Bzzlletin. Jaargang 32

[p. 44]

José Saramago
A cidade - De stad⁺

Er was eens een man die buiten de muren van de stad woonde. Of hij een misdaad had gepleegd, of boette voor schulden van voorouders, of zich slechts had teruggetrokken uit onverschilligheid of schaamte - dat weet men niet. Misschien van alles een beetje, zoals we allemaal ons toevallige bestaan opbouwen uit mooie en minder mooie dingen, uit waarheid en leugen, uit wat we opbiechten en wat we verdoezelen. De man woonde buiten de muren van de stad, en van die vrijwillige of opgelegde afzondering maakte hij op den duur een eretitel. Hij kon echter niet verhinderen (dat kon hij niet) dat voor zijn ogen de weemoedige waas hing die elke balling omhult. Een paar keer probeerde hij naar binnen te gaan. Niet uit een onbedwing- baar verlangen, zelfs niet omdat hij de toestand beu was, maar louter uit een onbewust onbehagen of een instinctieve drang tot verandering. Hij koos steeds de verkeerde poort, zo er poorten waren. En als hij al eens dacht dat hij in de stad was, dan leek het of er naast de werkelijke stad ook beelden van haar waren, even wazig als de schaduw in zijn ogen, die steeds dichter werd. En als die beelden verdwenen, zoals de mist boven het water optrekt door het zonlicht, werd hij omringd door de woesternij en schitterden in de verte, wit en hoog, met bomen op de torens en hangende tuinen op de balkons, de muren van de stad, opnieuw ontoegankelijk.

Vanbinnen kwamen feestgeluiden. Dat zei hem, meer dan zijn zintuigen, zijn verbeelding. In ieder geval zeker geluiden van leven. Niet de eenzame dood wat het koppig staren naar de eigen schaduw is. Niet de doffe wanhoop van het definitieve woord dat wegglipt zodra het op het punt staat om, beter dan een woord, een sleutel te worden. En dan liep de man om de lange muren heen, tastend, op zoek naar de poort die hem duister en obscuur beloofd zou zijn.

Want de man geloofde in predestinatie. Buiten de stad wonen (als hij zich daarvan echt bewust was) was voor hem een toevallige, voorlopige toestand. Op een dag, een heel bepaalde dag, niet vroeger en niet later, zou hij de stad binnengaan. Of beter gezegd: zou hij ergens binnengaan, want daartoe beperkte zich zijn wachten. Dat de nevel van de somberheid nacht werd zou een noodzakelijk maar ook provisorisch kwaad zijn, want de voorbestemde dag zou een verklaring meebrengen. Of niet eens dat. Een eind, gewoon een eind. Afstand doen zou al volstaan.

De man wist niet dat steden die zich omringen met hoge muren (ook al zijn die wit en groeien er bomen op) niet zonder strijd kunnen worden veroverd. De man wist niet dat er voor de slag om inname van de stad een andere strijd

+ column

[p. 45]

gestreden en gewonnen moest worden. En dat hij het in dat eerste gevecht tegen zichzelf zou moeten opnemen. Niemand weet iets van zichzelf voor hij iets doet wat zijn volledige inzet vereist. We kennen de kracht van de zee niet zo lang ze niet beweegt. We kennen de liefde niet voor de liefde.

De strijd ontbrandde. Net als in de gedichten van Homerus mengden de goden zich daarin. Ze vochten voor en tegen hem, soms zelfs tegen elkaar. De man die vocht om binnen de muren van de stad te leven kruiste degen en woorden met de goden die aan zijn kant stonden. Hij verwondde en werd verwond. En het gevecht duurde vele lange dagen, weken, maanden, zonder wapenstilstand of adempauze, ofwel bij de muren, ofwel zo ver daarvandaan dat de stad niet eens te zien was en men niet eens meer goed wist wat voor beloning er wachtte aan het eind van de strijd. Het was een andere vorm van wanhoop.

Tot op zekere dag het strijdterrein schoongeruimd en vrij begaanbaar was, als een riviermond waar het water tot bedaren komt. Bloedend keken de man en de god die was overgebleven recht naar de poort, die wagenwijd openstond. In de stad was het doodstil. Nog bang en bevreesd liep de man naar voren. Naast hem de god. Ze gingen naar binnen - en pas toen ze binnen waren werd de stad bewoond.

Er was eens een man die buiten de muren van de stad woonde. En de stad was hijzelf. Cidade de José, als we haar een naam willen geven.

Vertaald uit het Portugees door Harrie Lemmens