Bzzlletin. Jaargang 31

[p. 64]

Hafid Bouazza
Bij de presentatie van De aardse komedie van Pieter Boskma

Pieter Boskma vraagt er eigenlijk om: zijn nieuwe boek De aardse komedie noemen en het presenteren op de eenentwintigste maart, het begin van de lente en daarmee een sluwe toespeling op Mei van Gorter. Maar wie zich teveel vastbijt in deze lokazen, verliest veel van het beeldschone dat zijn roman-gedicht De aardse komedie biedt. Niet dat Boskma zich niet bewust is van de gevolgen van zijn keuzen, want er komt een Dante in zijn gedicht voor, die hetzelfde lot beschoren is als Icarus en naar Gorter wordt er ook verwezen. De achteloosheid en het liefdevolle van die verwijzingen wordt het mooist samengevat in de titel van een hoofdstuk: ‘Een nieuwe lente en een nieuw ontbijt’.

Bij Dante is de hel herhaling, maar bij Boskma wordt die herhaling als essentie van het aardse leven gekenmerkt. Van het leven én de poëzie moet ik zeggen. De aardse komedie is behalve een onderzoek naar de betekenis van die herhalingen in het overlappende leven van de drie hoofdpersonen, Hera, Sarah en Tosk, ook een onderzoek naar het wezen van de poëzie. Sarah is fotograaf, Tosk is dichter en Hera de verbindende schakel in deze driehoeksverhouding. Niet, wat erg voor de hand ligt, de dichter Boskma en zijn muzen, maar de muzenzoon en zijn gratieën. Hera heeft niet alleen haar naam mee (Hera is de echtgenote van Zeus en godin van de seksuele betrekkingen - heel handig), maar ze slaapt in dezelfde nacht met zowel Sarah als Tosk. Op dat moment wordt bij Tosk de gedachte geboren om een vijfduizendregelig gedicht te schrijven, gewijd aan hun omzwervingen en ontmoetingen. Hij noemt enkele regels uit het gedicht en we weten dat het dit gedicht is dat wij straks allen in de hand nemen en lezen en herlezen.

Sarah die het ‘schakelend oog van een dichter’ heeft, legt haar omgeving vast zoals deze tot haar komt, dat wil zeggen: in fragmenten. Zij voelt dat zij de taak, de plicht heeft om dat te doen, want het is een opdracht van hogerhand. Haar gedachten circuleren dan ook constant rondom God. Maar een onderling verband zien tussen die fragmenten kan zij niet, anders dan Tosk, de dichter met zijn bronzen mompelstem. Waarom zoeken naar God, die zich het liefst schuilhoudt, en dat wat zich dagelijks openbaart, de wereld in al haar duizelingwekkende aspecten, links laten liggen? De retorische vraag is altijd het beste antwoord.

Een goed voorbeeld is de schrijving van ‘een torretje dat moeizaam langs een grassprietje omhoog klom, alsof het was verdwaald en uitzicht wilde’. Merk trouwens op hoe microscopisch het oog van Boskma is. Sarah ziet zichzelf in

[p. 65]

dat torretje, dat een uitzicht zoekt op zijn wereld. Maar zij kan tor noch zichzelf in een groter verband zien, anders dan de dichter Tosk. Die zowel tor als Sarah nodig heeft voor zijn gedicht, zijn manier om de fragmenten te ordenen, en natuurlijk de dichter Boskma, die tor, Tosk en Sarah nodig heeft voor zijn werk. Herhaling is bij Boskma een spiraal - geen lemniscaat. De dichter verdiept ons besef van het detail en verbreedt onze vistas en visies op het leven. De grootvader van Hera symboliseert, zonder een vogelverschrikker te worden, nut en doel van deze herhaling: tot op hoge leeftijd (zesenengentig, al blijft hij onsterfelijk in de geest van de lezer) blijft hij met zijn zeis maaien. Zo doe je dat, gewoon het wapen uit de klauwen van de dood jatten.

En wat doet de dichter als de dood werkeloos toekijkt? Die jat het klei uit de klauwen van God en begint zelf te scheppen. Voor Boskma is poëzie het hoogste onder de kunsten.

Het mag lijken dat hij fotografie en poëzie gelijkstelt. Het leven dringt zich vooral visueel aan ons op en zowel fotografe als dichter leggen die visuele brokken vast. Wat Boskma hier doet is subliem: door niet alleen de foto's van Sarah te beschrijven, maar ook haar dagdromen en andere dagelijkse visioenen en hallucinaties, toont hij dat poëzie de fotografie omsluit en overtreft. Poëzie kan daarboven nog verband ontdekken in de stukjes huid van de wereld, haar oppervlakte, en legt vast wat alleen het geestesoog kan zien en nog veel meer. Niet voor niets heet een dichtbundel van Tosk Alles-in-alles en Meer.

Maar ook de tekortkomingen van het woord komen ter sprake. We willen het naakte contact tusen de wereld en het oog, maar woorden en daarom ook de dichter kleden dingen nu eenmaal aan. Dit is opmerkelijk in de vele beelden die door het boek zijn verspreid en waarin licht en kleur een bedekkende functie hebben en vergeleken worden met voiles. Maar de vraag is of poëzie de taak heeft iets bloot te leggen. Bedekken en onthullen zijn twee tegengestelde krachten waartussen de literatuur zich levend houdt.

De aardse komedie heeft een superieure, fijnmazige structuur. De grote thema's en leidmotieven worden tot in de details weergalmd; er zijn momenten van grote schoonheid, er zijn humoristische passages, duizelingwekkende, ontroerende, ronkend melodramatische. Ik wil wijzen op de grote gave van Boskma om bijfiguren te presenteren in een paar regels, ze een leven te verschaffen en ze dan weer af te voeren. Ik wil wijzen op zijn bedwelmende en kristalheldere en bezielende blik, zijn levendige, oorspronkelijke beschrijvingen. Er is een prachtige passage waarin de gedachten van water - dat weigert verder te rimpelen omdat men niet meer kijkt - worden weergegeven en de boze mopperingen van de eend die door de laatste rimpeling wordt gewekt. Hiermee maakt Boskma de slapende eenden van Gorter nogmaals wakker (‘Zoo als des

[p. 66]

nachts de eenden, in het gras / slapend...’).

Passages waarin beeld, metafoor, handeling, leidmotieven en thematiek harmoniëren, zoals in de volgende regels: ‘Er was een plotselinge draf van bloesem: / voetstappen van engelen, schaafsel / van God dat zomaar op je handpalm / landde. Zij sloot de ogen. Bloed vloeide / samen in haar schoot’ - deze passages doen een beroep op alle zes zintuigen van de lezer en zijn literatuur van de hoogste orde. Pieter Boskma, u heeft een meesterwerk geschreven en wij zijn trots op u!

Hafid Bouazza (1970) is schrijver. Hij debuteerde in 1996 met de De voeten van Abdullah. Na deze verhalenbundel publiceerde hij de roman Salomon (2001).