet en siet noch voer hem selven, noch enen anderen te beleyden; mer dese geest verlicht dat herte also, dat hi niet bedroghen en mach worden van yemant. Sinte Ian seit, die mensche die vol waer van desen gheest, die waer vol oghen voer ende achter. Ende een enghel openbaerde Helye den propheet, datter waren zeven ogen, dat sijn seven gesichten die die heylige menschen hebben, want si sien claer binnen haerre herten ende al omtrent hem, dat is te segghen voer ende achter, ter rechter

+ 123r

360.aant.

ter zide ende ter luchter zide. Dese gave is die meester vanden duechden des menschen. Want die mensche die dese duecht heeft, die maectet al te poynt, ter rye, ter lijn, ten lode ende ten oghe. Hi

[p. 399]

neemt eerst sijn poynt ende sijn plaets, ende dat is dat die wise man seit: ‘Van al, datstu beghinste, sich an dat eynde ende hoe verre du daer mede comen mogheste’. Voert soe sterct hi sijn lijn, want hi gaet biden rechten weghe ende na rechter meninghe, niet als die sarpent. Voert maect hijt nader rye. Die ry maket die manier slecht ende effen, want dat gemeen leven der gueder mint hi sonder⁺ || te vinden nyeue vonden. Dese gave is die prior des cloesters der sielen¹⁾, die bewaertet ende doetet bewaren over al, eerst inder

+ 123v

1) D. cloesters der abdyen die b.

361.aant.

herten ende dan in anderen diensten. Int herte sijn twe²⁾ siden: wille ende reden³⁾. Als dese twee hem accorderen, so maken si grote blijscap ende veel scoens dienstes. Nu verstant wel hoe dese twe siden, die inden mensche sijn, sculdich sijn te accorderen an die een side mit vier sloten in die ander vier. Want die reden heeft vier diensten, dat is te ondersoken, te oerdelen, te gehoeghen ende te bewisen datsi verstaen heeft mitten woerden. Dese gave wiset die reden, wat si sculdich is aen te nemen, ende te ondersoken in wat ordinanciën ende in wat manieren ende in wat eynde si daer mede comen mach, ende dat is zeer groot noot, want te misbruken in dustanighen dinghen is zeer anxtelic. Si doet die reden aennemen ende leren, dat noot is ende oerbaer, ende oftrect, dat contrarie is. Och here god, wat verliestmen tijts ende wat verteertmen guets omme te leren dinghen die niet en doghen dan tot ydelre glorie ende tot groten souden! Mer die heylighe gheest overmits dese gave wijset lichtelic ende duet den mensche leren ordineerlic, dat meest noot is tot salicheit der zielen ende dat meest trecket totter minnen gods ende oeck alle dinghen te doen in rechten opset ende ten rechten eynde, dat is inder eren gods ende om om oerbaer der zielen, ende

2) D. drie.

3) D. verstant wille ende reden.

362.aant.

om sijne even mensche te helpen⁴⁾. - || Voert duetsi di reden wel te⁺ ondersoeken die dingen, sonderlinghe hoe si gheloven sal. Wel te gheloven is te gheloven simpelic al dat god geboden heeft sonder veel te ondersoeken die raden gods ende die diepheit sijnre oerdelen ende die hoecheit sijnre mogentheit ende die redenen van sijnen sacramenten. Wel te gheloven is, als een niet en ghelovet te haestelic of te verlanc, noch enen ygeliken, noch nyemant, want dat een of dat ander is sonde. Als Seneca seit: Na wel ondersoken wil hi wel oerdelen. Die oerdelen sal, hoert toe, dat hi niet en vesticht dat hi niet ondersocht en heeft ende des hi niet seker en is, ende dat hi hem niet en onderwinde te oerdelen, dat hem niet toe en hoert, als sijn die ghedachten des herten of heymelike dinghen; ende die dinghen diemen niet vinden en can ter rechter zide of ter luchter, datmen

4) D. hepen.

+ 124r

363.aant.

die altoes verstae ten besten. - Dese gheest duet die reden

[p. 400]

overmits dese gave wel oerdelen ende te recht bekennen ende te onderscheiden tusschen guet ende quaet, tusschen groet quaet ende dat minre, tusschen dat cleyn guet ende dat meerre, want si duet een yghelic dinc prisen na sijnre waerden. - Voert duetse die reden ghehoeghen. Want hi over denct mit scaemten, al dat hem noot is, als Ihesus seit inder ewangeliën. Dinghen die geleden sijn duet hi ghehoeghen ende dinghen die teghenwoerdich sijn duet hi voersien ende ordineren. Ende dit sijn die perticulen der duecht der voersieniger⁺ || wijsheit als die philosophen scriven. - Voert duetsi die reden bi maten spreken ende zwighen; node te spreken, gaerne te swighen, so dat die sprake voert come bi der ellen vander tonge ende datsi gewegen si als guede munte ende gheprovet, als Salomon seit, dat is datsi van gueder natueren si ende in gueder formen geseit ende datsi hebbe haren rechten poynt ende haer rechte gewichte, also dat si niet te veel en heb noch te luttel, ende datsi wel bestaet si, want noch guede woerde noch guede munte en salmen niet voer niet laten gaen. Daer of seit onse here Ihesus inder ewangeliën, dat wi niet

+ 124v

364.aant.

en sullen werpen onse costelike gesteente voer di verken. - Dit accordeert dan ende oerdinert vander ander side des herten, dat is die wille. Daer sijn vyer partyen, minne, anxt, blijscap ende droefheit. Dat is dat een heeft dat hi sculdich is te hebben ende als hijt sculdich is te hebben. Als dese vier perticulen wel sijn getempert, so is die mensche wel ghetempert. Recht als men seit dat een cruyt of een wortel wel getempert is, als dat niet te vuchtich en is, noch te droge, noch te warm noch te cout. Ende recht als inden lichamen der menschen comen alle siecten overmits onghetempertheit der humoren, also comen alle scanden ende sonden int herte des menschen bi onghetempertheit deser¹⁾ vier humoren. Als dese twe siden des herten sijn gheaccordeert ende ghescict, dat is die reden ende die⁺ wille, dan is die mensche wel gescicket van binnen sijn selfs. ||

Dit sijn die vier sprutelkijns vander boem, die al te seer schoen is, dat is eenre schoenre duecht, die men hiet ghelijcheit. Ghelijcheit is properlie, dat een guet duet bi oerdel getrouwelic, dat is niet te weec noch niet te hert, sonder te bughen an die een side of an die ander, als een voertgaet in die oerdelen recht als een lynie. Die dese duecht heeft is een groot oerdelaer ende wijs, want hi en duet niet, ten is wel ondersocht²⁾, als behoert enen rechten oerdelaer.

1) D. dese.

+ 125r

2) D. ondersoet.

365.aant.

In deser duecht sijn seven graden. - Die eerste is, dat een si een recht oerdelaer sijns eygens herten. Want hi moet ingaen in hem selven ende aensien sijne consciencie ende ondersoken sijne ghedachten of si guet sijn of quaet ende scicken die nae redelicheit, also