Die historie van Christoffel Wagenaer

¶ Hoe dat Wagenaer in een ander lant voer, al waer hy hem in Venus Krijch ghebruycken laet.

DEn gheest Averhaen nam Wagenaer op zijnen Rugge, ende soude hem t'Huys brengen. Doen brochte hy hem in een ander Provintie, Nicaragua genoemt, het welcke beter na den Hemelschen Cyrckel der Equinoctiael genoemt wort. Daer in jsset des daechs van de Sonneschijn [140] so seer heet, datmen niet dueren en can int Velt, oft op die straten: maer als die Inwoonders yet doen willen, dat moet by Nachte geschieden, wanneer de Sonne onder is.

Als het inden Mey comt, so begintet daer te Regenen, ende dat duert tot inden October, ende daer na so jst altijt

[p. 139]

schoon ende heet Weder. Sy en ghevoelen nymmermeer Winter, Daer en werdt oock ghenen Sneeu noch Ys by haerluyden gesien, den Dach ende Nacht is by haer luyden altijt gelijck.

Honich, Was, Balsem, Boomwol wasschet by haerluyden ouervloedich. Daer is oock eenen sonderlingen Aert van Appelen, dat desgelijcken in de Werelt niet gevonden en wort. Sy zijn ontrent gelijck een Peersick¹. Sy hebben binnen een ront houten Clootken, ontrent een halue Not, ende sy zijn seer Lieflijck van smake om te Eten.

Daer zijn veel Vlecken ende Dorpen int Lant, maer seer cleyn, met huyskens van basten gemaect van de Boomen, ende die zijn seer leech² byder Aerden. Veel Papegayen worden daer ghevonden, die de wasschende Vruchten ende Zaden groote schade doen, ende somen die niet met gewelt wech en jaechde, so souden sy de Indianer noch grooter Schade doen. Wt dit Eylandt plachtmen die Calcoensche Hoender hier te Lande te brenghen, wandt sy daer met groote menichte zijn.

Daer wasschet een Cruyt by haer, Tabacum³ genoemt: dit ghebruycken sy in de plaetse van Gelt, het is seer na ghestelt gelijck⁴ een Amandelken, ende het en wort des Jaers maer eens rijp, die boomen daerse op wasschen, en zijn niet hooch, maer leech by der Aerden, ende sy staen op plaetsen daer die Sonne [141] niet seer en schijnt. Want als die Sonne dese Boomen te dege treft, so verderuense, daerom plantense veel andere boomen, rontom dese boomen, ende binden die Tacken van de ander Boomen by malcanderen, also datter gheen Sonne by en can comen.

Die Inwoonders deses Lants, eten oock geerne Menschen

1 Hd. Pirn, ‘peer’

2 Laag

3 Hd. Cacauate, ‘cacao’

4 Ziet er ongeveer uit als

[p. 140]

vleesch. Het Vuyr crijgen sy wt twee harde Houten, ende sy hebben oock wel Was ghenoech, maer sy en wetent niet te gebruycken, maer sy maken haer Licht van Wilde schichten¹, daer sy des Nachts by sien connen.

Als Christoffel Wagenaer nv daer quam, sach hy ten eersten eenen lustighen dansse. Daer waren ontrent een Duysent Indianers by malcanderen, die hadden een groote ronde plaetse ghekeert², ende huyps schoon gemaeckt, daer dansten haerder een voor henen³, ende voerde den Rey, ende hy sprongh het meestendeel achterwaerts, ende hy drayde hem somtijts rontom. Ende so desen dede, so deden oock die andere, ende haerder was altijt dry oft vier gemeynlijck in een Gelidt, die haren Voordansser na volchden: die Speelluyden speelden op Beckens, ende sy songen oock sommighe Liedekens op haer sprake. Daer antwoorde die Voordanssers op, op die selfde maniere, ende oock die selfde woorden.

Daer na begonstense altesamen te roepen, gelijck haer voor gesongen was. Ende daer na hieuen die speel luyden wederom aen, die eene droech een vliegende Vendelen⁴, die andere een Corf⁵ vol steenen, ende clapperde daer mede op malcanderen. Sommighe haddent Hooft vol seltsame Vederen gesteken, ende sommige hadden haer met Schulpen ende Corallen behangen. Den eenen hief die Beenen op, die ander [142] die voeten. Den eenen hielt hem blint, den anderen doof, de derde crom, de eene lachte, de ander schreyde. In summa, wie hem het gecxte houden conste, die was de beste. Ende wie de meeste Boetzen ende grillen conste voortbrengen, die was het meest gheacht. Dit duerde so tot inder Nacht, ende sy droncken eenen Dranck van hare Vrucht, Cacauatæ genoemt. Als Wagenaer dit speel aensach, so woude ende

1 Hd. Fichten

2 Geveegd

3 Vooraan

4 Hd. Fliegenwädel, ‘vliegenkwast’

5 Hd. Kürbis, ‘pompoen’

[p. 141]

moeste hy oock hier by zijn, so liet hy hem van synen Haen sichtbaerlijck inden Rinck dragen. Ende als dit die Indianers saghen, so worden sy verschrickt, ende liepen van daer, ende en wouden haer niet laten sien. Doen quamen daer twee vernoemde Priesters, die vraechden hem, wat hy begeerde? So en verstont Wagenaer die Sprake niet, daerom moestet hem den geest verduytschen. Doen seyde den gheest: Ick ben Godt, ende wil hebben dat ghy my offeren sult. Als sy dat hoorden, so en wouden sy het niet doen, maer sy meynden het waer eenen ghierigen Spaengiaert gheweest, want sy wel wisten hoe dat die met hare gebueren, ende met haer omghegaen hadden. Christoffel Wagenaer seyde: So verre als sy dit niet en deden, so woude hy haer altemael in wonderlijcke Dieren veranderen, ende hy maecte terstont den eenen Priester eenen Peerts Cop, ende den anderen eenen Ossenkop, ende so liet hyse henen gaen. Als nv die anderen dit saghen, so worden sy seer beweecht¹, ende gingen terstont henen ende brochten Peerlen ende Goudt, met veel ander Edelgesteenten, ende offerden dat, ende baden hem om ghenade.

Ten lesten quam daer een vernoempt Coninck, die nam hem met in zijn Hutte, ende leyde hem een [143] Fraye schoone Jonckvrou toe², die welcke niet leelijck en was, Al waer hy des Nachts goede Cortswijle ende ghenuechte met hadde.

Dese Jonckvrou (seytmen, dat het Joannes de Luna sekerlijck daer nae vernomen heeft) datse die tijt van Wagenaer bevrucht is gebleuen, ende heeft een Dochter gebaert, het welcke een arghe Toouenaers³ is gheworden.

Des anderen daechs smorgens, als sy opgestaen waren, so gingen sy met malcanderen wt de Hutte, ende doen be-

1 Onthutst

2 Stelde te zijner beschikking

3 D.i. toovenersse

[p. 142]

gonstet seer warm ende heet te worden, maer Wagenaer ghinck seer haest wederom in die Hutte. Ende corts daer na quam die Coninck met zijn gantsche ghesinde, ende gaf hem gheschenken, ende badt hem aen. Desghelijckx deden oock zijne Knechten ende dienaers. Doen liet Wagenaer een geluyt van Trommelen ende Pijpen comen, waer ouer dat sy noch meerder verwondert waren dan te voren, want sy en saghen Niemant, also dat sy niet en consten weten, hoe dattet toeginck, ende sy bewesen hem meer Eeren dan te voren.

Als nv Wagenaer dese goede Luyden haer vromicheyt ende Eenvoudicheyt sach, so en woude hyse niet meer met Touerije quellen, maer hy woude nv voortaen haer ongequelt laten. Ende so troc hy wederom van daer op een ander Plaetse.

Doen quam hy daer na in eenen grooten Berch, de welcke seer roockte ende dampte. Ende daer vloghen groote voncken Vuyrs wt, also datment by Nacht wel meer dan 100 000. schreden sien can.

In desen Vuyrigen Berch, meynden sommighe Spaengiaerden een deel Gelts te vinden. Hieromme so gingen sy henen, ende lieten een Ketinge maken [144] van hondert en veertich Ellen lanc, ende daer hinghen sy eenen Ketel aen, ende lieten die inden Berch sincken, ende wouden daer also Gout wt scheppen, maer so haest als den Ketel daer in quam, is hy gesmolten met den Ketel¹. Haerder was twee, die zijnder oock in ghevallen, daer moghen sy tot noch toe Gout soecken, want sy en zijn noyt daer wederom wt ghecomen.

Die Wilden in dien hoeck Lants verwonderden haer seer, hoe datmen schrijuen can met Swarten Inct op wit Pampier. Ende dat noch meer is, als het by die Luyden comt, so spreect het, ende geeft zijn meyninghe te verstaen².

1 Lees Ketinge, ‘ketting’

2 De bedoeling is dat anderen er uit wijs kunnen worden

[p. 143]

Hier na voerden hem den geest inde Insel Peru, het welcke een cleyn Provintie is, ende het en is oock niet seer Rijck, ende het leyt onder die Linie des Equinoctiali, daer is eenen Coninck in geweest Attabalibas genoempt, Twelck een Wijse ende verstandighe Man is gheweest, gelijckmen wt die navolgende geschiedenisse sien mach.

Als de Spaengiaers hier in dese Provintie quamen, so hebben sy eenen Monnick by haer gehadt, de welcke is totten Coninck gecomen, hem seggende, dat hy wt bevel der Conincklijcker Majesteyt, ende oock wt bevel des Paeus van Roomen tot hem quam, de welcke onses Heeren ende verlossers stadt houder is, dien heeft onsen Coninck dit Landt geschoncken, op dat hy geleerde Luyden daer in soude seynden, die welcke synen Heyligen Name in dit Landt souden wtbreyden, ende haerluyden van de grouwelijcke ende duyvelsche duysterheyt verlichten. Ende seyde daer op vorder, hoe dat Godt Hemel ende Aerde wt niet geschapen hadde, ende oock [145] vanden Val van Adam ende Eva. Oock hoe Christus vanden Hemel gecomen, ende Mensche geworden was, ende van een Jonckvrouwe geboren, ende aen het Cruyce voor alle onse, ende oock der Werelt Sonden ghestoruen was: oock aen den derden Dach wederom opgestaen, ende is door zijn Godlijcke Cracht ten Hemel gevaren, ende hoe wy alle na onsen Doot sullen opstaen, ende salich worden, ende in Eewicheyt by hem zijn ende blijuen.

Hier na seyde hy oock van de Macht des Paus, hoe dat hy macht hadde te geuen, wien dat hy wilde, ende hy roemden hem oock seer van des Keysers ende Coninck van Spaengiens gewelt ende Rijckdom. Ende hy gaf hem zijn Brevier, ende seyde hem: Dit is die Wet Gods, Hier wt sult ghy het Christelijcke Ghelooue leeren, ende uwe valsche Goden verwerpen, ende den rechten warachtigen Godt in

[p. 144]

dry onderscheydelijcke Personen leeren kennen, aennemen ende eeren. Ende hy vermaende hem oock daer en bouen, dat hy des Conincx van Spaengien Vrientschap niet en soude af slaen, het welcke doch een Heere is ouer die gantsche Werelt, ende dat hy hem doch willich Toll ende Tribuyt soude geuen, ende hem in zijn Bescherminge ende Bewaringhe stellen?

Hier op antwoorde den Coninck, als dat hy een vry Coninck ware, ende en waer oock niemant genen Tol schuldich: Also en waert oock nitt¹ billijck ofte Recht, dat hem yemant sulcx af soude eysschen. Oock moeste den Paeus wel een Onverstandigher ende Onbeschaemder Man wesen, Dat hy andere Luyden goet so mildelijck wech gaf.

Aengaende die Religie, En woude hy gants niet [146] veranderen, ende woude oock aen ghenen Christum gheloouen die gestoruen ware, maer hy woude aen de Sonne geloouen, want die nemmermeer en storf. Oock vraechde hy den Monnic, waer wt hy dit wiste, dat der Christenen God, wt niet Hemel ende Aerde gemaeckt hadde, ende oock aent Cruys gestoruen? Den Monnick seyde: Wt dit Boeck. Den Coninck nam het Boeck, ende worpet van hem, Ende sprack: Dit Boeck en seyt my ymmers niet. Ende so ghy nv dit Boeck verloret, van waer wout ghy het dan weten? Den Monick nam zijn Boeck wederom op ende ghinck wech, also en woude hem die Coninck niet laten bekeeren, maer hy is daer na vande spaengiaerts met eenen strick omgebracht worden.

Als Christoffel Wagenaer daer quam, so begeerde hy vanden gheest, dat hy hem tot den Coninck soude brengen, t'welck den geest dede. Daer sach hy hem doen op den stoel sitten, de welcke met Boomwol behangen was, ende hy was gants naeckt, maer om synen buyck hadde hy een ge-

1 Lees niet

[p. 145]

vlochten dinc, met eenen t'samen gewonden doeck, gelijck voor toe gebonden, ende hy hielt Maeltijt. Op zijn Tafel hadde hy sommige Wortelen, ende Indiaensche groote Vijgen om te eten. Oock had hy eenen slechten dranck, om te drincken. Maer als Wagenaer dit sach, so sandt hy synen geest in Spaengien, de welcke haest weder quam, ende brocht een glas vol Wijns, ende een goet gericht van Vogels gebraden, ende ander Costelijcke Spijse wel bereyt. Dit sette hy den Coninck voor, de welcke hem seer verwonderde, waer dat dit henen quam, want hy en sach niemant, dan zijn Dienaers van verre, want Wagenaer hadde hem onsienbaer ghemaeckt. Doen meynde die Co[147]ninck, dit moeste een God doen. Ende hy vraechde zijn dienaers, oft sy niemant en sagen? sy antwoorden altemael: Neen, behaluen eenen, die liet hem duncken¹ dat hy een schaduwe van eenen vreemden Mensche gesien hadde, maer hy en conste dat niet gewis weten, wie ofte wat het ware. Die Coninc vraechde hem, oft hy der Sonnen Kint ware? Wagenaer sprack, Ja. Daer badt den Coninck, oft hy niet en mochte gesien worden van hem? Doen liet hem Wagenaer terstont sien, ende die Coninck badt hem aen, en begeerde doch een lanc leuen van hem, dwelc hem Wagenaer toeseyde, Ende seyde oock, hoe dat hy tot hem was gecomen, om dat hy synen Godsdienst ende Rijckdom sien soude. Terstont woude die Coninck opstaen, ende hem sulcx laten sien, maer Wagenaer vermaende hem, dat hy soude blijuen sitten, ende eten dat dede die Coninck doen, Ende Wagenaer adt met hem, maer den geest was by hem onsichtbaerlijck, ende leerde hem de sprake, want hy hem des Conincx woorden verduytste, ende hem oock antwoorde. Die Coninc behaechde dat glas metten Wijn seer wel, ende badt Wagenaer, dat

1 Verbeeldde zich

[p. 146]

hy hem dat wilde schencken, ende hy gaf Wagenaer wederom andere Cleynodijen van Gout, also dat Wagenaer wel te vreden was. Daer na brocht hy Wagenaer in zijn schatkamer, daer veel Gouts, Peerlen, ende Edelgesteenten lagen, also dattet onwtsprekelijck waer om te seggen. Waghenaer versorchde hem seer wel hier van, het welcke hem die Coninck geerne toeliet.

Cortelijck hier na nam Wagenaer zijn Afscheyt vanden Coninck, ende voer in de Locht, dat sy het altemael consten sien, ende sy en wisten niet anders dan der Sonnen sone hadde by haer geweest.