Bzzlletin. Jaargang 30

[p. 12]

Seamus Heaney
Twee sonnetten

De hieronder afgedrukte gedichten zijn vertalingen van twee sonnetten van de Noord-Ierse dichter Seamus Heaney: het zevende gedicht uit de sonnettencyclus ‘Glanmore Sonnets’ en het derde sonnet uit de cyclus ‘Clearances.’ De vertalingen zijn het resultaat van de gezamenlijke inspanningen van dichter Frans Hoppenbrouwers, taalwetenschapper Stijn Hoppenbrouwers en literatuurwetenschappers Perro de Jong en Jan Frans van Dijkhuizen. We benadrukken dat we de hier gepubliceerde vertalingen niet als een eindproduct beschouwen, maar als work in progress.

Er zijn eerder gedichten van Heaney in het Nederlands vertaald. In Jan Eijkelboom, Herman de Koninck en Peter Nijmeier heeft Heaney enthousiaste pleitbezorgers gevonden. Het probleem met hun vertalingen is dat ze niet of nauwelijks op zich kunnen staan. Specifieke problemen zoals Heaneys Noord-Ierse achtergrond, met z'n talloze dialectwoorden, blijven grotendeels buiten beschouwing. En pogingen om Heaneys subtiele halfrijmen om te zetten naar gangbaar Nederlands eindrijm leveren soms - zoals in Nijmeiers vertaling van het derde gedicht uit ‘Clearances’ - potsierlijke en inhoudelijk raadselachtige resultaten op

Magere troost tussen ons, dingen om te delen
Die in een emmer helder water konden helen.

Bij onze vertaling is het van belang geweest dat niets van te voren vaststond. We hebben geprobeerd de verschillende contexten van Heaneys werk - de lokale, de taalkundige, de literaire, de religieuze - zoveel mogelijk bij de vertaling te betrekken. Rijm hebben we gebruikt waar de context het toeliet, en laten vallen waar we vonden dat het een te zware wissel zou trekken op andere, even belangrijke aspecten van het gedicht. Ook hebben we niet elk bijvoeglijk naamwoord of elke grammaticale constructie uit het origineel overgenomen, maar worden er soms zaken weggelaten, toegevoegd of gewijzigd als het Nederlands anders lelijk of onduidelijk zou worden.

Tot slot twee opmerkingen over de gedichten zelf. De sonnettencyclus ‘Glanmore Sonnets,’ waaruit de eerste vertaling afkomstig is, verscheen in de bundel Field Work (1979). Heaney schreef de cyclus naar aanleiding van zijn verhuizing uit Noord-Ierland naar de Ierse Republiek in 1972. Samen

[p. 13]

met zijn gezin nam hij toen zijn intrek in een cottage in het landelijke Glanmore, in Co. Wicklow ten zuiden van Dublin. De sonnettencyclus ‘Clearances’, waar het tweede gedicht deel van uitmaakt, verscheen in de bundel The Haw Lantern (1987). De cyclus is opgedragen aan Heaneys in 1984 overleden moeder, Margaret Kathleen Heaney.

De vertalers:

Frans Hoppenbrouwers

Stijn Hoppenbrouwers

Perro de Jong

Jan Frans van Dijkhuizen

Frans Hoppenbrouwers heeft een groot aantal dichtbundels, verhalen, beschouwingen en hoorspelen op zijn naam staan, waaronder enkele in het lokale dialect van zijn geboortestreek, de Kempen. Zijn magnum opus, een cyclus van 366 sonnetten onder de titel Calendarium Poeticum, verscheen in 1998.
Stijn Hoppenbrouwers studeerde Engels en taalkunde in Utrecht en Bangor. Hij doet momenteel onderzoek naar taalkundige aspecten van informatica aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.

[p. 14]

Glanmore VII

Dogger, Rockall, Malin, Irish Sea:
Green, swift upsurges, North Atlantic flux
Conjured by that strong gale-warning voice,
Collapse into a sibilant penumbra.
Midnight and closedown. Sirens of the tundra,
Of eel-road, seal-road, keel road, whale road, raise
Their wind-compounded keen behind the baize
And drive the trawlers to the lee of Wicklow.
L'Etoile, Le Guillemot, La Belle Hélène
Nursed their bright names this morning in the bay
That toiled like mortar. It was marvellous
And actual, I said out loud, ‘A Haven,’
The word deepening, clearing, like the sky
Elsewhere on Minches, Cromarty, The Faroes.

[p. 15]

Glanmore VII

Dogger, Rockall, Malin, Irish Sea:
Groene steile golven, Noord-Atlantisch tij,
Opgeroepen door zo'n barse weermannenstem,
Vallen terug in een sissend halfduister:
Middernacht, de zender sluit. Sirenen van de toendra,
Van kielweg, giekweg, wierweg, pierweg, heffen
Achter het voordoek hun ijle weeklacht aan
En drijven de treilers naar de luwte van Wicklow.
L'Etoile, Le Guillemot, La Belle Hélène
Koesterden vanmorgen hun klinkende namen in de baai
Die zwoegde als mortel. Het was wonderlijk
En werkelijk. Ik zei hardop: ‘Een haven.’
Het woord kreeg diepte, klaarde op, net als de hemel
Elders boven Minches, Cromarty, The Faroes.

[p. 16]

Clearances 3

When all the others were away at Mass
I was all hers as we peeled potatoes.
They broke the silence, let fall one by one
Like solder weeping off the soldering iron:
Cold comforts set between us, things to share
Gleaming in a bucket of clean water.
And again let fall. Little pleasant splashes
From each other's work would bring us to our senses.

So while the parish priest at her bedside
Went hammer and tongs at the prayers for the dying
And some were responding and some crying
I remembered her head bent towards my head,
Her breath in mine, our fluent dipping knives -
Never closer the whole rest of our lives.

[p. 17]

Clearances 3

Als verder iedereen weg was naar de mis
Was ik met aardappels schillen helemaal de hare.
Het verbrak de stilte, één voor één gelost
Zoals soldeer dat loskomt van de bout.
Het water in de emmer deed ze glanzen.
En zo een ochtend lang: het zachte plonzen
Van elkanders werk was schrale troost,
Iets dat ons bijeen bracht, en bij zinnen.

Dus, terwijl de dorpspastoor aan haar bed
Uit alle macht de gebeden der stervenden inzette
En sommigen meebaden en anderen huilden,
Dacht ik aan haar hoofd geneigd naar mijn hoofd,
Haar adem in de mijne, het spel van onze messen -
Nooit dichter bijeen heel de rest van ons leven.