Bzzlletin. Jaargang 30

[p. 78]

Kurt Melens
De Leenane trilogie
Het dorp volgens Martin McDonagh

In mei 2001 gaat in Het Toneelhuis in Antwerpen de voorstelling ‘De Leenane Trilogie’ in première. Het wordt een bijzondere samenwerking van Het Toneelhuis en Het Zuidelijk Toneel/Hollandia, geregisseerd door Johan Simons. Basis van de voorstelling is een nieuwe vertaling van Martin McDonaghs ‘Leenane Trilogy’ van de hand van Peter Verhelst.

Martin McDonagh is van Ierse afkomst maar leeft in Londen. In 1995 werd The Beauty Queen of Leenane voor het eerst opgevoerd door the Druid Theatre in Galway. Met deze oeropvoering, in regie van Garry Hynes, begon voor McDonagh een sneltreinvaart naar het succes. Zowel The Beauty Queen of Leenane als de Leenane trilogie als geheel werden vol lof ontvangen in Ierland, in Londen en in New York. McDonagh werd met prijzen overladen, waaronder de Laurence Olivier Award for London's West End Theatre 1997, en de Evening Standard Theatre Award 1996 for most promising English playwright.

Opvallend is echter dat het commerciële succes van de trilogie met evenveel gehoor wordt begeleid door afkeuring van de inhoud. Alhoewel niemand zijn technische vaardigheid in vraag stelt, wordt McDonagh gebrek aan moreel besef verweten, en de hevigste discussies verbinden zijn naam met de publieke vraag of er geen zelfcensuur moet worden toegepast omdat zijn stukken niet bepaald ‘stichtend’ zijn. De wereld van de trilogie lijdt behoorlijk aan verval. McDonagh presenteert ons een geïsoleerde dorpscultuur in de jaren negentig, met een klankkleur die je doet vermoeden dat het spel zich vijftig jaren eerder afspeelt. De achterblijvers dromen om te vertrekken, maar stappen nooit echt buiten. Alles wat vreemd is, wordt als exotisch ervaren en verketterd of verheerlijkt.

Enfant terrible

McDonagh als figuur is bijna een blauwdruk van wat wordt bedoeld met ‘the lost generation’. Wanneer hij op zestien jaar de schoolbanken van zijn katholieke Zuid-Londense school verlaat, heeft hij geen enkel diploma op zak, en bijgevolg geen enkele hoop op werk. Hij besluit dan maar opnieuw bij zijn ouders in te trekken. Martin en zijn oudere broer John willen het maken als schrijvers. Gedurende een decennium ontwijken ze de pogingen van hun moeder om hen tot in het job-centre te krijgen, en wanneer hun ouders terugkeren naar Ierland, blijven de twee broers in Londen wonen.

Martin probeert het aanvankelijk als filmscenarioschrijver, maar hij krijgt keer op keer de scripts terug in de brievenbus. Het werk van zijn broer John

[p. 79]

wordt wel opgepikt. Martin richt zijn pijlen vervolgens op de short-story en op radiodrama. Wanneer het succes ook in die genres uitblijft, probeert hij zich te lanceren als theaterauteur. Maar ook hier blijft het succes in eerste instantie uit. The Beauty Queen of Leenane zou door zowat alles en iedereen geweigerd zijn, tot één van de bekendste vrouwelijke regisseurs van het Iers theater het oppikt en in Galway aan het publiek presenteert.

McDonagh slaagde er tevens in om in snel tempo een reputatie als enfant terrible van de Angelsaksische theaterwereld op te bouwen. Met uitspraken als ‘I came out feeling so happy today, I thought, I'm just going to insult everybody in the English theatre,’ doet hij zijn uiterste best om in onmin te vallen bij de goegemeente. Hij beschouwt de meeste klassieke stukken als waardeloos spul, en gaat er prat op zo weinig mogelijk in het theater te komen. ‘Destroying what's gone before to create something new and better’ is het motto van waaruit hij zijn oeuvre opbouwt.

In de schaarse interviews die hij gegeven heeft, ontwijkt hij alle persoonlijke vragen. ‘It's just that every interview ruins three more days of my life. I'm pissed off the day before, because I have to do it, I'm pissed off the day I'm doing it, then I'm pissed off the day after I've done it as well.’ Tegelijkertijd draagt hij bij tot de mythevorming rond zijn eigen persoon. Zo beweert hij The Beauty Queen of Leenane geschreven te hebben in acht dagen. Hoe sneller je schrijft, hoe eerlijker het stuk, want je hebt geen tijd om dingen te verbergen.

Thriller-soap

Toen we tijdens het eerste seizoen van Het Toneelhuis, in 1998, The Beauty Queen op ons tweede plateau ensceneerden, merkten we al heel snel wat de moeilijkheden van het materiaal van McDonagh zijn wanneer je ze introduceert in onze theatercultuur. Binnen de Engelse traditie volgen de teksten van McDonagh perfect de regels van het well-made play. De stukken nodigen uit om geënsceneerd te worden als huiskamerdrama's, en worden dan kleine thrillers waarin het who-done-it karakter de bovenhand krijgt. Maar wat ons vooral interesseerde, was datgene wat onder die detectiveverhaaltjes schuilgaat. En wanneer je Skull in Connemara en Lonesome West naast The Beauty Queen of Leenane legt, versterken de stukken elkaar. Het wordt een soap waarbinnen de verschillende generaties van een dorpsgemeenschap centraal staan, en waarbij je voelt hoe de personages aan elkaar geklonken zijn en ondanks hun geruzie onmogelijk afscheid kunnen nemen.

Met Johan Simons als regisseur en een cast samengesteld uit de kernspelers van Het Zuidelijk Toneel Hollandia en Het Toneelhuis, en in een vertaling van Peter Verhelst is De Leenane Trilogie van mei tot juni 2001 in Vlaanderen te bewonderen, en na de zomer in Nederland.

Kurt Melens is dramaturg van Het Toneelhuis in Antwerpen