Die historie van Christoffel Wagenaer

¶ Wat Christoffel Wagenaer daer na binnen Toledo in Spaengien aenghericht heeft.

ALs nv Christoffel Wagenaer ontrent by die drie Maent hadde wt geweest, ende die Werelt rontom wel besien hadde, so worde hy van zijne goede Vrienden, als hy te huys quam, wilcoem geheeten seer feestelijc. Ende sy vraechden hem, hoe dattet hem al gegaen hadde, ende wat hy al gesien hadde? so antwoorde hy: dat hy gout ende peerlen genoech gecregen hadde, ende hi gaf elck wat, also datse seer wel te vreden waren. Daer by richte hy haer een Maltijdt¹ aen, Ende liet daer veel heerlicke Bancketten² comen, Ende sy waren te saemen vrolick ende lustich.

[156] Ende als sy nv veel van zijne Reys gehoort hadden, so vermaende een van haer luyden van het Lant ofte Insel China, hoe dat dit ooc een seer groot ende machtich Lant was, ende rijck van Volck, met noch meer van ander wonderlicke dinghen, ende hoe dattet oock een so machtigen Coninck

1 Zie blz. 115⁵

2 Suikergoed of taartjes, misschien ook lekkernijen in het algemeen

[p. 154]

hadde dat zijns gelijcke op den Aertbodem niet en was te vinden. Als Wagenaer daer van hoorde, so vraechde hy t'sanderdaechs zijnen gheest, oft hy dat Lant wel wiste? Ja sprac den geest: So ghy lust hebt, ende daer hen¹ begeert te wesen, ic ben bereyt v seluer daer te brengen. Hier mede was Wagenaer wel te vreden. Ende als hy zijn afscheyt nemen woude, so baden hem sommige, so verre het mogelick ware, dat hy haer woude mede nemen, Ende sonderlinge Johannes de Luna hielt daer seer sterck om aen. Wagenaer seyde dit Johannes de Luna met noch sommige andere toe, sonderlinge dat sy haer seluen wel moesten wachten ende datse Sint Johans Euangelie souden aenden Hals hangen, ende datse haer met Wywater moesten laten besprengen. Oock so moeste een yeder, so haest als hy gesont weder te huys quame, een Menschen Siele offeren. Dit leste Punct dochte haer wel zwaer zijn, nochtans beloofden sy sulcx te doen, ende meynden dat sy dit alles wel souden houden. Ende des anderen daechs so quamen sy in Wagenaers Logiment, doe nam Wagenaer haerder drie op zijnen Mantel, ende daer vlooch Auerhaen mede wech. Johannes de Luna namer oock drie, daer voer den Haen Bethor genoemt, mede wech. Ende als sy nv eenen goeden tijt, ja langer als eenen dach gevaren hadden, [157] soo quamen sy in het Landt China, in een groote Stadt Suntcar genoemt, die welcke so groot ende breet is, datmense in drie dagen nauwelicx en can door gaen. In dese Stadt waren drie schoone heerlijcke Palleysen, ende Conincklicke Huysen, also dat haerder geen in Spaengien oft Vranckrijck, noch op eenige plaetsen desgelijcx gesien en hadde. Het eene was met seuen stercke Mueren omvangen, ende also vast ghebout, dattet onmogelijck waer, van hare Vyanden ouerwonnen te worden. Hier

1 Heen, naar toe

[p. 155]

op hielt den Coninck seluer Hof, ende daer en mocht niemant opcomen van eenige vremde Menschen, dan alleen synen voornaemsten Raet ende vrienden: Want daer waren sommige duysent Soldaten op, in haer volle Rustinge, op dat daer niemant eenich Oproer en soude connen maken oft den Coninck also ombrengen. Den Gheest brocht het Volck in dit Palleys in een Camer daer die Coninck alleen sadt, op eenen schoonen Yvoren stoel, met goude Knoopen seer schoon gheciert ende Costelick ghemaeckt.

Achter den Coninck hinck costelicke Tapeeterie ende Purpure Cleeden met Zijde gestict. Ende als die Coninck wat geruysch hoorde met eenen stercken Wint, so verschrickte hy seer, ende sach ront om ooc achter zijne Deken, maer hy en sach niet: want de geesten hadden haer alle onsichtbaer gemaeckt, ende so meynde die Coninck dattet een gespens gheweest hadde, want hy dat selue seer wel ghewoon was. Ende als sy nv ontrent een half vre rontomme gesien hadden, so gingen sy weder hen wt¹, ende den Gheest sochte haer een Plaetse, daerse seker mochten blijuen sonder eenige vreese, [158] oock daerse van niemant gesien, noch bekent consten worden. Terwijlen vlogen die geesten wt, ende hielen² spijs ende dranc, datse sulcke haer leuen noch noyt gegeten en hadden. Op den anderen dach so ginghen sy wederom in des Conincx Palleys, ende verhielden haer³ daer gelijc sy te voren ooc gedaen hadden. Als die Coninck nv wederom dat geruys hoorde, so nam hy eenen Boge met eenen vergiftighen Pijl, ende schoot onder den hoop, ende hy trefte ongheveerlick⁴ eenen Spaengiaert, also dat hy doot bleef, die andere liepen wech, ende den dooden bleef liggen. Doen sach die Coninck, dattet een recht natuerlick

1 Naar buiten (hd. hinausz)

2 Haalden

3 Zich schuil houden

4 Toevallig

[p. 156]

Mensche was. Doen viel hem inden sin, hoe dat dit moeste toegaen¹, ende dattet geen gespens, maer natuerlicke Menschen moesten wesen. Daerom ginck hy ende liet zijn Camer beter bewaren, ende hy offerde zijnen Godt, ende en ginck niet eens van daer, also dat die andere seer bevreest waren. Maer den geest seyde: Verbeydt ende zijt te vreden, ende weest niet verschrickt, v en sal geen leet gheschieden. Des anderen daechs smorgens liet de Coninc zijn Touenaers ende Waerseggers tot hem comen, ende hy beraetslaechde hem met haerluyden, wat datse met dat doode lichaem souden doen, ende of sy hem openbaerlic souden begraven ofte niet, oft datmen hem soude verbranden, ofte int water werpen, oft die wilde dieren te eten geuen? Die eene seyde dus: die ander seyde so: die derde seyde oock het zijn, etc.

Ende als die Coninck dit hoorde, dat elcken Toouenaer zijn bysonder Iudicium gaf, ende gants niet ouer een en quamen, so beval hy haer by verlies haers Leuens, dat sy hem van alles souden die rechte waerheyt seggen, [159] wat dit voor een werck was, ende wat dese spaengjaert met zijn medegesellen inden sin ghehadt hadden. Die Toouenaers vasten hier op drie dagen, ende drie nachten, ende quamen doe wederom in des Conincx Palleys. Die Coninck lietse voor hem comen, ende vraechde haer: hoe datse op dese sake gestudeert hadden? daerop antwoorden sy: datse hem dat in zijne tegenwoordicheyt souden laten sien. Dese Touenaers waren haerder twaelf, het welcke altemael sulcke treflicke ende vernoemde² Meesters waren, dat haer niemant in dese Conste te bouen ginck, so maecten sy eenen ronden Cyrckel ofte Rinck rontsom haer, ende daer ginc een yeder driemael rontom, ende den dooden spaengiaert lach int midden. So wasser een van haer luyden die hadde een lanc root

1 Begreep hij wat dat zijn moest

2 Zie blz. 147¹

[p. 157]

lijnen Cleet aen, die song' een gesang' op haer sprake, ende als hy een veers wt hadde, so songen alle die ander na. Als dit aldus geschiet was, so brochten sy daer een jonc Knechtken ontrent van 6. jaren. Doen baden sy sommige Hymnus ende gebeden¹, gheheel onbekende sprake, ende sy hadden vele lichten aengesteken, ende hadden met sommige Cruyden so gerooct, dattet daer anders niet en was dan eenen damp ende roock. Als dit nv alles geschiet was, so nam die outste van haer een zweert, ende hieu dat kint den cop af, dattet bloet op de Aerde spuyte, doch het meest op des dooden spaengiaerts Lichaem. Daer na ginc den outsten neder liggen met zijn Aensicht op het Aensicht van den dooden spaengjaert, ende seyde zijne bezweeringhe, het welcke hem die anderen altemael nae seyden: Terstondt soo richten hem den Dooden spaengiaert op, ende hy sach seer bleec, ende en dede [160] oock ghene oogen op, ende was oock anders niet aen te sien dan eenen dooden, maer hy conde gaen staen ende spreken, doen vraechden hem die Toovenaers, wie dat hy ware? den dooden antwoorde ende seyde dat hy een Spaengiaert was, wt verre Landen, ende een Student binnen Toledo op de hooge school, (dese Toouenaers waren inde Latijnsche sprake seer wel geleert) oock seyde hy, dat hy daer binnen Toledo by een Nigromanticus ten eten gheweest hadde, ende dat hy van haer hadde verstaen, datse in een vreemt Lant wouden trecken, ende dat hy haer ghebeden hadde, datse hem doch mede soude² nemen, twelck sy op het bidden ende versoecken van hem ghedaen hadden.

Ende als hy dit wtgesproken hadde, so viel hy wederom neder, ende was doot, gelijck hy te voren geweest hadde, maer nv woude den Coninck weten, wat sy daer voor eenen

1 Vul vóór gheheel in: op eene (hd. in)

2 Lees souden

[p. 158]

aenslach¹ ghehadt hadden, ende waerom datse daer int Landt, ende in zijn Palleys gecomen waren, ende om sulcx seeckerlic te vernemen, so liet hy die 12. Toouenaers van malcanderen nemen, ende lietse aen drie partien setten, te weten, vier by malcanderen, ende so liet hy yeder partye bysonder verhooren, om also te vernemen of sy oock wel ouer een souden comen. Als sy nv dus alleen waren, so beswoer yegelicke partye haer duyvelen also, den eenen ginck op de Aerde neder liggen, de ander las wt een Touerboeck, ende daer toe clincten sy met schellen, doen voer den duyvel terstont in haer, ende sprack wt haeren Mondt, ende terstont quamen sy wederom by haer seluen. Als sy nv wederom voor den Coninck gebrocht worden, so seyde een yeder tge[161]ne dat hem vanden Duyvel ingegeuen was. Die eerste vier seyden, datse daer waren gecomen om den Coninck te vermoorden, de ander vier seyden, dat se gecomen waren om t'Lant te verspyen, ende te verraden, de derde partye seyde, datse gene menschen, maer Geesten waren, hoewel dat een van ons² gestoruen was, dat en was anders niet dan bedriegerye, die vierde Partye seyde, datse ghecomen waren om den Coninck te besteelen. Als de Coninck dit hoorden, datse altemael verscheyden antwoort gauen, mercten hy wel dat het altemael gelogen was, daerom liet hyse altemael onthoofden, ende haer Lichamen verbranden, twelc haer rechte loon was.

Hier is te sien, hoe dat die duyvel somtijts met zijne constenaers den Geck speelt, ende haer doet liegen, den duyvel soude sonder twijfel wel geweten hebben, wat hy soude geseyt hebben, so verre als hy hadde gewilt. Nv den Coninc en dacht het daer niet by te laten, maer hy liet gebieden, dat de ander Toovenaers terstont souden daer

1 Plan, onderneming

2 Hd. slechts ‘einer’

[p. 159]

comen, de welcke op de selfde manier gevraecht worden? dese gauen tot antwoort, datse waren gecomen, om den Coninck te vermoorden, ende datse noch niet wech en waren, maer op een heymelicke plaetse int Palleys verborgen lagen, ende so men daer wel sochte, soude men sy¹ daer vinden, den Coninc liet terstont zijne dienaers daer na soecken, ende in heymelicke plaetsen sien ende lichten, om te sien waer datse haer Legher mochten hebben. Seer corts daer na, vonden sy eenen ouden hoeck van een Toren, daer saten sy alle in, ende waren vrolick ende lustich, die Dienaers riepen, dat se haer [162] souden gevangen geuen. Wagenaer seyde tegen de andere, hout v alle aen den Mantel wel vast, daer met greep hy den mantel aen, ende woude haer altemael wederom wech brengen, maer d'ander Toovenaers waren hem met hare consten in de wege², also dat hy de andere niet en conde met nemen, dan hy voer alleen met Johan de Luna wech, ende hy liet de ander vijf achter, de welcke alle gevangen ende voor den Coninc gebrocht worden, daer haer voorgehouden worde, dat sy des anderen daechs souden steruen, also worden sy inde gevanckenisse geworpen, ende sy en wisten niet anders dan datse des anderen daechs steruen souden, so stelden sy haer in Godes hant, ende baden om vergeuinge harer sonden, want sy wel wisten, dat sy God vertoornt hadden, om dat sy haer met sulcke Toouery aengeleit³ hadden, bekenden dit oock voor eene rechtveerdige straffe Gods te wesen, om haer voorgaende zonden wille.

Als het nv inder Nacht quam, soo verscheen daer eenen Gheest by haer, ende sprack met haer, ende vraechden haer of sy los begeerden te wesen, sy antwoorden ja, so verre als het wesen mochte, waren sy daer wel met te vreden,

1 Hen

2 Lees in den wege

3 Zich opgehouden, afgegeven

[p. 160]

daerop sprac de duyvel, so neemt dat busken met dese salue, ende smeert v daer met aen vwe handen, ooc aende slaep van v hoofden, ende spreect dese woorden, so sult ghy haest los zijn, ende weder t'huys comen, als sy nv mercten dat het Waghenaer ofte Johan de Luna niet en was, die met haerluyden sprac, maer dat het die duyuel was, so en achten sy zijnen raet niet, want sy sorchden dat sy qualic varen souden, so verre sy daermet op den wech quamen¹, ende wouden lieuer [163] steruen ofte wachten op Wagenaer of hi haerder noch by auontuere mocht gedencken, maer daer wasser een van haer allen, de welcke grooten lust hadde om los te wesen, desen nam dat busken met de Salue, twelc haer de Duyvel presentierde aen ende hy smeerde hem daer met, ende sprac zijne Conjuratioen ofte bezweeringen, de welcke hem den duyuel geleert hadde, ende voer also met den Duyvel wech, ende niemant en heeft oyt geweten, waer dat hy ghebleuen is, wandt hy te Toledo noch in Spaengien sinder² die tijt noyt gesien en is. Als het nv begonste dach te worden, so quam Wagenaer ende Johan de Luna, elc met een Cruywagen³, ende voerde de gevangen, die eene voor ende die ander nae wt de gevanckenisse, ende brocht haer in een schoone Sael, die int Palleys was, ende daer hielden sy haer maeltijt, dit gedaen zijnde, begauen si haer wederom na huys. Als sy nv wederom waren thuys ghecomen, so vermaende haer Wagenaer, datse nv haer beloften volbrengen souden, te weten, elc een jonc knechtken te offeren, waer van dat sy seer truerich worden, ende haer seer hart becommerden, om datse dat onschuldich Bloedt souden moeten vergieten, waer ouer dat haer de Conscientien seer ghewroecht hebben, also datse cortelick daer na ghestoruen zijn.

Als den Coninck van Chyna nv zijne ghevangens woude

1 Als zij zich met hem inlieten

2 Sedert

3 Hd. mit einem Schaubkarn

[p. 161]

laten haelen, om te doen Steruen, soo bevondtmen, datse alle gader wech waeren, doen merckten hy wel, ende wiste het oock voor seker, dat het oock Toouenaers gheweest waren dewijle sy haer seluen wt die ghevanckenisse hadden connen verlossen.