Die historie van Christoffel Wagenaer

[p. 61]

¶ Christoffel Wagenaer spreeckt met synen Gheest van alderley saken.

NAe dien dat nv Christoffel Waghenaer een tamelijcke tijt met zijne Concubijne toegebrocht hadde, ende haerder moede was, so riep hy den Gheest Abuzaha, dat hyse weder wech voeren soude, ende beval hem, dat hy hem die schoone Helena wt Grieckenlant brengen soude, die zijnen Heer Faustus oock gehadt hadde. Den Geest beloofde hem dat te doen, also dat hyse binnen acht daghen soude hebben. Hier mede was Wagenaer seer wel te vreden, ende scheyde so vanden Gheest, die welcke die Vrouwe met nam.

Op den anderen dach riep hy synen Geest Averhaen, de welcke niet lange en vertoefde, maer quam terstont synen Heere te dienste, want hy wachte¹ op hem, ghelijck die Catte op die Muys.

Doen hief Wagenaer aen, ende vraechden hem: Hoe vele Gheesten in de Helle waren? Den Gheest antwoorde: Christoffel, ghy zuldt weten, dat wy Gheesten, na dien wy wt den Paradijse gestooten zijn, alle in die onderste Elementen der Werelt gecomen zijn, ende moeten ons daer also onthouden, dat wy daer niet en doruen wt comen als wy geerne wilden. Ende wy hebben seuen voornaemste Vorsten na die seuen Planeten, die regeren ooc hare² bysondere daghen ende Vren, ende dese heeten also:

[58] Den eersten hiet Aratron, ende die heeft vele dingen in zijn gewelt Natuerlijc te doen: Hy can alle dinc in steen veranderen in een Oogenblic, Als Beesten ende Cruyden, ende het blijft van buyten aen te sien, datmen niet anders can sien, of ten zy steen.

Ten tweeden, verandert hy de Schatten in Colen, ende die Colen wederom in Schatten.

1 Lette, loerde

2 Lees in hare

[p. 62]

Ten derden, maeckt hy groote Vrienden, die gewelt hebben na synen wil.

Ten vierden, leert hy die Alchimiam, Magiam ende Physicam.

Ten vijften, seyndt hy de luyden de Pygmeon¹ ende Spiritus familiares² toe, dat sy met hem omgaen.

Ten Sesten, leert hy haerluyden onsinnich³ maken.

Ten seuenden, verleent hy een lanck Leuen.

Desen heeft onder hem 49. Coningen, 42. Vorsten, 35. Voochden, 20. Hertogen, 21. Dienaers, die altijt op hem wachten, 14. Vrienden, die met hem omgaen, seuen Boden, ende hy heeft 36000. Legioenen te gebieden, ende elck Legioen is 490.

2. Bethor Regeert die dingen, die Joui⁴ toegedaen zijn, ende als hy gheroepen wort, so compt hy seer haest, den genen die hy wil, can hy tot grooter Eeren brengen, ende groot goet geuen, Hem dienen oock Gheesten inder Locht, de welcke altijt Antwoort geuen op het ghene datmen haer vraecht. Sy brengen van die eene Plaetse in de andere, alle Edelghesteenten, ende wonderlijcke Medicijn-Cruyden, ende hy can (alst hem Godt toelaet) des Menschen Leuen 700. Jaer verlenghen.

Desen heeft onder hem 42. Coningen, 25. Vorsten, 20. Hertoghen, Raetgeuers, 14. Dienaers, [59] 7. Boden, ende hy regeert ouer 29. Legioenen.

3. Phaeleg is Martialis⁵, een Vorst des Crijchs, die verhooget zijne Vrienden, insonderheyt door strijt ende Ouerwinninge tegen hare Vyanden, ende die heeft so vele onder hem als Bethor.

Den 4. hiet Og, die regeert ouer het gene dat tot der

1 Dwergen

2 Huisgeesten

3 Lees ‘onsienich’, onzichtbaar

4 De planeet Jupiter

5 Krijgszuchtig (naar de planeet Mars)

[p. 63]

Sonnen gehoort. Hy can geuen 600. Jaer goede gesontheyt: hy geeft wijsheyt ende voornoemde¹ Geesten. Hy leert die volcomen Conste der Medicijnen, ende hy leert alle dinck in claer Goudt ende Edelghesteente veranderen. Hy vult die Buydels met Gelt, welcke hy wil. Dese wort geeert op der Aerden, ghelijck eenen Godt. Hy heeft onder hem 36536. Geesten. Hy besorcht alles alleen, ende hem dienen allemael² 100. Geesten t'seffens³, d'een na den anderen.

Den 5. is Hagich, die regeert die dingen van Veneris. Wie hy gunstich is, die maeckt hy schoon. Hy verandert terstont Coper in Gout, ooc weder dat Gout in Coper. Wat Gheesten dat hy gheeft, die connen dit alles doen. Hij heeft 4000. Legioenen, Ende hy gheeft elck duysent eenen bysonderen Coninck tot elcker Tijdt.

6. Ophiel is eenen Gouvernateur der Mercurialisten⁴, ende hy heeft onder hem 100 000. Legioenen, die verleent hy lichtelijck het Spiritus Familiaris.

Hy leert alle Consten, ende in corter tijt can hy het Quickzilver veranderen in Lapidem Philosophorum, ofte steen der Wijsen.

7. Phul gouverneert die Lunarische⁵, die verkeert alle Metalen in Silver, ende hy gheeft die Watergheesten, dat sy den Menschen dienen connen inde sichtbaerlijcke ghedaente. Dese can den Mensche [60] doen leuen 300. Jaer. Dese Geesten al te samen en zijn niet alleen by die Planeten te rekenen, maer sy worden oock na die vier Elementen gherekent.

Dat eerste Element geeft vuyrighe Geesten, die woonen hooch inde Locht, ende zijn Sollarische⁶ ende Mercurialische,

1 Buitengewone

2 Geheel en al

3 Te gelijk

4 Der dingen van Mercurius, de planeet

5 De dingen der Maan

6 Zonnegeesten als het ware

[p. 64]

ende alst haer toegelaten wort, so connen sy quaet Weder maken. Sy werpen Vuyr vanden Hemel, ende verschijnen dickwils die Menschen met brandende Fackelen des Nachts, oock sowijlen in cleynen Lichte, het welcke sy plachten te noemen Dwael-lichten, om datse die Luyden plachten te verleyden, Ende die zijn ghemeynlijck geern op die Kerckhouen, ofte aen de Galgen, ofte waer doode Menschen begrauen liggen, ende hare voornaemste Regent heet Zamael.

Ten tweeden, so zijn wy vande Locht, Lochtgeesten, die woonen in de Locht, ende die vliegen des daechs bouen die Sonnen schijn, want sy zijn het meestendeel in de schatten¹ der Aerden, hooch in de Locht, ende daerom comtet, dat sy maer des nachts ende niet des daechs gesien en worden. Dese maken seer groote stormwinden, alst haer Godt toe laet, also dat sy somwijlen wel Huysen ende Casteelen, ofte andere getimmeren omwerpen, ofte seer groote schade aen doen. Sy varen in de Locht seer haest vande een plaetse inde ander, ende dien Geest die v in India gevoert heeft, dat is den Ouersten Raetgeuer hier af, synen naem is Bethores, ende is altijt in de gedaente van eenen Haen, gelijck ghy hem gesien hebt. Daer na zijnder Geesten des Maens ende Veneris Aert, die woonen int Water, ende hebben oock daer in te gebieden. Sy voerent dickwils om hooge, ende mengen haer met die Aertsche gee[61]sten, daer in behoodelijck, dat² haer Godt sulcx toelaet. Daer comen dan duyster Wolcken, de welcke met stort-Regenen, ende anders seer groote schade doen het menschelijcke geslacht, sy vervoeren somtijts die menschen int Water, ende treckense somtijts daer geheel in, also datse verdrincken moeten, ghelijck ghy selfs wel bevonden hebt.

Noch zijnder Aertsche Geesten van Saturnus ende oock

1 Verkeerde vertaling voor schaduw

2 Wel te verstaan als

[p. 65]

Mercurius Natuere, die hebben hare wooninghe inder Aerden, in de Bergen ende diepe Grauen. Sy besitten die Schatten, ende oock die Costelijcke Erts, gelijck sy dickwils in de Berchgroeuen gevonden worden, want die Berchluyden noemense Berch-mannekens, als syse vernemen. Ende waermen dese verneemt, daer is gewis Erts, dat sy bewaren, want sy en hebbense niet geerne genomen, daerom fexieren sy dickmaels die Berchluyden, ende blasen haer die Keersse wt, ende werpense met steenen, ende doen haer dickwils groote schade, ghelijck ghy wel van de Goltgrauers hebt hooren seggen, datse dickwils inde ghedaente van Honden, oock jn Padden ofte andere leelijcke Dieren, die Schatten connen veranderen. Sy connen oock Aertbeuinghe maken, also dat somwijlen die Bergen scheuren, ende doen somwijlen meer andere wonderlijcke Teeckenen.

Dit selue behaechde Christoffel Wagenaer alles seer wel, ende liet dat altemael also passeren.

So vraechde hy synen Geest Averhaen wederom op een Nyeu: Wat hebben dan die Gheesten voor Lichamen? Ick hebbe die Opinie van velen gelesen, ende sonderlinge den Thomae, die welcke seyt, dat sy gheen Lichaem en hebben, maer dat sy wel [62] doode Lichamen connen aen haer nemen, ende daer inne verschijnen, maer sy moetense geringe¹ weder afleggen. Also spreeckt oock Augustinus ouer het eerste Boeck Moysi: Die Geesten worden luchtige ende vuyrige Dieren genoemt, om dat sy vande Corporen Natuer² der Locht leuen, ende sy en steruen oock niet, want dat Element is beter ende bequamer hem wat te doen, dan van hem wat te lijden³.

1 Spoedig

2 Natuurstoffen, het voedsel dat in de lucht zit

3 Een element dat verschillende krachten heeft en tegen inwerkingen van buiten bestand is

[p. 66]

Wt desen, ende oock wt dese navolgende¹, verstae ick so veel, dat sy Lichamen hebben moeten, gelijc dan oock Magnus ende Basilius, Gregorius, Nasiazonus betuygen. Maer den Apileius, de welcke mijns bedunckens oock wel wat verstaen heeft, schrijft: datse altemael ghene Lichamen en hebben.

Psellus is wederom daer tegen, ende seyt: de geesten, haer Lichame is een corpus materialæ², gelijck een schaduwe, ende connen lijden, also dat wanneer het gheslagen wort, oock wee doet, ende oock met Vuyr can verbrandt worden, het welcke in Tuscia eens soude gheschiedt zijn, also datmen daer sichtbaerlijcke Assche af heeft gevonden. Ende oft het wel Spiritualae met is, so jst doch grijpelijck, ende men can het voelen. Ende alst van een gesneden wort, so loopt het weder te samen, ende wort weder geheel, gelijck die Locht ende het Water oock doet, maer het doet haer ghelijcke wel³ wee, daerom vreesen sy oock voor Sweerden, Pijlen ende Gheschut, etc.

Nv, dewijle ick my seluen hier niet in en can onderrichten⁴, so segt my doch daer van de waerheyt? Den Geest Averhaen antwoorde, ende sprack tot hem: Die Geesten hebben gewislijck Lichaemen, maer die eene heeft suvtijlder⁵ ende saechter Lichaem als die ander, ende die Igneï Spiritus, ofte vuyrige [63] geesten, gaen die Lochtgeesten te bouen. Want als daer wat Lochts tot den vuyrigen Temperateur comt, so comt eenen Lochtgeest daer af, de welcke veel grouer van substantie is, als een vande vuyrige. Ende wort daer yet waterichs toe vermengt, zo worden daer Watergeesten af, die zijn wat Aertscher als die Lochtgeesten, ende die connen seer lichtelijck ghesien worden: Maer so wat Aertsch daer

1 Lees navolgende woorden

2 Stoffelijk

3 Desniettemin

4 Het niet uit mij zelf vinden kan

5 Waarschijnlijk drukfout voor subtijlder

[p. 67]

toe gedaen wort, so comen daer af die Aerdemannekens, die gheheel groue Aerdtgeesten, die connen noch veel eer van die Menschen ghesien worden, maer sy moeten doch wat van die vuyrighe materije hebben, of anders en waren sy gheen Geesten, maer Animalia. Christoffel Wagenaer vraechde: Oft dan die Geesten Mannelijck oft Vrouwelijck waren? Daer op antwoorde den Geest: Daer en is by haer gheen sonderling' onderscheyt des gheslachts, want dit behoort maer alleen die Corporibus compositus¹ toe, d'welcke die spiritus niet gelijck en zijn, hare Lichamen zijn simplicia, daerom connen sy haer als sy willen, wel in de gedaente van Vrouwe ofte Man veranderen: Ja haer seluen in alle dinck veranderen, wat haer inden sinne comt, maer alleen die vuyrighe ende Lochtgeesten is dit mogelijck: Maer die ander waterighe ende Aertsche geesten niet, want haer spiritualae is in een dicke groue Aertsche, ende onbehende² Lichaem besloten, daerom en connen sy so mennigerley gedaente niet hebben: Maer onder die Watergheesten zijnt die meestendeel Vrouwen: Als die Naiades, Dryades. Maer die aen dorre ende drooge plaetsen, als in ende op der Aerden woonen, dat zijn ghemeynlijck Mannekens, ofte sy zijn Woutgoden, Onos[64]celi fauni Satyri, met Ezels beenen, ende lange staerten, vande welcke geschreuen is, dat sy vele Vrouwen wel by haer gehadt hebben, ende oock met haer geboeleert hebben. Daer onder worden oock gerekent die Incubi, die Truyten ofte Alpen, die welcke die Luyden des Nachts inden slaep drucken, ende oock het gespens, t'welckmen in Vranckrijck Dusios noemt. Also hebt ghy op v begheerte ghewisse Antwoort, ende meer en derf ick v niet segghen.

1 Samengesteld, bewerktuigd (hd. compositis)

2 Lomp, onbehouwen