Die historie van Christoffel Wagenaer
(1913)–Anoniem Christoffel Wagenaer–
Auteursrecht onbekend
[pagina 68]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
¶ Een Tsamensprekinghe Christoffel Wagenaers, met den duyvel Averhaen, van die warachtighe plaetse der Hellen.CHristoffel Wagenaer sprack, dat hy wel ghehoort hadde van de Helle, segt my, waer sy is oft sy in oft wt de Werelt zy? Hier op en antwoorde den Duyvel niet, sonder hy woude wechgaen, maer Wagenaer sprack hem toe, ende badt hem seer, dat hy hem doch dese bede niet en woude verseggenGa naar voetnoot1, hy en woude hem dan met so sware vragen niet meer moeyelijck wesen. Den duyvel seyde, ghy zijt te nieusgierich, ende vraget my te veel, van alsulcke dingen, daer geen mensche noch seker af en weet, die dan also niet te openbaren en zijn. Ende oft wel sommige heylighe menschen van de Helle gheschreuen hebben, so en hebben sy het nochtans niet getroffen, hoe wel dat sy sommige dingen daer van geschreuen hebben, die sy na haren beduncken verstaen, die sommige dan also zijn, daerom wijse ick v aen die, ende leest hare Boecken: Als Chrysostomus, Gregorius, Hieronymus, Beda, Prymasius, ende Tertulianus, so sult ghy wel vinden, wat sy van de Helle schrijuen, daerom ick v dan daer wijse. [65] Christoffel Wagenaer seyde, dat weet ick al seer wel, wat sy daer van schrijuen. Maer hoe connen sy daer recht van schrijuen, want haerder gheen en is doch daer in geweest, Sy schrijuen daer van als die Astronomi vanden Hemel doen, hoe wijt het is vander Sonnen, van de Mane, van alle sterren, sy hebbent goet te schrijuen, Niemant en cant haer na gemeten, want niemant en jsser gheweest, noch sy oock niet, anders soudt haer verre missen. Maer om dat ghy ten allen vren daer gecomen cont, ende die gelegentheyt wel weet, so segt my die waerheyt sonder | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 69]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
liegen. De duyvel seyde, Weest alleenGa naar voetnoot1 te vreden, ende wacht noch wat, den tijt sal haest comen dat ghy selfs daer comen sult, ende alle dinck bevinden: maer en conde ghy so lange niet gebeyden, om het te weten, so wil ick v van stondenaen daer brengen. Doen gedacht Wagenaer, dat synen Meester Faustus oock daer in was geweest, daeromme hy daer oock in begeerde te zijn, ende die te besoecken. Want dat varen inder Nieuwer Werelt, soo hy te vorens gedaen hadde, dat hadde hem goet gedaen, hy woude daerom nv oock met. Die duyvel ruste hem, ende oock Wagenaer. Ende eer sy voeren, vraechde hy den duyvel: Hoe lange moeten wy wt zijn, om dit alleGa naar voetnoot2 te besien? Ende wanneer wilt ghy my weder brengen? Daer op antwoorde hem die duyvel: In vier dagen cont ghijt al besien. Wagenaer seyde: Wanneer comen wy daer wt, ende wederom? Averhaen antwoorde: Nemmermeer, brenge ick v daer in, ghy sulter my wel in moeten blijuen. Doen wert Wagenaer vervaert, ende bleef achter. Ende de duyvel seyde, ghy doeter wel aen, want ghy souter wel in comen, maer niet weder wt, ende wert noch[66] tans op zijn eerste meyninghe ghedachtich, dat hy die seker plaetse der Hellen weten woude. Seyde daerom: Segt my doch eens, waer die Helle is? Wel (seyde hy) dewijle ghy so Nieusgierich zijt, sal ickt v metter tijt openbaren ende seggen, dat ghijt geloouen zult, doch te vorens v seggen, wat die H. Leeraers daer van schrijuen, wie 't gheraden heeft oft niet. So spreeckt ten eersten Chrysostomus Capit. 16. tot die Romeynen: Waer, ende op welcke Plaetse wertGa naar voetnoot3 die Helle zijn? waerom vraecht ghy daer na? Die Vrage is, datter een Helle voor seker is, ende niet waer, ende op welcke plaetse | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 70]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dat sy is, sommige fabulerenGa naar voetnoot1 ende seggen daer van, datse soude zijn in den Dal van Josaphat, maer die H. Schrift seyt dat niet. Maer ghy meucht seggen, waer is sy dan? Ick segge, dat sy op een plaetse is, maer niet in deser Werelt. Item, int Sermoen vanden Loon der Heyligen. Wanneer yemant vraechde, wat woudy seggen? waer, ende aen welcke plaetse de Helle ware? Wat gaet v dat aen? Maer dewijle men nv weet, datter een Helle zy, so en soudemen daer niet so nau na vragen, waer sy is. Ende oft wel sommigen daer voor houden, dat sy ghewis inden Dal van Josaphat zy. Wt deser Oorsake, daerom geseyt wert, dat hier voormaels eenen Krijch int Vuyr, inden Dal van Josaphat is ghehouden worden, soGa naar voetnoot2 men het niet bewijsen en can in de H. Schrift, maer dewijle ghy van de plaetse vraget, so wil ick v seggen ende antwoorden, dat sy t'eenenmael buyten den Aertbodem ghestelt is op een plaetse. Ende so en jsser niet veel aen gelegen, datmen gelijckGa naar voetnoot3 weet, waer dat de plaetse zy, maer alleman soude meer dencken, hoe [67] hy hem wachten mocht, dat hy daer niet in en quame. Gregorius Dialogorum Lib. 4. cap. 42. Van dese sake en can ick my niet Lichtveerdich onderstaenGa naar voetnoot4, want sommige meynen, sy zy in eenige plaetse der Aerden. Die sommighe, sy zy onder der Aerden, maer dit slaet ons aen ons herteGa naar voetnoot5, wert die Helle Infernus, dat is, het alder wtersteGa naar voetnoot6, geheeten, ende heeft haren Naem daerom, om dat sy onder der Aerden staet, so moet sy so wijt vander Aerden zijn, als den Hemel vander Aerden. Daerom dan oock David spreect: Ghy hebt mijn Ziele wt het wtersteGa naar voetnoot7 der Hellen verlost, dat also die opperste Helle op der Aerden | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 71]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zy, ende die alder wterste onder der Aerden dunckt te zijn. Hieronymus in de wtlegginge op den Propheet Jonam: Gelijck als het Herte van een beest midden int Lichaem staet, also seytmen, dat die Helle staet int midden der Aerden. Beda int tweede Boeck, Cap 9. Onder der Aerden, dat is, int wtersteGa naar voetnoot1 der Aerden, waer die alderonderste der Helschen zijn: daerom sy oock dat wterste oft diepste gheheeten wordt. Ende int 3. Boeck, int 3. Cap. Maer dat de Helle int diepste der Aerden zy, getuycht Jonas, welcke een gelijckenisse geweest is ons Heeren Jesu Christi, bekennelijck in zijn ghebet, dat hy inden Buyck des Walvissches ghedaen heeft. Prymasius int vierde Capittel, totten Ephesien. In de wterste deelen der Aerden, dat beduyt dat de Helle moet onder der Aerden zijn. Haymo. Men seyt: de Helle is int middel der Aerden. Ende van deser meyninge is oock Tertulianus. Maer hy spreeckt: dattet alleen Opinionen, Vermommin[68]gheGa naar voetnoot2, ende fantasye is. Ende hier wt sult ghy vernemen dat gheen mensche en weet van die plaetse der Hellen wat sekers, die eene heeft wel genoech daer na geschotenGa naar voetnoot3, maer de andere heeft t'eenemael gemist, daer metGa naar voetnoot4 ghy het rechte verstandt, ende mijn meyninghe daer van hebben, ende verstaen meucht. So wil ick v ten eersten aenwijsen, dat Godt in de scheppinghe ses Werelden gheschapen heeft, die doch alle een Werelt zijn, die dan in ses deelen ghedeylt, ende verscheyden zijn. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. Mundus Archetypus.Die eerste Werelt is ghenoemt dat AerdebeeltGa naar voetnoot5, daer wt, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 72]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ende daer na alle dinck wt niet geformeert ende geschapen is, daer is dat Godtlijck wesen, den Oorspronck ende die Cracht ende Macht Gods, die wtvloeyt in de Werelt seer crachtelijck ouer al, die selue regeert hy na synen wille ende welgevalle, meer en ghebeurt my niet daer van te clappen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. Mundus Intellectualis.Die tweede Werelt, js die vernuftigheGa naar voetnoot1 Werelt, die leeft van haer selfs wt Gods Cracht ende verleender Influentie, daer in is die Werelt der Sielen, alle Engelen, Ertz-Engelen, Seraphin, Cherubin, Thronen, DominantenGa naar voetnoot2, Virtuyten, ende alle Heyligen woonen daer in. Ende die andere Vorsten die het Regiment door Gods Cracht ende wille in der Werelt zijn voerende. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. Mundus Coelestis.Die derde is die Hemelsche Wereldt, daer mede wort begrepen alle dat gene wat hem roert aenden Hemel, als die fixeGa naar voetnoot3 sterren, den cleynen ende grooten Beyr. Perseus, die Cassiopea, den Dryangel met alle die Hemelsche Figueren. Item, den Cyrkel der [69] twaelf Hemelsche Teeckenen, alsGa naar voetnoot4 Aries, Taurus Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra, Schorpio, Sagittarius, Capricornus, Aquarius ende Pisces. Daer in zijn oock die Seuen Planeten, die haren Loop alleen hebben: Als Saturnus, Juppitter, Mars, Sol, Venus, Mercurius, ende Luna. Dese sterren met alle haer scharenGa naar voetnoot5 (gelijck ghy noch hier na hooren sult) worden van die ander Werelt gheregeert, want die beduydenisseGa naar voetnoot6 zijn daer by, keeren ende bewegen syGa naar voetnoot7 om, ende steken daer inne, gelijck die Ziele in eens Menschen Lichaem, ende dese beduydenissen hebben haren Oorspronck ende ghequeelGa naar voetnoot8 van die Werelt der Zielen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 73]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. Mundus Elementalis.Die vierde Werelt, js de Elementische Werelt, daer in zijn die vier Elementen, Als Locht, Water, Vuyr ende Aerde, daer in worden alderley seltzame dingen geboren. Als in het Vuyr die vuyrige Metheora, ende die Salamander. In die Locht, alle Lochtige Metheora, Als die Wint, den Donder ende Blixem, den Regen, Sneeu, den Douwe, Rijp, etc. Inder Aerden worden geboren die Metalla ende Mineralia, Alderley ghewas, Cruyden ende Boomen, Edelghesteente, Wormen ende alle andere Gedierten, soGa naar voetnoot1 ick v nv niet alle vertellen en mach. Int Water worden geboren wonderlijcke Visschen, Edelgesteenten, Gout, ende alderley goede Visschen, oock onsuyver ende quade ghedierten. Dese vier Elementen werden door de Hemelsche Crachten gheregeert ende gemeestertGa naar voetnoot3. Van de sterren inden grooten ClootGa naar voetnoot4, so sy alle met malcander by een staen, ende eenen gelijcken ganck hebben, ende oock sonderlinge vanden seuen Planeten, door ha[70]re byvoeginghe ende bystellingen, QuadrantenGa naar voetnoot5, ende den Sextyl, oock den Dryhoeckigen schijn, geweldelijck tot alderley ImpressingenGa naar voetnoot6 ende wonderlijcke Effecten ende werckingen vermaent, gelijck dan inder Astrologia bewesen wordt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5. Mundus parvus, seu microcosmus.Die vijfte Werelt, js die cleyne Werelt geheeten, dat is den Mensche, die begrijpt de Werelden alle, ende oock die Helsche Wereldt, waer van ick oock haest segghen wil in hem. Dan ten eersten, van de Godlijcke Werelt, EerdebeeltGa naar voetnoot7, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 74]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
heeft hy groote gauen. Eerstelijc, dat hy na Gods Beelt ende ghelijckenisse gheschapen is. Ten Tweeden, dat hy een verstandelijcke wijse Siele heeft, ende haest eenen Godt gelijck. Daerom hebben oock die Heydenen geseyt: Een yegelijck in het cleyne beelt, heeft in hem Gods euen Beelt. Ten derden, dat hy een yeghelijcke WereltGa naar voetnoot1, Natuere ende Eygenschap aen hem heeft, Als die Erkentenisse Godts, die hem ghegeuen wort vanden Heylighen Gheest. 2. Zijne Astra, die worden geregeert van de vernuftige Ziele. DanGa naar voetnoot2 gelijck Godt is, het begin ende den Schepper der Hemelsche krachten, so daer bewegen, ende keeren die sterren. Also is hy oock een Schepper der Sielen, ende des vernufts inden menschen, die welcke oock beweghet, ende leydt alle die Lidtmaten des Lichaems. Ten tweeden, wat die Sterren beweecht, dat is onsterflijck, also oock datGa naar voetnoot3 die Menschen Leden regeert, Namelijc, die Menschen Ziele die onsterflijc is, ende also is in hem die Werelt des verstants. Ten derden, ghelijck wyGa naar voetnoot4 vanden Hemel, alle die [71] Elementische dingen wel getempereert ende geregeert worden, Also wert oock al wat inden Menschen is, verquicktGa naar voetnoot5 ende gheregeert. Ten vierden, ghelijck inden Hemel die bewegenisse, seer ende wel bestandelijcGa naar voetnoot6 is, ende niet moede en werden, also wert oock inden Menschen die bewegenisse der Zielen Cracht niet wanckelbaerGa naar voetnoot7 oft moede, maer is volherdich tot allen tijdt. 3. In hem wert oock ghevonden die Hemelsche Werelt: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 75]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Want ghelijck wieGa naar voetnoot1 die t'eenemael omvloghenGa naar voetnoot2 ende omvatet is, also is oock die Mensche in een gewisse ContentoGa naar voetnoot3 begrepen, het welcke daerGa naar voetnoot4 is zijn Velle. Ten tweeden, gelijck als den buytensten Hemel veel sterren heeft, also heeft des Menschen Vel veel Sweet gaetkens. Ten derden, gelijck als inden Hemel Seuen, die voornaemste Planeet-sterren ghevonden worden, die de Wereltsche Elementen Regeren. Alsoo zijn oock inden Menschen seuen voornamelijcke GhelederenGa naar voetnoot5, die in der gedaente den seluen oock behandighenGa naar voetnoot6, als die Herssenen, die Longhe, die Leuer, dat Herte, die Milte, die Galle, ende die heymelijcke GhelederenGa naar voetnoot7. Als:
[72]
Also wordender oock gevonden in des Menschen Lichaem seuen paer Aderen, so sy hebben den oorspronck, ende | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 76]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
nemen vanden Herssenen, Als dat paerGa naar voetnoot1 gaet in de Ooghen. Dat tweede desgelijcken, die welcke alleen door hulpe der Musculen die Oogen omkeert. Dat derde paer gaet in de Tonge ende KouwenGa naar voetnoot2, ende gehoort tot die Instrumenten, de welcke onderworpen ende toegedaen zijn tot den smaecke. Dat vierde paer comt oock wt de derde hervoor ende bevinden haer binnen des Monts, helpt oock tot den smaecke. Dat vijfte paer gaet in die Ooren, ende om die principaelheydt van buyten der OorenGa naar voetnoot3, Als inden slaep vanden Hoofde ende Wangen. Dat seste paer gaet in de principaelste Lidtmaten des Lichaems van binnen, ende geuen hem het ghevoelen. Dat seuende paer gaet in de Tonge, ende keerense hier ende daer, gelijck dan sulcx alle inden mensche ghesien wort, wanneer sy opgesneden worden van die Medicijns. 4. Gelijck alsser nv twaelf Teyckenen zijn aenden Hemel, also heeft den mensche in zijn Lichaem oock twaelf Voornaemste Ghelidtmaten buytenwaerts.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 77]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ten vijfden gelijck die Hemelsche lichamen, alle met een anderGa naar voetnoot1, niet eene slechteGa naar voetnoot2, maer tweederleye beweghenisse hebben, ghelijck als die beweechnis des daechsGa naar voetnoot3, ende dan het eygen, alsoo hebben oock die menschen gelederGa naar voetnoot4 tweederley bewegenisse, eene voor hen selfs, ende die ander wt toevallender wijs. Ten sesten, ghelijck als die Sonne alle dinghen aenden Hemel verlichtet ende verwermdt, ouermits haerder hitte, also verwermt dat Herte des menschen alle gheleder, ende gheeft hen altemael Cracht des Leuens, want het is het eerste leuende ende het leste steruende, gelijck als die Sonne met haren loop des Jaers 4. Tijden maeckt, also dat den eenen in een ander Complexie gheboren wordt als die ander, ende oock also ongheluckigherGa naar voetnoot5 van natueren is als die ander: Alsoo is oock des menschen leuen in vier onderscheydelicke ouderdommen, Ten eersten die Kintsheyt wort gheleken by die Lenten als alle dinck wascht, die Jeucht wort geleken by den Somer als sy beghinnen sterck te worden, die Manheyt wort geleken by den Herfst [74] als die vruchten rijp zijn, ende den lesten Ouderdom wort gheleken by den Winter, als alle dinck sterft ende te gronde gaet, also dan oock die vegetabilischeGa naar voetnoot6 Lichamen, alle in die Corruptioen ende doot gaen: Sulcke ghelijckenisse can ick v, als ick wil, seer vele by brenghen. Die Mensche ghelijckt oock die Elementische Wereldt, want die natuerlicke hitte ofte wermte gelijckt het vuyr, ende zijnen Adem die locht, zijn Bloet het water, ende zijn lichaem die Aerde. Ten tweeden gelijck als dicwils inde Elementen wel een | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 78]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
verstoringe oft veranderinge geschiet also maecken oock die Elementen wel krancheyt des lichaems, als met groote hitte, oock wel door grooteGa naar voetnoot1 coude, oock wel door groote vloetGa naar voetnoot2 ende watersucht, ende gelijck inde Elementen die MethoraGa naar voetnoot3 geboren worden, also verheffen haer ooc in des Menschen Lichaem, vele ongevallicheydenGa naar voetnoot4. Ten derden, gelijck haer die Winden dicwils in der Aerden verhoudenGa naar voetnoot5, alsoo versteken sy haer in des Menschen Lijf. Ten vierden gelijc alderley EphalationesGa naar voetnoot6 ende dampe wt der Aerden comen ende optrecken inde hoochte, also zijnder oock in Microcosmo stinkende solphirischeGa naar voetnoot7 exhalationes, die de andere seer gelijck zijn, dewijle sy beyde branden. Die seste Werelt, is Mundus infirnalesGa naar voetnoot8, die Helsche Werelt, daer wy duyuelen met malcanderen onse woonplaets hebben, ende die streckt seer diep inder aerden nae die punctenGa naar voetnoot9 toe, die welcke ghy wel weet, (na die Conste van Mathematica te rekenen), dat byde negendehalf hondert mijlen vanden flackeGa naar voetnoot10 ghelegen is, aldaerGa naar voetnoot11 is die Helle, een groote [75] wijde van sommige hondert mijlen, onderscheyden met sonderlinge plaetsen ende gemacken, daer elcke Duyvel zijn Casteel ofte slot alleen heeft, ende ouer dese alle regeert Lucifier den Ouersten Duyvel, meer en segghe ick v niet? ende dat oock Microcosmus deel heeft aen die Helsche Wereldt dat cont ghy by v seluer wel bemercken: want so haest ghy die Godtlicke verlaeten, ende daer van af gevallen zijt, so hebt ghy v tot die Helsche ghegeuen, daer in sult ghy oock | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 79]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
eewelick ghepijnicht worden, ende en hebt oock gheen verlossinghe te verwachten, daerom dat ghy vwe verlossinge in den wint gheslagen, ende verlichtveerdichtGa naar voetnoot1 hebt, ende dat ick 2000. Jaer branden soude, ende dan genade ende verlossinge wiste te crijgen, ick wonde het terstont beginnen, maer ghy onsalige mensch hebt om sulcke loose lichtveerdige dingen, ende lammeGa naar voetnoot2 consten vwe verlossinge ende eewige salicheyt ouer gegeuen, op welcke ghy v in eewicheydt niet meer en hebt te verlaten, tfy v ghy vervloeckte Creature: Dese Helsche Wereldt is int middel van alle de ander Werelden, wantse geen beter plaetse en heeft connen crijgen, die buytenste Werelt Archetypi, dat is die heerlickste, ende die voornaemste, die ander Werelt Intellectualis, die is wat minder, die derde Coelestis is noch minder, die vierde Elementalis is die minste van alle, ende die Helsche is die alder archste, gelijc ic v hier voormaleGa naar voetnoot3. By die middelste plaetse, wort beteyckent, Mundus Infernalis in Centro, den Cyrckel daer buyten om, beteyckent, Viuet microcosmus, by die tweede Cyrckel wordt beteyckent, Elementalis in QuaGa naar voetnoot4, by die derde Cyrckel wordt beteyckent, Coelestis. [76] By die vierde Cyrkel wordt beteyckent Mundus Intellectualis. By die buytenste Cyrkel wordt beteyckent Archetypus in mundo infinitoGa naar voetnoot5. ALso siet ghy nv hier, hoe dese per gradus versus Centrum afnemen ende argher worden. Hierom so en behoefdy niet te twijfelen van de ware plaetse der Hellen, maer wel vastelijck geloouen, dat sy recht int middel der Aerden is, ende ghy meucht ooc weten, dat Godt eerst heeft begonst | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 80]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
te scheppen die Intellectualische Werelt, ende daer na die Hemelsche, daer na die Aertsche ende Helsche. Hy heeft oock begonst aen den buytensten Cyrkel [77] ende niet aen den middelsten Centro, als ghy wilt eenen Cyrckel maecken, so moet ghy altijt het eynde vanden Passer int middel setten, ende dan cont ghy met het ander eynde des Passers eenen Cyrckel maecken, soo groot als ghy wilt, maer Godt
 is een ander meyster als ghy zijt: Aldus hebbe ick v die gantsche gelegentheyt der Hellen grondelick bewesen, soo dat vwen Meyster D. Faustus zijn leuenGa naar voetnoot1 sulcx niet soo grondelick en heeft connen vernemen, maer wat ick doe dat geschiet daerom, op dat wanneer ick wederom wat op v begeere, dat ghy het seluer te vlijtigher sout nacomen, ende alsoo v voorgaende Beloften des te vaster ende beter houden, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 81]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
hier wt verstaet ghy wat den Apostel Paulus seyt, dat hy is op ghenomen inden derden Hemel, dat is inden Hemel die Godt vervult, hy is door gevaren den Coelestischen, Intellectualischen, ende is in den Archetypischen gecomen. |
|