Bzzlletin. Jaargang 30

[p. 75]

Arie Storm
Uiterst eenvoudig en daardoor toegankelijk
Modern Iers proza in vertaling

Nijgh & Van Ditmar kent een ‘Ierse week’. ‘Speerpunten’ (dat is de term die valt in het promotiemateriaal van de uitgeverij) zijn de romans Inishowen van Joseph O'Connor, De ster Henry Smart van Roddy Doyle en Meer brood, meer brood! van Emer Martin, én de bundel Finbar's Hotel, een boek dat werd geschreven door zeven ‘toonaangevende Ierse auteurs’ (flaptekst), te weten Dermot Bolger, Roddy Doyle, Anne Enright, Hugo Hamilton, Jennifer Johnston, Joseph O'Connor en Colm Toíbín. Valt er naar aanleiding van deze vertalingen van oorspronkelijk Ierse werken iets algemeens te zeggen over de contemporaine Ierse literatuur of is dat een heilloze onderneming?

Dat het niet ongewoon is om met zevenmijlslaarzen door de literatuur van een land te stappen, liet Sylvain Ephimenco zien in het dagblad Trouw (16-12-2000). Onder de kop ‘De badkamer van het minimalisme’ sloeg hij in een zwiepend essay de deur van het ‘stinkend hol’ dat de Nederlandse literatuur volgens hem geworden is met een harde klap dicht. ‘Het gaat nergens meer over,’ aldus Ephimenco. En daarmee vormt die literatuur volgens hem de weerspiegeling van het huidige Nederlandse politieke en maatschappelijke klimaat: ‘Het land baadt in het paarse welzijn en staat geduldig in de files of op volle perrons te vegeteren.’ Namen noemt Ephimenco ook: Voskuil, Giphart en Grunberg. Vooral Grunberg moet het ontgelden. Zo beschrijft Ephimenco zijn stijl als ‘uiterst eenvoudig en daardoor toegankelijk’ en heeft hij het over ‘de holheid die zijn boeken doet resoneren’. Ephimenco haalt met het noemen van dit drietal namen nogal makkelijk zijn gelijk. Het zou inderdaad treurig gesteld zijn met de Nederlandse literatuur als Voskuil, Giphart en Grunberg maatgevend waren. En hoewel die indruk soms ook bij mij wordt gewekt (Voskuil en Grunberg halen belangrijke prijzen binnen, alledrie de auteurs kennen hoge oplagecijfers), denk ik toch dat Ephimenco een te eenvoudige voorstelling van zaken geeft. Zou hij zijn blik even een andere kant op richten, dan zou hij auteurs kunnen ontdekken als A.F.Th. (van der Heijden), Thomas Rosenboom, Kees 't Hart, P.F. Thomése, Hans Dekkers en Tonnus Oosterhoff (ik doe maar een greep) en zou er niet meer zoveel reden zijn om hard met de deuren te slaan.

Emer Martin

Het is natuurlijk toch al de vraag of het gerechtvaardigd is om te spreken van zoiets als ‘de Nederlandse literatuur’ als daarin zoveel diversiteit valt aan te treffen. Het is ongetwijfeld zo dat lokale omstandigheden hun invloed doen gelden op de literatuur, maar daar staat tegenover dat elke literaire uiting -

[p. 76]

niettegenstaande de onnoemelijke relaties die zo'n tekst kan hebben met wat erbuiten ligt - zijn eigen uniciteit heeft. Het is dan ook een hachelijke onderneming om iets algemeens te zeggen over de contemporaine Nederlandse literatuur. En het is - en dit is het antwoord op de door mij in de openingsalinea van dit stuk gestelde vraag - evenzeer niet eenvoudig om iets generaliserends te zeggen over de moderne Ierse literatuur.

Maar één kenmerk lijkt er toch wel te zijn: vrijwel alle Ieren doen in hun werk uitspraken over Ierland en zijn inwoners (of moet ik zeggen: bewoners, het is immers een eiland?). Dat komt naar voren in uitspraken zoals de volgende: ‘De Ieren waren met heel wat meer bezig dan het duiden van oude handschriften en eentonig, nasaal zingen over vissers. Goed beschouwd kwam het er toch op neer dat elkaar verrot slaan de grootste gave van de Ieren was, en de belangrijkste die ze ooit hadden gehad.’ (Joseph O'Connor, Inishowen) En: ‘Ierland werd pas een eiland toen ze er weggingen. Daarvoor was het het middelpunt van het heelal geweest. Het was groot en alomvattend. Het verleden van hun land was het gruwelijke verleden van de wereld.’ (Emer Martin, Meer brood, meer brood!) Vergelijkbare passages zul je in moderne Nederlandse romans niet snel aantreffen (en dat komt denk ik niet alleen doordat Nederland geen eiland is). Het lijkt er sterk op dat Ierse auteurs de behoefte hebben hun land uit te leggen. Maar aan wie verschaffen ze die uitleg? Houden ze bij het schrijven van hun boeken al rekening met een eventuele vertaling? De Ieren zijn zich er al met al flink van bewust dat ze in Ierland wonen: ‘één baan, één vrouw, één huis, één land. De hele wereld om hem heen en hij had er niets van gezien,’ luidt het in het openingsverhaal van Finbar's Hotel.

Joseph O'Connor

Het is zinvol om even te benadrukken dat de (Ierse) boeken die ik tot dusver heb genoemd alle in Nederland worden uitgegeven door één uitgeverij. En het heeft er alle schijn van dat daar een bepaalde smaak in tot uitdrukking komt: die van het lekker weg lezende en niet al te moeilijk doende literaire boek. Dáár moeten we Martin, O'Connor en Doyle plaatsen. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich beduidend interessanter auteurs als John Banville (zijn werk wordt in Nederland uitgegeven door Meulenhoff) en John McGahern (zijn prachtige roman Amongst Women werd in vertaling, titel: Tussen vrouwen, uitgegeven door De Arbeiderspers). Hiermee wil ik niet zeggen dat de door Nijgh & Van Ditmar uitgegeven auteurs waardeloos zijn, maar eigenlijk hebben we hier toch te maken met auteurs van het betere kinderboek (zoals Grunberg natuurlijk ook niets meer is dan een jeugdboekenschrijver). Het experiment wordt door Martin, O'Connor en Doyle geschuwd, ambachtelijkheid staat voorop en bovendien laten ze een flinke portie kitsch in hun werk toe.

In het geval van de nieuwe roman van Joseph O'Connor is dat een flinke

[p. 77]

teleurstelling. Met zijn vorige boek De verkoper (door Jan de Jong in het cultnummer van BZZLLETIN, april 1999, omschreven als ‘een dodelijke studie van alcoholisme’) schiep hij de nodige verwachtingen. Maar Inishowen blijkt een flinke stap achteruit te zijn. Het boek zit, toegegeven, vakkundig in elkaar. Kundig vervlecht O'Connor drie verschillende verhaallijnen: die van een Ierse politie-inspecteur, die van een Amerikaanse plastisch chirurg en die van zijn echtgenote die op zoek gaat naar haar Ierse wortels. Hij voegt daar een snufje humor en een vleugje criminaliteit aan toe. Maar de zuigende spanning die De verkoper zo aantrekkelijk maakte, weet hij nu nergens te bereiken. Inishowen doet in zijn geliktheid te, hoe zal ik het zeggen, Amerikaans aan.

Roddy Doyle (foto Amelia Stein)

Een meevaller daarentegen is De ster Henry Smart van Roddy Doyle. Laat ik er maar meteen bij vermelden dat ik van zijn vroegere werk (onder andere het in 1993 met de Booker Prize onderscheiden Paddy Clarke Ha Ha Ha) helemaal niet zo kapot ben: het is meligheid troef, te eenvoudig, te veel ‘geestige’ dialogen, of zoals Sylvain Ephimenco dat zou noemen: te minimalistisch. Het is geen wonder dat de verfilmingen van de romans van Roddy Doyle beter zijn dan de boeken zelf, want die lezen al als een filmscript. Met De ster Henry Smart is Doyle echter een andere weg ingeslagen. Het betreft hier een historische roman, gesitueerd in het onrustige Ierland van het begin van de twintigste eeuw, die wordt aangekondigd als het eerste deel van een cyclus (The Last Roundup). Zowaar schrijft Doyle ijzersterke passages die getuigen van een grote verbeeldingskracht en roept hij bij tijd en wijle een heuse nachtmerrieachtige, hallucinatoire sfeer op, maar over het geheel genomen is het toch gewoon Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman. Een werkelijke verrassing is Finbar's Hotel - dat is gewoon een erg goed boek geworden. De zeven auteurs beschrijven allemaal een episode uit het leven van de huurders voor één nacht van zeven verschillende kamers in het vervallen en morsige hotel uit de titel. Dermot Bolger, de bedenker van het project, heeft de zeven verhalen geredigeerd en is er waarschijnlijk met strakke hand doorheen gegaan, want er is met geen mogelijkheid uit te maken welke auteur welk hoofdstuk voor zijn rekening heeft genomen. Nou ja: ik weet toevallig dat Joseph O'Connor het vijfde hoofdstuk heeft geschreven, want dat blijkt een voorstudie te zijn van een passage uit Inishowen. Het lijkt erop dat de zeven auteurs hun kans hebben gegrepen om in de weinige ruimte die ze tot hun beschikking hadden het beste van hun kunnen te laten zien. En inderdaad: alle ‘Ierse’ onderwerpen komen ook aan de orde: katholicisme, alcoholisme en terrorisme. En veel noodweer, want dat is een kenmerk van alle Ierse boeken die ik de laatste tijd heb gelezen: het is in Ierland altijd pokkenweer. Of zoals de laatste zin van Inishowen luidt: ‘Het begon harder te regenen, kouder, beledigend haast.’

Arie Storm (1963) is schrijver, essayist en redacteur van BZZLLETIN. Hij publiceerde de romans Hémans duik (1994) en Hemellicht (1997). Een nieuwe roman getiteld: De Ongeborene verschijnt in april.