Die historie van Christoffel Wagenaer

¶ Hoe dat Christoffel Wagenaer in die Nieu gevonden Werelt voer, Ende wat hy daer in bedreuen heeft.

ALs Christoffel wagenaer nv wederom goets moedts was, ende wat ghehoort hadde van de Nieuwe Wereldt, die welcke doen ter tijdt eerst ghevonden was, hoe wel dat hy daer te voren noch eens geweest hadde. So nam hy voor hem, noch eens daer henen te vaeren, ende alle gelegentheyt beter te besien, ende oock des [127] Volcx manieren, Zeden ende ghebruycken te rechte leeren kennen, So riep hy synen Gheest Averhaen by hem, ende gaf hem zijne meyninge te kennen, de welcke sonder eenige versuymenisse willich daertoe was. Terstont quam daer eenen grooten Haen, ende daer ginck Christoffel Wagenaer op sitten, ende die brocht hem sonder eenige schaede daer hy wilde wesen. Als hy nv eenen Dach met hem gevlogen hadde, so sach Wagenaer eenen hoop seltzame Vogels ouer die Zee vliegen. Doen vraechden hy, wat dat beduyden tegen synen Geest? Die welcke hem antwoorde, datse nv na by het Landt waren, ende dat haer dese wonderlijcke Zee vogels daer om lieten

[p. 127]

sien. Ende als het nv heel doncker begonste te worden, so vlooch den Geest geheel neder met hem, also datse seer na ouer het water henen vlogen, ende daer sagense doen ooc sommige vliegende visschen, die welcke van verre schier die Vogels gelijck waren, ende die consten haer gheheel in de hoochte opgeuen, ende inden Morgenstont worde Christoffel Wagenaer nedergesedt int Eylant Cumana, maer daer en sach hy niet sonderlincx, dan een seer leelijck ende onghesteldt¹ Wijf, voor die welcke hy hem seer verschrickte. Sy hadde eenen Corff met Vruchten in haer Handt, die welcke daer ontrent wasschen.

Dese sach so hetzelijck² ende schrickelijc onder Oogen, dat hem Wagenaer seer verwonderde. Sy was gheheel naeckt, behaluen een cleyn Plaetsken, ende sy hadde seer lanck Hayr, ende die Oorlappen hingen haer tot aen die Ocxelen, ende die waren doorghehouwen, ende daer hinghen sommighe Houten Ringhen in. Hare Nagelen waren seer lanck, ende hare Tanden Swart. Den Mondt was wit. Die [128] Neuse was vol gaten, ende daer hingen oock Ringen in. Op dese Plaetse en hadde hy genen lust langher te blijuen, maer hy voer al vorder int Landt, ende hy quam ten lesten int Landt, datmen noemt Indiam Occidentalem. Dit was doen ter tijt noch seer Rijck van Volck, Maer nv ter tijdt hebben die Bloetgierige Spaengiaerts daer in so seer ghetyrranniseert, also datse int Eylandt, het welcke men noempt Dominico, niet meer als ontrent vijf hondert Menschen hebben laten leuen, daer dus³ te voren wel vijfthien hondert mael duysent geweest is.

In dit Landt zijn seer veel wilde Menschen, die ghenen Baert en hebben, want sy scheeren hem seer gladt af, so haest alsser een weynich wtcompt, met scherpe Messen. Die

1 Wanstaltig

2 Leelijk (hd. scheutzlich)

3 Hd. doch

[p. 128]

Spaengiaerts hebben altijdt genoech te Oorlogen teghen dit Volck, want sy en laten haer niet geerne bedwingen, Sy schieten met fenijnige Pijlen so wijt van haer, also dat de spaengiaerts haer nauwelicx genoech verweeren en connen. Aldaer sach Christoffel Wagenaer, hoe dat de Spaengiaerts die Luyden in India plachten te vanghen.

De wilde Menschen woonen gemeynlijck op de Bergen, ende insonderheyt, als daer Vyandt voorhanden is, dan verberghen haer die Spaengiaerts beneden aen sulcke bergen, also dat sy haer niet sien en connen. Als dan de Indianer daer af comen, om in de Zee te loopen visschen, dan comen de Spaengiaerts daer wt, ende vangense, ghelijck den Wolf het Schaep verrast.

Haer Schepen zijn van groote Boomen, ende so van een heel Hout, ende dat is van binnen wtghebrant, gelijck of het met een Bijl wtgehouwen wa[129]re, want sy en hebben geen gereetschap, om het anders te maken, dan sy steken daer vuyr in, ende dat vuyr stieren sy daer henen, daer sy het willen hebben, dat het meest wtbranden sal. Daer na so schrapen sy het met beenderen ende tanden¹ van Beesten, tot dat het sulcken Fatsoen wordt als sy het begeeren. Ende dese Schepen zijn alsoo groot, datmen in een yeghelijck van dese wel vijftich Persoonen voeren mach. De Spaengiaerts brengen dickwils sommige duysent gevangenen, van de Indianers te samen by malcanderen, ende die binden sy dan altesamen aen den anderen, Ende om dat sy haer niet en souden onderstaen Meyster te worden van de spaengiaerts, ende haer so ouervallen, soo steken sy haer door Vel ende Vleesch, so wel door die Armen als door die Beenen, tot die Borst toe, also dat sy haer niet en connen roeren. Die Moeders hebben sy ooc also gebonden, de welcke somtijts

1 Hd. Gretten, ‘graten’

[p. 129]

wel vier oft vijf Kinderen na loopen, dan huycken¹ die moeders somtijts neder, ende laten de Kinderen op hare schouderen sitten, op dat syse also met mogen crijgen. Ende als sy dan niet met en comen, dan doorsteken die bloetdorstige Spaengiaerts dickwils die Kinderen, ende latent die Moeders aensien, daer in hebben dese Bloetdorstige Spaengiaerts haer genuechte.

Die Jonghe Dochters en laten sy oock niet ongeschendt, maer die moeten alderwegens aenhouden². Desgelijcx oock wel die Vrouwen, ende laten die Mans daer by staen, ende sient aen.

Een yegelijck ghemeyn Man en mach niet meer als een Wijf t'seffens hebben, maer den Oppersten Coninck wort gegunt, dat hy der dry of vier mach hebben. Onder die welcke een is, die de Heerschap[130]pije ouer die andere heeft. Ende alsser eene out wert, so danckt hy die af, ende neemt een ander.

Die Mannen ende Vrouwen gaen naect, maer sy hebben sommige wat, dat binnen hol is, ende oock lanckachtich, daer sy haer Schamelheyt in dragen ende die andere Reste laten sy daer buyten hanghen slingeren. Somwijlen vercieren sy dese dingen ooc voor met Gout ende Peerlen, maer dit is met haer luyden wat bysonders, ende van grooten aensien.

Die Vrouwen gebruycken in dese plaetse dunne sluyers, ende de Jonge Dochters een Huyve, daer sy hare Cleynodije³ mede bedecken.

Als nv yemant van de voornaemste een Hoochtijt ofte Bruyloft hout, so moet hem den Pape, de welcke sy Piacchas noemen, die Bruyt eerst te voren besoecken⁴. Dit is daer een groote Eere, ende sonderlinghe Pracht⁵.

1 Hurken

2 Hd. herhalten, ‘lijden hetgeen hun aangedaan wordt’

3 Schaamdeelen

4 Beslapen

5 Feestelijkheid

[p. 130]

Sy behelpen haer seer nauwe, ende leuen van die Visschen die sy vangen.

Sy eten oock Menschen vleysch, Vorssen, Luysen ende Wormen, ende oock ander leelijcke Dieren.

Daer wasschet by haer luyden een Cruyt, Capsacum¹ genoempt, ofte Axi, dat is seer sterck gelijck Peper, dit branden sy tot Pulver met Peerlemusse² ende maken daer hare Tanden Peck swart mede, ende dit doen sy oock daer om, dat sy haer niet seer en souden doen, want dit is een gewisse Medicijne daer voor.

Hare Bedden maken sy van Boomwol te samen, ende breydense tesamen, gelijckmen die Netten doet. Dese hangen sy tusschen twee Balcken, ende gaen daer dan op ligghen, ende slapen alsoo tusschen Hemel ende Aerde.

[131] Sy maken gaeten in haer Lippen, Neusen ende Ooren, ende daer hangen sy Costelijcke ghesteenten in, Ende sy smeeren haer met alderley Sappen van Cruyderen, Root, Swart, Blaeu, ende wie dat die meeste verwen heeft, die is met haer³ die schoonste.

Hare Wapenen zijn Bogen, ende vergiftige Pijlen, die maken sy van beenen, ofte andere harde scelpen, om datse daer gheen Yser en hebben.

Voor aen die Pijlen maken sy harde Visschubben ofte Graten: Oock wel Keselsteenen, ende die smerense met een Swarte Salue, die welcke die Oude Wijuen van sommighe Cruyden ende Beesten toemaken ende koken, ende haerder sterfter oock vele vanden Roock ofte damp.

Als Yemant met sulcken Pijle geschoten wordt, de welcke versch gesmeert is, so loopt hem dat Lijf op, ende hy swelt seer haestich, ende hy wordt oock van wegen des grooten vergifts terstont daer van Rasende.

1 Brasilie-peper

2 Parelschelpen (hd. Perlenmuscheln)

3 Onder hen

[p. 131]

Als die Spaengiaerts daer mede geschoten worden, so moetense die schaede terstont met heete Yserens wtbranden, ende dan daer na wederom genesen. Als dan andere Spaengiaerts wederom daer int Lant scheepten, so vermangelden ofte verbuyten¹ sy die ghevangen Indianer voor Wijn, ofte ander dingen, die wt Spaengien ghebracht worden. Ende oft schoon die Indianische Vrouwen swaer gaen van die Spaengiaerts, dat en achten sy gantz niet. Ende die ghevangens worden arger gehouden dan die Beesten, want sy en crijghen nimmermeer genoech te Eten oft te drincken, also datse in Armoede moeten vergaen, ja in haren eygen dreck ende Onreynicheyt verderuen.

[132] Die Spaengiaerts daer int Landt comende, so meynden sy, dattet Goden waren, ende geheel onsterflijck. Dit selfde woude eens een vernoemt Coninck versoecken, so liet hy eens eenen (de welcke op den Cant vanden Oeuer gevangen was) met eenen strick aen synen rechten Voet binden, ende liet hem so een wijle int water houwen, tot dat hy verdronc. Ende als sy dit sagen, so wisten sy nv seker, dat die anderen oock sterflijck waren.

Die Inwoonders van dit Landt hebben veel Gouts ende Peerlen, ende andere Edel gesteenten, twelck by haerluyden seer veracht is, want sy en wetent nergens sonderlincx toe te gebruycken, ende sy en connender oock niet van maken, daerom hebben sy dickwils seer veel Gouts, ende Edelgesteenten voor een weynich Spiegels ende Messen gegeuen: maer nv ter tijt hebbent die Spaengiaerts so seer wech ghesleypt, datter nauwelijcx niet meer te crijgen en is. Die Peerlen vintmen daer aende cant van hare Rivieren, jae men scheptse met Netkens, gelijckmen hier te Lande die Visschen doet.

1 Verruilen

[p. 132]

Als die Spaengiaerts eerst daer int Lant quamen, soo verwonderden haer die Indianers, hoe dat sy aen de Baerden quamen¹, ende als sy die groote Schepen saghen, ende oock die Sweerden, ende die Rustinghen, ende oock die schoone Cleederen, Ende noch daer en bouen die Roers, met het Geschut ende andere Rustingen, tot des Schips Oorloge dienende, so en wisten sy niet wat sy dencken souden.

Ende doen sy hoorden het schieten van de Roers, ende het Geschut, so meynden sy dat die Spaengiaerden vanden Hemel af ghecomen waren.

Als sy nv sulcx saghen, worden sy hier in so ver[133] blindt, dat sy van die Spaengiaerts ghevanghen worden, eer sy het wisten. Ende als sy die Ruyters op die Peerden saghen sitten, so meynden sy dattet maer een Dier geweest hadde, maer merckten niet dat daer oock een Man op sadt, dan sy hebben eens een Ruyter te Peerde ghevanghen ghenomen, ende doot gheslagen, doen saghen sy datter een Man op sadt. Ende sy bonden hem eerst Handen ende voeten, ende worpen hem doen ter Aerden, ende staken hem synen mont vol Gouts ende Peerlen, so veel als sy daer in crijgen consten, ende wouden hem daer mede te kennen geuen haren Ouervloet van Gout ende Costelijcke Juweelen, die sy daer hadden. Ende seyden tegen hem: ghy Christenen, eet nv vry Gout, want wy sulcx doch genoech hebben. Daer na nam eender² een groot Messe, ende sneet hem eenen Arm af, ende daer na een Been, dat gingen sy braden, ende dansten doen so lange, tot dattet gebraden was, ende doen aten sy dat selue te samen op, ende waren vrolijck daer mede, ende die Reste³ namen sy met in haer Hutten, ende hinghen dat op om te drooghen, ghelijckmen hier te Lande

1 Hd. wo doch diese Leute mit Bärten her kämen

2 Een

3 Hd. die Beyn

[p. 133]

het Roock vleysch doet. Ende hare Religie wort gebruyckt¹, gelijck hier na volcht:

Sy maken seer vele Ghebeden tot hare Goden, want sy hebbender vele. Sommige zijn maer slecht ghemaelt, ja somtijts maer met Crijt gheschreuen, maer nochtans so doen sy daer seer veel sacrificien voor, maer die meeste ende die principaelste zijn van Gout ende Silver gemaeckt, want sy en maecken hare Goden niet na die Ghelijckenisse van eenighe Menschen, maer sy maken hare Goden na die ghelijckenisse van eenich gedierte ofte gevogels, anders [134] gheen gelijckenisse als wy hier te Lande den Duyvel maecken².

Sy hebben daer te Lande oock Monnicken, die welcke haer wel van hare Goden afraden, maer sy en willen sulcx niet laten, seggende daerenbouen, der Christenen Godt moet doch eenen leelijcken Godt zijn. Want sy seggen, dat die Christenen vol boosheyts zijn? hoe can haren Godt dan schoon ende goed wesen? Als sy hare Goden bidden, so en bidden sy anders niet, dan dat sy wel te Eten ende te drincken moghen hebben tot haren Wellust, ende dat sy ghesondt moghen blijuen, ende dat sy cloeckelijck tegen hare Vyanden moghen strijden. Maer die Duyvel bedriecht haer seer, door welcke sy geen Kennisse van Godt en hebben: Ende de Duyvel geeft haer Priesters somtijts een schoone beloftenisse te kennen, ende dat vermaent hy in de Ceremonia, ende als het dan so niet en valdt, als die Priester door des Duyvels ingeuen haer belooft heeft, ende sy dat selue van den Priester voldaen willen hebben. So seyt hy dan teghen haer: dat hy zijn meyninghe verandert heeft, ende dat wt Oorsake, datter sommighe tegen hare Goden grootelijcx gesondicht hebben, also worden dese arme Menschen vanden Duyvel ende van haren Priesters bedroghen.

1 Uitgeoefend

2 Hd. mahlen

[p. 134]

Ende wanneer eenighe van hare Coninghen een groote Maeltijdt bereyden wil, so ghebiedt hy zijn Ondersaten, so wel die Mannen als de Vrouwen, ende gaen dan also te samen in Ordinantie na hare Goden: maer de Coninck gaet voor aen, ende gaet eerst inden Tempel, ende die Priesters zijn al voor henen¹ inden Tempel, ende dan vallen sy te saemen op hare knijen, ende bidden gelijckelijc hare Goden [135] aen. Maer als nv die Coninck eerst inden Tempel comt, so slaet hy op een cleyn Trommeken, dan comen die Ondersaten terstont inden Tempel geloopen, ende hebben haer verciert ende behanghen met Papegaey vederen, ende sy draghen oock aen haren Hals, Armen ofte beenen, Peerlen met Goudt ghewerckt, ende gaen so al danssende ende springhende inden Tempel, ende singen oock sommighe Liedekens op hare sprake.

Als sy nv al tsamen inden Tempel zijn, so neemt elck eenen stock, ende steken die in haren Hals², also dat sy moeten ouergeuen, al wat sy int Lijf hebben, daer mede willen sy bewijsen, dat sy niet quaets int Herte en dragen. Daer na vallen sy op haer knijen, ende singen dan wederom haer Liedekens, gelijck te voren. Daer comen dan noch andere Vrouwen, die hebben elck een Corf met Broot, ende Offerent hare Goden: Dit Broot nemen dan die Priesters, ende deylent rontomme, so wel Vrouwen als mannen: Sy houden dit oock voor een groodt Heylich Werck. Dit omgedeylt wesende, so gaen sy al te samen wederom na Huys, ende zijn seer blijde, dat sy dat Sacrificie volbracht hebben. Daer wasschet een Cruyt int Lant, het welcke sy Tabacum noemen, ende het heeft bladeren gelijck eenen Appelboom, dan die bladeren zijn wat grooter als Appelboomsbladeren, ende sy zijn licht groen, ende oock Ruych. Dese laten sy geheel drooge worden inde Locht, ende als sy dan eenige verlus-

1 Vooraan

2 Keel

[p. 135]

tinge begeeren te hebben, het zy in droomen, oft andere Melancolije oft beduytselen te weten. Jae sy connen oock daer mede weten, oft sy met Crijch ende andere swaricheden dat Jaer aengevochten souden mogen worden: so nemen sy dan [136] dese gedroochde bladeren, ende leggense op gloeyende Colen, ende ontfangen den reuck door eenen trechter, ende dien Damp latense door den Trechter in haer Neusgaten trecken, want sy steken ofte houden haer Neuse inden Trechter, so lange als daer Rooc door den Trechter comt, ende als dan vallen sy van den damp ter Aerden, gelijck oft sy doot waren, ja sy blijuen wel somtijts eenen geheelen dach also liggen, datse haer sinnen¹ berooft zijn. In desen slaep so droomen sy veel wonderlijcke gesichten, het welcke haer anders niemant in en geeft dan die Duyvel. Want als sy ontwaecken, so gheloouen sy dat hare Goden haer dat selue geopenbaert hebben. Maer de sommighe zijn wel so arch², datse maer een weynich Roocx ofte damps in de Neuse en laten comen, ende die en worden daer so wonderlick niet af, dan sy crijghen wel groote Hooftpijne, maer anders niet, dan oft eender wat te vele gedroncken hadde, ja sy en achten oock gheen Eere noch schande, want sy daer gheen onderscheyt van en hebben, waer by ick haer anders niet ghelijcken en can, dan by eenen Haen, die welcke met zijne Hinnen door den Dach hem op der straten gheneert, ende doet zijn Werck also openbaerlijck wat hem ghelust, ende sy hebben een Bedde voor hare Hutten hangen, daer sy haren Lust met hare Vrouwen hanteren.

Ende wanneer een Vrouwe ghebaert heeft, soo gaet sy aenden Oeuer van de Zee, ende suyuert ofte wasschet haer seluen, ende oock het Kint, ende dan gaen sy weder na Huys, ende laten haer in ses Weken niet roeren³.

1 Genitief, van hun zinnen

2 Slim

3 Aanraken, naderen (hd. jrren)

[p. 136]

Daer wasschet by haer Luyden een Vrucht, die welcke sy Maysz noemen, die sayen sy dan wt, ende [137] dan connen sy daer Broot af backen.

Sy en Ackeren hare Velden, ofte Landen niet, gelijck als wy hier te Lande doen, maer sy grauen cleyne Cuylkens ofte gaetkens, Ende in een yeder Gaetken doen sy vier oft vijf Coornkens, ende bedecken dan dat wederom met Aerde toe, ende latent so wasschen. Wanneer het dan Rijp is, so brengt elck Coren wel hondertvoudige vruchten voort, ja somwijlen noch wel meer.

Ende wanneer dat sy het backen willen, soo zijn daer Vrouwen toe verordineert, die begietent met cout water tegen den Avont, ende so laten zijt staen weycken tot des anderen daechs toe, ende dan slaen sy het met Keselsteenen ontwee tegen malcanderen ende Knedent so ghelijck een Deech: dan formeren sy het tot Broot, Lanckworpich ofte Rondt, ende dan omwinden sy het met blaederen, ende makent vochtich, ende backent also.

Wanneer die Spaengiaerts Toornich worden ouer hare Lijf eygene Knechten, die sy in India gevanghen hebben. Te weten, dat eender zijn Dachwerck niet te deghe gedaen en heeft, oft dat hy niet so vele Gouts, ofte Peerlen te weghe ghebrocht¹ en heeft als hy wel mochte, soo moet den Indiaener des Avonts als hy Thuys comt, zijn Hembde wttrecken (so verre als hyer een aen heeft), ende dan so binden sy hem handen ende voeten, ende leggen hem dan so op die Aerde neder, ende gheesselen hem met Swepen van Coordekens daer toe gemaeckt, also dattet bloet alderwegens daer na volcht. Daer op gieten sy dan gesmouten Peck, ofte heete Olydroppen. Als sy hem aldus ghemartert hebben, so maken sy een scherpe Looge, van seer scherpen

1 Geleverd

[p. 137]

Peper, [138] Zout ende Water, ende daer mede beghieten sy zijn geheele Lijf, ende dan leggen sy hem op eenen Ouden Doeck, ende laten hem so lange liggen, tot dat hy wederom tot den Arbeyt bequaem is, ende sommige leggense so gheslagen in diepe Grachten, ende begrauen so zijn gantsche Lijf, behaluen het Aengesicht, ende so laten sy hem eenen heelen dach ende Nacht liggen, ende al sterft hy alschoon, so en geschiet daer gheen straeffe ouer, dan hy moet synen Heere eenen anderen wederom in de Plaetse bestellen.

In dese Landen vintmen Crocodil Eyer, die zijn seer hart ende soo groot ghelijck Gansen Eyer, die welcke die Spaengiaerts dickwils wt Honghers Noot eten moeten.

Daer is oock een viervoetich Dier, twelckmen Iguannam noempt, de welcke onse Heghedessen niet onghelijck en zijn. Onder wt die Kinne hangt een cleyn Tapken¹, gelijck eenen Baert, ende heeft eenen Cham gelijck eenen Haen: Het heeft op den Rugge vinnen gelijck eenen vissche, het leeft int water, ende oock opt Lant, zijn Eyer zijn beter om te eten, dan Vleyssche.

Men vanghet daer oock Visschen, Lutras genoemt, die welcke een yeder wel xxxij. ende oock wel xxxv. Voeten lanck zijn, ende by de twaelf voeten dick, het Hooft is so groot als een Ossen Cop, ende heeft cleyne Oogen, ende een harde hayrighe Huyt, ende heeft twee voeten als eenen Olyphant, de wijfkens baren Jongen, ende sogense aen hare borsten, sy smaken by na gelijck Calfs vleysch.

Noch een ander Vissche worter oock gevangen, die seer groot is, ende desen heeft die Menschen seer lief, Also dat eens een Man sulcken Vissche sessen[139]twintich Jaren in synen Kolck ofte Poel heeft gehouden, ende met broot ge-

1 Pantje, spitsje (hd. zipflein)

[p. 138]

voedet. Desen Vissche is so verstandich geworden, dat so wanneer die Kinder des daechs aenden Kolc riepen: Matto, Matto, t'welck op het Indiaens gheseyt is: groot ofte Heerlijck, so is hy daer voor gecomen, ende dan hebben hem die Kinderen broot gegeuen, ende met hem ghespeelt. Hy heeft dickwils wel haerder thien op den Rugghe genomen, ende onbeschadicht ouer den Poel ghebrocht.

Daer wort noch een ander Dier gesien, dat heeft aen zijn Lijff eenen grooten Clomp, ghelijck oft het noch een Lijff waer. Ende wanneer het Jonghen heeft, die liggen in desen Clomp verborgen. Het is by na seer gelijck eenen Vosse, ende heeft handen ende voeten gelijck een Meyrkatte, ende Ooren ghelijck een fledermuys. Dese hebben een sonderlinge Natuere, want het bijt ende steect de mensche tsnachts alsse slapen, ende het suyget bloet van de menschen, maer sy en zijn niet fenijnich. Want als sy gebeten oft ghesteken hebben, so heylt die schade in dry ofte vier dagen weder toe. Als Wagenaer dese Landen nv genoech doorsien hadde, so badt hy synen Geest dat hy hem weder woude t'Huys brengen.