Bzzlletin. Jaargang 30

[p. 82]

Lucas Hüsgen
De goedzak van de bergen

Al ben je behept met toverkracht, gnoom zijn is een lastige zaak, zeker als je ondergronds woont, en er toch van je wordt verwacht dat je een heel gebergte bestiert. Een knappe jongen ben je ook al niet, verfomfaaid en verweerd. Dat hebben ze je al eens goed ingewreven. Wat moet je met je leven? Wat heb je te verwachten?

Gelukkig komt er soms toch een lief meisje langs. Het meisje heet Dot, maar hoe heet de gnoom? Men houdt er twee namen voor hem op na, waarvan de een de enige echte is en de ander zijn treurniswekkende bijnaam, maar dat is de naam waaronder men hem meestal kent. De enige echte is de oude uit Bohemen: Hriob Zagel, ‘Woeste Bergstorm’.De bijnaam in het Duits beledigt hem, maakt hem toch ook weer tot een gemoedelijke kameraad: Rapenteller, Rübezahl.

Ook een lelijke gnoom is wel eens verliefd, maar een koningsdochter weet niet altijd wat ze met de machtigste der bergen aan moet. Een schone Emma heeft hij in zijn verblijven binnengelokt, maar erg gelukkig is ze niet, hoeveel wonderlijks hij ook bereidt. Dus plant de gnoom een extra portie rapen; van die toverkrachtige die je maar met een staf hoeft aan te raken om ze te laten worden tot wat je maar wil. Emma heeft intussen een knappe minnaar versierd en zint op een list. Ze vraagt haar tedere ontvoerder hoe zij ooit zeker kan zijn dat hij als echtgenoot even teder en geduldig is als hij als minnaar was.

De gnoom laat zich tot een regelrechte beproeving van zijn geduld verleiden. Emma stuurt hem erop uit de rapen op de akker te gaan tellen. Ze wil ze stuk voor stuk als bruidsmeisjes inzetten bij de bruiloft. De gnoom gaat er lustig op af. Hij telt zich suf. Keer op keer vergist hij zich; hij heeft die vrouw aan zijn hoofd. Maar dat lieve prinsesje gaat er intussen met haar minnaar vandoor. Heeft hij dan eindelijk het juiste aantal bij elkaar geteld, blijkt ze verdwenen en resten slechts spleen en mensenhaat. Hij zoekt toevlucht in het binnenste van de aarde. Sindsdien noemt men deze woeste bergstorm die nog altijd alles naar believen op zijn kop kan zetten Rübezahl. Monsterlijk lelijk is hij erin getuind.

Gelukkig kwam jaren later een lief meisje voorbij. In het kinderboek De wonderbaarlijke reizen en avonturen van Kleine Dot van Tamara Ramsay (in 1965 vertaald door Hanny Michaelis) brengt de beto-

[p. 83]

verde maar ook betoverende boerendochter Dorothea Kersting hem een bezoekje. Vanuit Boheemse volkssprookjes duikt hij na de boekstaving van Musäus in de jaren tachtig van de achttiende eeuw weer op om toch wat erkenning te vinden. Dot was vooraf aan hun praatje al tot deze overtuiging gekomen: ‘Een geest die mensen hielp, ook al hadden ze hem met een verkeerde naam opgescheept en al noemden ze hem zelfs “boeman”, dat moest wel een goede geest zijn. Als ze hem tegenkwam, zou ze hem zeker helpen.’ Als de gnoom weer vertrokken is na een onderhoud waarbij hij consequent weigert vriendelijk op haar goede woorden te reageren, scharrelt haar vriendje, de kraai Cornix, plots verwoed een plantje omhoog.

‘Het middel van aarde, zon en regen,’ dacht ze dankbaar. ‘Het springkruid uit Rübezahls tuin, waarmee de zieken alleen maar hoeven worden aangeraakt om kerngezond uit hun bed te springen.’ Aan alle verhalen over Rübezahl had ze gedacht, alleen niet aan dit plantje. En toch had Rübezahl het haar in handen gespeeld.

Wat zouden we dus lachen om Rübezahl? Maar: als we hem niet uit hadden gelachen, had hij dan ook zo gehandeld? Steeds immers is hij, volgens Musäus, met zichzelf in tegenspraak: ‘oft weich und hart in zween Augenblicken, wie das Ei, das in siedend Wasser fällt.’ Misschien vormen zijn knorrepotterij en oneindige onhandigheid de enige weg zijn lezers steeds weer te vergasten op nieuwe metamorfoses. Of moeten we ons juist afvragen waarom de lezers die metamorfoses steeds voor hem verzinnen? Waarom moet de Woeste Bergstorm Rapenteller zijn, de Rapenteller Woeste Bergwind? Waarom moest het duren tot in de twintigste eeuw, eer een meisje kwam dat geloven wilde in de goedheid van zijn hart?

Vergis je niet. Zelfs dat meisje was niet perfect: hij die ook gedachten leest, had allang achterhaald dat ook zij niet ten volle in hem geloofde. Waarheen gevlucht zou hij toen zijn, die ‘machtigste van de nevelgeesten’? Wie vertelt nog zijn verhaal, ginds in Bohemen, waar hij als Woeste Bergstorm begon? Wie eet nog rapen, wil nog geloven in rapen? Hier of in Bohemen?

Rübezahl, ik lach je uit. Misschien laat je ons dan toch nog weten waar je zit. Of zeg je: ‘jullie tellen nou zelf je rapen maar’?

Lucas Hüsgen (1960) publiceerde de roman Zeehond in wormgat (1992) en de dichtbundels Nevels orgel (1993), Verpoosd in schaduw (1996) en STOA (1997). Hij is redactioneel medewerker van het literaire tijdschrift Yang. In de inmiddels voltooide roman Plooierijen van geschik, waaruit voorpublicaties verschenen in DWB en Yang, is een rol weggelegd voor Rübezahl.