Bzzlletin. Jaargang 28

[p. 56]

[p. 57]

Annelies Passchier & Margot de Jager Interieur
De stoel

Wij hebben alleen oma's. Een kleine en een lange. Wij hebben wel opa's gehad, maar dat was toen we er nog niet waren. In de eetkamer hangen twee grote foto's. De donkere opa noemen wij Zorro. Hij heeft een grote zwarte hoed op en onder zijn neus zit een dikke zwarte snor. Hij draagt een zwart pak en staat kaarsrecht naast een stoel, waarop eigenlijk onze oma moet zitten. Wij denken dat dat mislukt is. Onze lange oma is altijd te laat. Ze zegt vaak als ze voor zijn foto staat: ‘Kijk hoe hij erbij staat, alsof hij wil zeggen: “Zie hier, wat ik bestier”.’ Wij weten wat dat woord betekent, dat hebben we van haar geleerd. Lange Oma praat vaak met gekke oude woorden, ze flappen soms zomaar uit haar mond. Ze zegt ook wel eens: ‘Dat zul je nog bezuren.’ Ze kijkt dan echt heel zuur.

Kleine Oma wil nooit naar de foto's kijken. Ze gaat aan tafel altijd met haar rug er naartoe zitten. ‘Ze hangen mij daar goed,’ zegt ze altijd, ‘ik kijk liever naarjullie zoete snoetjes.’ Dan zucht ze diep en knikt. ‘Hij kijkt wel met me mee.’ De lachende opa noemen wij Opa Boon. Zo gauw het aan tafel over hem gaat, komen er tranen in haar ogen. ‘Zat hij maar hier,’ zegt ze dan. ‘Hij hield zo van tuinbonen.’ Wat we ook eten als zij bij ons eet, Opa Boon was er dol op geweest. Op de foto zit hij met een pan op zijn schoot op een kist in een moestuin. Hij heeft een strohoed op en lacht. Hij houdt de pan schuin en laat de dikke bonen zien.

We denken dat opa's altijd iets laten zien. Wij kennen een opa die ons zijn postzegels laat zien. Hij woont een paar straten verder, in de Rembrandtstraat. Als we naar school gaan, lopen we altijd langs zijn raam. Of het nu stormt of regent, of het vriest of bloedjeheet is, hij zit er altijd. Als we langskomen, zwaaien we naar elkaar. Hij heeft een grote witte hand.

In de zomervakantie mochten we voor het eerst zijn postzegels zien. Hij stond voor het open raam en had een trommeltje in zijn hand.

‘Kom eens hier,’ zei hij. Wij liepen over het gras naar hem toe. Hij opende het trommeltje. Er zaten postzegels in die hij dubbel had. We kregen er een met een oude koningin erop. Hij vroeg of we wisten hoe die heette. Dat wisten we niet. Hij zei dat het Wilhelmina was, de moeder van de oude koningin. Hij zei dat we dat wel hoorden te weten.

Elke week, op vrijdag, krijgen we een postzegel. In de herfstvakantie mochten we binnenkomen. Het was veel te winderig en koud om de ramen nog open te hebben.

‘Kom maar binnen,’ zei hij, ‘dat is voor de zegels ook beter.’

We zeiden dat we niet bij vreemde mensen binnen mogen. Hij zei: ‘Ben ik dan een vreemde?’

We keken elkaar aan. We zeiden: ‘We weten wie u bent. U bent de oude meneer die altijd naar ons zwaait en die ons op vrijdag een postzegel geeft. Maar we weten niet hoe u heet.’

Hij zei: ‘Loop maar achterom, dan doe ik de deur los. Nummer 12. De Roos.’

In zijn kamer ruikt het naar sigaren. Als hij beweegt, ruikt het ook een beetje naar zoete appeltjes. Wij bleven in het midden van de kamer staan. In de andere hoek van de kamer, bij het raam, staat nog een stoel. Er staat een houten voetenbankje voor waarover een wit kanten kleedje ligt.

Hij zei: ‘Dat is de stoel van mijn vrouw. Ze is er niet meer.’

‘Onze opa's zijn er ook niet meer,’ zeiden wij. ‘Maar we hebben wel een foto.’

Hij wees naar een foto aan de muur, boven de tafel. Hij zei: ‘Dat is Angèle.’

[p. 58]

Het is de foto van de vrouw met de lange donkere krullen. Ze zit schuin in een tuinstoel en draagt een zomerjurk. We zien haar borsten een beetje. Ze lacht. We zien haar tanden.

Hij ging in zijn stoel zitten en legde een dik postzegelalbum op de leuning. Hij bladerde er doorheen. Hij zei:’ Die komt uit Engeland en die uit Amerika. En die komt uit Suriname. Mijn oom zat daar in de missie. Elk jaar kwam er met m'n verjaardag een kaart.’

Wij vroegen wat de missie was.

Hij zei: ‘Zieltjes winnen. Mijn oom ging in de rimboe zieltjes winnen voor de roomse kerk. Hij wilde een zendeling zijn, maar hij had er niet het juiste karakter voor. Hij is zichzelf daar voorbij gelopen.’ Wij vroegen of hij dood was. Meneer De Roos keek zo ernstig.

‘Toen ik tien was, kregen we bericht. Hij wilde niet meer leven. Op zijn veertigste verjaardag hield hij het voor gezien.’

We keken naar de postzegel. ‘Nu krijgt u nooit meer een kaart op uw verjaardag,’ zeiden wij. Hij zei: ‘Niet van hem. Maar gek genoeg kijk ik elk jaar toch of er bij de post niet een bij zit.’

Hij bladerde verder. Met een tangetje haalde hij een grote rode zegel uit het boek tevoorschijn. ‘Dit is er een van voor de oorlog, de Tweede Wereldoorlog. Die zat op een brief die ik van mijn vriend Eduard kreeg. Hij ging in Rusland wonen, in Sint Petersburg. In de oorlog is hij verdwenen.’

Hij sloeg het album dicht en legde het op de vensterbank. Hij zei dat we naar huis moesten gaan, dat het anders veel te laat werd. We mochten ieder een suikerklont pakken uit de grote pot die op tafel stond. We gaven hem een hand. Hij zei: ‘Dat was gezellig. Dat doen we nog een keer.’

Dat deden we. Elke vrijdagmiddag gaan we uit school eerst bij hem binnen. Een paar weken geleden zei onze vader dat het weer eens tijd werd dat er een mooie foto van ons gemaakt werd. ‘Ga maar eens samen in de grote stoel zitten, dan krijg ik jullie in één keer er goed op.’

‘Wij willen niet op de stoel op de foto.’

Onze vader werd een beetje boos. ‘Wat is dat nou? Maken we een foto of niet?’

We wilden wel, maar niet op de stoel.

Onze vader werd nog bozer. ‘Is er iets mis met die stoel? Vooruit, ga zitten.’

‘We gaan wel bij de boom in de tuin staan.’

‘Buiten? Maar het stormt!’

‘Dan gaan we achter de schuur. Daar staan we uit de wind.’

Onze vader trok mopperend zijn jas aan. Dit had hij nog nooit meegemaakt. Wat dachten we wel. Snotneuzen die niet even op een stoel wilden zitten voor een plaatje. Maar wij dachten aan Zorro, aan opa Boon, aan Angèle.

De vrijdag erop waren we weer bij meneer De Roos. We vroegen waarom Angèle's stoel nog voor het raam stond. Ze was er toch niet meer? Dus kon ze ook niet meer daar zitten. Meneer De Roos trok een raar gezicht en schudde met zijn schouders. ‘Het hoort bij het boeltje,’ zei hij. ‘Om dat nou weg te halen.’

We vroegen ons af of Angèle er misschien nog een beetje was. Net als onze opa's. Die waren er ook wel en niet. ‘Aanraken kan niet,’ zeiden wij, ‘en ze zeggen niks terug, maar onze oma's vinden dat niet erg. Ze praten er gewoon tegen alsof ze in de kamer zijn, en Opa Boon kijkt zelfs met Kleine Oma mee als we zitten te eten. Hij lustte heel graag tuinbonen. Wij niet.’

‘Tot in de dood,’ zei meneer De Roos opeens heel hard. We schrokken ervan. Hij lachte even. ‘Toen wij vroeger trouwden, deden we de belofte elkaar trouw te zijn tot in de dood. Je laat de ander niet gaan, hè; je houdt contact. Dat is het. Tenminste, zo zou je het kúnnen uitleggen.’

‘Maar iemand die doodgaat is toch opeens weg. Die is niet trouw meer.’

‘Dat weet je niet. Een dode kan wel willen, maar niet kunnen.’

We besloten nog niet dood te willen, dan konden we nog veel tegen elkaar zeggen. En trouw zijn.

[p. 59]

‘Trouw betekent voor iedereen wat anders,’ zei meneer De Roos. ‘Wat betekent het voor jullie?’

‘Dat we elke week hier komen,’ zeiden wij, en dat we altijd eerst naar huis gaan na schooltijd.’

Hij zei: ‘Behalve dan op vrijdag, want dan gaan jullie eerst bij mij.’

We lachten: ‘Dat is toch elke week.’

We kregen een suikerklontje.

Hij zei: 'Angèle had een hekel aan trouwe mensen. Ze wilde altijd iets anders. Ze snakte naar opwinding. ‘Laat die hondse trouw toch varen, Otto!’, riep ze vaak. ‘Ontwaak. Ik kwijn hier nog weg!’

Ik heb nooit begrepen wat haar precies dwars zat. Maar ik kon haar wel goed tergen. ‘Angèle,’ zei ik dan, ‘liefje, je weet dat ik er nooit op uit ben om iemand te veroveren - dat was precies wat haar zo woedend maakte - net zo min als het bij mijn karakter past om me te laten veroveren. Het interesseert me geen zier. In mijn ogen horen mensen op een andere manier met elkaar om te gaan. Sterven voor een vrouw is wel het laatste waarover ik fantaseer.’

Daarop vertrok ze meestal met slaande trom. Daar lag ik niet wakker van. Ik wist dat ze terug zou komen. Zo was het al geweest vanaf de eerste minuut dat we elkaar kenden: zij sloeg de trom en ik hees het vaandel.’

‘Dus u had wel eens ruzie,’ besloten wij voorzichtig.

‘Nou en of,’ zei meneer De Roos, ‘dan was het huis te klein.’

‘Nu nog, als u met haar praat?’

‘Nee, alleen als ik over haar vertel kom ik weer op dreef. Maar op alle andere momenten is Angèle een immens groot en liefdevol oor geworden, drijvend in een zee van tijd. Ik tetter in haar oor, ik fluister, ik blaas, ik fluit, en in sommige dromen zie ik me rennen over de randen van haar oorschelp, cirkelen rond dat zwarte gat waar al mijn geluid in verdwijnt. Het is de kunst om niet te vallen, om op de been te blijven.’

Wij vroegen of hij wel eens gevallen was.

Hij zei: ‘Nee, als dat dreigt te gebeuren wordt ik weer wakker.’

‘In de Rembrandtstraat!’

Hij lachte. ‘De Roos. Rembrandtstraat 12!’

Twee weken geleden, op een vrijdag, zat meneer De Roos niet op zijn stoel voor het raam. Verbaasd bleven we staan. We liepen over het gras naar zijn raam. In de kamer zag alles eruit als anders.

Hij is naar de wc, zeiden we. Hij poetst zijn tanden. Hij maakt zijn bed op. Hij zit op de rand van zijn bed en schuift nieuwe zegels in zijn album. Hij knipt zijn nagels in de badkamer. Hij doet een middagdutje. Hij is een dagje uit. Hij is naar een begrafenis.

We wisten het niet. Wat we wel wisten was dat hij geen van deze dingen ooit eerder overdag had gedaan. Wij hadden er nooit iets van gezien.

We belden aan bij Wiersma op nummer 10. Na een tijdje deed een oud vrouwtje de deur open. Ze had een stok in haar hand, waarop bovenaan een zilverkleurig plaatje zat dat ze tegen haar oor hield.

‘Wabblief?’ riep ze. ‘Geen heitjes, vandaag!’

We vroegen of ze wist waar meneer De Roos was. Ze keek ons vorsend aan. ‘Uw buurman,’ drongen we aan. We wezen naar zijn deur. Ze keek naar onze vingers en schudde haar hoofd. ‘Geen rozen, vandaag!’

De volgende dagen bleef alles hetzelfde. Van meneer De Roos was geen spoor te bekennen. Elke dag keken we naar binnen, we drukten ons voorhoofd tegen de ruit. Alles zag er nog precies hetzelfde uit. We zagen de foto van Angèle boven de tafel hangen. Nu pas viel ons op dat er in de kamer geen foto van meneer De Roos hing. Gelukkig niet. Wel stonden de twee leunstoelen in de hoeken van de kamer met de voorkanten naar elkaar gericht, alsof ze klaar stonden om met elkaar aan de praat te gaan.

De week erop waren alle spullen van meneer De Roos weggehaald. Alleen de vloerbedekking en de vitrage waren er nog. In de hoek van de vensterbank lagen twee suikerklontjes. De twee leunstoelen stonden op straat. Die van meneer De Roos sleepten we mee naar huis.

[p. 60]

De volgende dag liepen er vreemde mensen door het huis. Ze waren aan het schoonmaken. De ramen stonden open. We liepen naar zijn raam. ‘Zo kindertjes,’ zei een mevrouw met een zwabber, ‘komenjullen even helpen?’ We schudden van nee. ‘Die zijn voor ons,’ zeiden we. ‘Van meneer De Roos.’ We wezen naar de twee klontjes op de vensterbank. De vrouw zei niets. Ze pakte de klonten en legde die in onze uitgestoken handen. We trilden een beetje. Net als meneer De Roos. De suiker schitterde in het zonlicht. We vroegen of de vrouw zijn spulletjes had weggehaald. Ze schudde haar hoofd en zei dat zijn familie dat had gedaan. We knikten en zeiden gedag. We liepen verder naar huis. We zogen op de suiker. Nu kunnen we niet meer zwaaien, zeiden we. We keken om. Een grote witte hand wuifde achter de ramen. We zwaaiden, we bleven zwaaien, we lieten hem niet gaan.

Onder de noemer ‘Interieur’ werken beeldend kunstenaar Margot de Jager en schrijver Annelies Passchier momenteel samen aan een reeks combinaties van aluminiumdrukken en tekst. In dit nummer verschijnt de eerste episode: ‘De stoel’.
Al eerder werkten De Jager en Passchier samen. In 1985 verscheen onder andere Verdwaalde lichamen, een doos met tien etsen en zes gedichten (Uitgave Gerrit Rietveld Academie). In 1997 verscheen in Lust & Gratie (no. 54) een portfolio met acht aluminiumdrukken en tekst onder de titel ‘De wijde wereld’.
Margot de Jager (1956) voltooide in 1985 haar opleiding aan de Gerrit Rietveld Academie te Amsterdam. Sindsdien exposeert ze regelmatig in Amsterdam en daarbuiten. In het voorjaar van 1998 was er een solo-tentoonstelling bij Galerie Oele te Amsterdam.
Annelies Passchier (1955) publiceerde de verhalenbundel Mors (1990, Uitgeverij Perdu) en de roman Een vorstelijk hotel (1993, Uitgeverij Arena).