Die historie van Christoffel Wagenaer

¶ Hoe dat Christoffel Wagenaer zijnen Gheest Averhaen, na zijns Heeren doot, eerstmaels citieret,¹ ende hoe dattet hem daer mede vergaen is.

[22] ALs nv Christoff. Wagenaer met zijn Medicijn Conste niet meer en conste voortcomen, ende vast arm ende Ellendich worde, oock daer toe niet te Eten ofte drincken en hadde. So begaff hy hem van Wittenberch in het Lant te Sassen, hy quam aen eenen hoogen berch, niet verre van Halverstadt, daermen seyt, dat gemeynlijck die Toouenaren te samen comen, daer worde hy weder denckende aen synen geest Averhaen, dat hy met hulpe ende bystant van hem sich wel beter soude Erneeren², ende niet meer alsulcke Armoede lijden. So nam hy voor hem den selfden te besweeren, ende nam daer toe zijn Toouerboec, het welcke nv langen tijt in een Carteecken³ sacxken ghesteken hadde, ende hy ruste hem toe, ende begonste zijne Coniurationes te lesen, ende hy hadde hem hier toe nv beter versien, als hy te voren hadde, om niet meer tot sulcken Ongheluck te comen.

Ende hier na ginck hy op den Berch, ende wachte tot dat die Sonne onder ginck, met synen gheselle die hy by hem genomen hadde, ghenaempt Claes Muller, een Barbiers geselle, also dat Christoffel Wagenaer geen bequamer daer toe en hadde connen vinden, want hy in de Toouerije seer grooten lust hadde. Op den Berch wesende, stelden sy vast toe hare Cyrkelen te maken, ende schreuen hare duyvels namen daer in, ende behingen haer met Pentaculen, ende Rocheren⁴ met Koehoren ende Duyvels dreck, also dat eenen

1 Oproept

2 Onderhouden

3 Zijden

4 Maakten rook of damp

[p. 29]

seer grooten stanc daer was, ende elck hadde daer eenen bysonderen Cyrkel, want den jongen Scholier moest hem oock in een perck sluyten, op dat hem die Duyvel geen schade en dede. O ghy arme onsalige Luyden, hoe zijt ghy so blint? [23] meynt ghy dat de Duyvel, die doch een vorst deser Werelt is (gelijck hem Sint Petrus noemt) geen macht hebben en soude, alst hem God toeliet v te halen, ghy meucht dan wesen waer ghy wilt, op der Aerden, oft onder der Aerden, in besloten Camers, in Vestingen, hoe datse oock mochten wesen, ghy bewaert v met Cyrkelen, Triangelen, ende met Cruyssen, meynende dat hy inden Cyrkel niet comen en can. O ghy Sotten, ende van God afgeweken zondaers? hebt ghy niet gedacht, dat den duyvel conde bouen ouer den Cyrkel vliegen, ende v by den Cop daer wt halen, gelijck den Gier die jonge Hoender? Weet ghy niet dat desen Gesel so machtich is, dat hy can sloten breken? Bergen rijten, ende steden omkeeren, die Zee onstuer maken, ende alle groote onwtsprekelijcke schade, die voor onmogelijc gehouden worden, int werck can stellen, maer Godt en heeft niet willen toelaten, dat hy v soude wt het Perck halen, ende heeft v noch tijt vergunt v te beteren, boete ende penitentie te doen, heeft v door zijn Woort ende Predicatie laten waerschouwen. So ghy nv seluer uwe Oogen des herten open gedaen hadt, ende v Ooren ende vernuft daer toe gespitst die Vermaninge gehoort, Gods Woort acht genomen, so hadde het noch vroech genoech geweest: Maer dewijle ghy Godt vergeten hebt, ende zijdt trouloos ende meynedich geworden, so zijt ghy van d'een zonde in d'ander gevallen, ende eyntlijc in vertwijfelinge, ende lestelijc des duyvels eygen geworden.

Als het nv ontrent negen vren was inder nacht, so begonste Waghenaer zijne Vermaledijde Coniuration te spreken,

[p. 30]

ende synen gheest Averhaen te besweeren, in sulcker voeghen ende manieren, als [24] hem Doctor Faustus synen Meester onderwesen hadde. Daer verhief hem eenen grooten Wint met sulcken gedruys, dat elck meynde den Berch soude ter neder gevallen hebben, so seer schudde ende beefde hy, ende oock so scheurde hy op sommige plaetsen, so datmen inden Berch sien conde, ende sy en sagen niet anders dan Vuyr ende Roock. Claes Muller dit siende, worde so bange, dat hy wt den Cyrkel loopen woude. Maer Wagenaer die trooste ende waerschoude hem, dat hy daer in blijuen soude, anders soude hy wel om Lijf ende Leuen gecomen hebben. Terstondt daer na meynden sy, dat den gantschen Berch gebrandt hadde, want het en was rontom haer anders niet dan enckel vuyr, ende daer in vloget vol swarte Rauen, ende andere seltzame groote Vogels, die snapten¹ somwijlen eens inden Cyrkel ende stelden haer aen, als oft sy die Besweerders wt den Cyrkel hadden willen halen. Terstont daerna quam eenen seer grooten Draeck, die hadde eenen Cop so groot als een Voeder Hoys, ende Oogen so groot als eenen bodem wt een Vat, ende eenen seer langen steert, die sloech hy somwijlen om den Cyrkel henen, also dat Wagenaer meynde, dat hy terstondt den Duyvel toe Deel soude hebben moeten worden, want hijt nerghens ontloopen en conste. Doch hy greep ten lesten eenen moet, ende begonst zijne Coniuration op het Nieu ten tweedenmael te spreken, doen versween² den Drake, ende daer quamen voor haer eenen gantschen hoop Croten³, daer onder wasser een so groot als eenen Olyphant, die stiet Wagenaer wt den Cyrkel, ende doude hem so dat hy meynde bloedt te spouwen, also dat hy wel een half vre voor doot lach.

[25] Claes Muller en behaechde dit Spel niet wel, hy en

1 Hapten

2 Verdween

3 Padden

[p. 31]

wiste niet hoe dat hijt maecken soude, want hy meynde synen Meester waer heel doot geweest. Doen quam de groote Crote by hem, ende spooch hem Vuyr aen, also dat hy van Roock ende stanck seer na ghestickt hadde.

Onder desen so quam Wagenaer weder by hem seluen, ende bedacht hem, hy vervloecte hem seluen ende sach rontomme hem, ende hy en vernam niet meer van alle die voorgaende verblinde gesichten¹. Hy beghonst derhaluen noch eens ten derden male zijne Coniuration ende Besweeringe weder te Repiteren, daer worde sulcken gedruys ende gerucht gehoort, so dat sy beyde anders niet en wisten, dan dattet al soude ghescheurt ende ghebroken hebben, den Hemel, ende dat gantsche Aerdtrijck hefte sich ende ginck rontomme, die Sterren vielen vanden Hemel, ende branden gelijck enckel vuyrvlammen, terstont daer na veranderden sy in wint, ende verdeylden haer seluen, sommige worden tot schrickelijcke slangen, die dreychden met hare scherpe tongen Wagenaer te doorsteken: Sommige worden tot vliegende Vuyrdraken, die streden ende campten t'samen in de Locht met seer groot ghetier. Ten lesten, als hy die Besweeringhe wtgesproken hadde, so dede haer die Aerde seluer open, ende daer quam een groot Vuyr wt, het welcke langhe op der Aerden lach, ende sprong' gins ende weder, tot dattet geheel cleyn worde. Doen quamen daer wt gevliegen veele duysenden van cleyne Cogelen, oock vuyrige Sweerden, seer wonderlijc ende seltsaem aen te sien, oock menichte van Vogelen, ende alderley seltsaem ghewormte. Also dat die Locht [26] vol ende bedeckt was met alderley vergiftighe ende verschrickelijcke gedierte. Niet lange daer na verswon dit altemael wederom, het Vuyr dat wt der Aerden ghesprongen was, verginck oock gheheel, also datmen anders

1 Spookverschijningen

[p. 32]

niet en sach dan eenen blooten Roock, ende swarten domp, ende alle dinc was nv wederom stil. In dese stilte hoorde hy een lieflijck geluyt van Orgelen, Pijpen, ende alderley Zitterspeel¹, so dat Wagenaer meynde, hy hadde int Paradijs geweest, ende hy sach dattet noch nacht was, ende hy en conste niet anders sien noch hooren, dan dit soete geluyt, dat behaechde Wagenaer seer wel dat dit so lange duerde, ende hierentusschen verginck oock den Roock ende damp, also dat die locht weder claer worde. Ende so sach hy na die sterren, doen bevandt hy dattet ontrent een vre was.

Also heeft hem den Duyvel vier Vren so schandelijck gefexeert ende gequelt. Doen worde hy gewaer, wt den Roock quam een Kemeel voor hem, die sprack tot hem: Wat wilt ghy van my hebben? Hy antwoorde: Ick begeere, dat ghy my sult verschijnen in de ghedaente van eenen Aep, gelijck als ghy my ende mijnen Heere belooft hebt. Doen veranderde hem den Geest terstont in eenen Ape, maer hy hadde vier Hoofden, dat en behaechde Wagenaer niet. Ende hy seyde tot hem, dat hy dry hoofden soude afleggen, ende een behouden, gelijc eenen anderen Aep, maer dat en woude hy niet doen, want hi hem in alles niet gehoorsaem en woude zijn. Daer begonste Wagenaer zijn Coniuration te wederhalen, ende beswoer hem, dat hy moeste zijn dry Coppen afleggen. Doen verliet² den Aep alle zijn hoofden, ende en behielt niet. Doen worde den Duyvels [27] bander noch quader, om dat hem den geest so quelde. Doen begonste hy hem wederom te besweeren, doen worde hy ghelijck eenen rechten Aep, ende hy spranck op ende neder, ende danste een Galiaerde, ende ander danssen meer. Hy sloech somwijlen opt Hackebert³, ende speelde oock op de Pijpe, hy blies

1 Snarenspel (hd. ‘Saitenspiel’)

2 Deed weg

3 Eene soort van snaar-instrument

[p. 33]

in de Trompetten, als ofter hondert geweest hadden. Desen dansse ende Apenspel behaechde hem seer wel. Ende hy vraechde den Aep, of hy hem in alles woude dienen? Ja sprac den Aep, so verre ghy my wilt toeseggen ende belouen, wat ick begeere. Wagener sprack: Wat soude ick v wederom belouen? Ofte waer mede soude ick v connen dienen? dewijle ghy seluer so Constich zijt in alle uwe handelinghe, dat geen mensche ter werelt ws gelijcx en is? Den geest sprack trotslijc, ende seyde: dat ghy my met Lijff ende Ziele sult eygen zijn, dit suldy my belouen, gelijck uwen Heer Faustus oock gedaen heeft. Daerom besint v, ende geeft my corte Antwoort? Ende so ghy niet en wilt, so moet ghy doch wel, ofte ick wil v daer toe dwingen, want ghy daer langhe genoech na gesocht hebt, ende sulcx hebt ghy nv gevonden, wat v daer van comen sal, dat meucht ghy wijs worden, ick meynde dat ghy sult genoech gewaerschout zijn gheweest aen uwen Meester Faustus. Oock haddy noch wel van v voornemen mogen afstaen, als ick so lange wt bleef: daerom sie ick dat Godt gewilt heeft, dat ghy verloren zijn sult, so ick dat niet geweten hadde, ick soude wel ongeroepen by v gecomen hebben, ghy en hadt my niet doruen besweeren, also ben ick seker, dat ghy mijn handt nemmermeer ontvlieden en meucht, daerom en beraet v nv niet lange, ende geeft my corte Antwoort? [28] Desen Godtloosen, ende afghevallen Mensche, begonste te zidderen ende te beuen, ende te suchten, oock hem seluen seer te beclaghen, ende hadde doen wel ghewilt, dat hy sulcx noyt beghonst en hadde. Maer dewijle hy verstockt was, ende in zijn herte gants genen troost gevinden en conste, ouermidts den Heyligen Geest van hem gheweken was, ende alle trouwe vermaninge der vromer Mannen verworpen hadde, so js hy in alle Eergiericheyt, Hovaerdije, stouticheyt ende verstoct-

[p. 34]

heyt, ende eyntlijck in vertwijfelinge gevallen. So heeft hy gheantwoort, ende sprack: So verre als ghy my wilt belouen, ende oock houden, wat ick van v begeere, so wil ick v eygen zijn, op conditie, so verre ghy in een van allen feylt ende v belofte niet en hout, so sal ick van alle mijne beloften vry zijn. Ja wel sprack Averhaen, ick bens te vreden, gheeft my die Hant daer op, ende segghet my toe.