Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 90]

Edzard Mik
Diep gevallen

Een vreselijk demon, hoektanden bloederig door de onderlip, ingewanden zwabberend afhangend van de rug, sleurde de architectuurcriticus uit zijn bed; mijn god, die arme man probeerde in wilde paniek nog een laken mee te trekken, hij was naakt, hij had dit bezoek in het geheel niet verwacht, als een larf hing hij in de naar verrotting, kruidnagel en azijn stinkende bek, hij spartelde met armen en benen, maar het zure kwijl vrat zich al in zijn lichaam. Een wolk schoof voor de maan, wat dacht je anders, en de duisternis vloeide over de stad uit. Daarop had de demon gewacht. Hij kroop met zijn bleke, weke prooi uit het raam, sprong van dak naar dak, veranderde onderwijl een paar keer van gedaante - werd een schoolmeester, een cabaretier, een kale kapper met varkensoogjes en een schaar achter zijn oor - en na een krachtige afzet, de wind gierend door zijn vacht van lange haren, landde hij op het dak van een torenflat. Daar zette hij de architectuurcriticus op zijn pootjes.

Hoewel de man zorgelijk van aard was, had hij zoveel ellendigs nooit bij elkaar kunnen fantaseren. Maar het gebeurde echt, hij stond precies op de dakrand, zijn ijskoude tenen staken over de aluminium strip heen. Hij durfde niet naar beneden te kijken, dus hij keek opzij. Maar naast hem stond dat harig monster met zijn varkensoogjes, gnuivend, grommend, en toen hij zijn hoofd afwendde, had de demon zich razendsnel aan zijn andere zijde geposteerd, nu in de gedaante van de cabaretier met de enorme hoektanden. Hij kon er niet om lachen. Hij wierp een angstige blik in de diepte, die net op dat moment met duizelingwekkende vaart van de glad gepolijste torenflat afgleed. Beneden het schijnsel van een lantaarn, omhoog kruipend in het glanzend graniet; ook een grote plas op het trottoir kaatste het licht naar de bibberende architectuurcriticus toe. Hij sloot snel zijn ogen - te snel, want aan het gearmde stelletje, dat net om de hoek verscheen en vrolijk door het lichtende water stampte, had hij zeker een opbeurende gedachte kunnen ontlenen.

‘Wat wil je met me?’ vroeg hij nogal naïef aan de demon.

Maar daar voelde hij al het korte duwtje in zijn rug. Wiekend met zijn armen probeerde hij zijn val tegen te gaan. Zijn voeten voelden nog het koele aluminium, maar het was een contact dat er niet meer toe deed, het was alleen nog maar een aanraken, er werd geen gewicht meer op het gebouw overgedragen. Vanzelf lieten zijn voeten los en de architectuurcriticus tuimelde omlaag, moeiteloos opgenomen in de werveling van de lucht.

Natuurlijk vroeg hij zich af hoe hij zich uit deze benarde situatie kon redden. Hij was geen bergbeklimmer, hij droeg geen touwen en haken op zijn rug. Maar ook bergbeklimmers konden weinig meer doen als ze eenmaal vielen. Gelukkig herinnerde hij zich al na een paar meter zijn bijzondere roeping: hij was architectuurcriticus, hij bezat het vermogen gebouwen op te lossen, hij zou in staat moeten zijn de hoogte van de torenflat - de meetlat van zijn val -, en de onverbiddelijke stoeptegels vloeibaar te maken, te verdampen, te doen verdwijnen, hij zou zelfs zijn eigen eindigheid kunnen opheffen. Als hij maar de juiste woorden vond. Op tijd; dus voordat de zwaartekracht hem helemaal beneden had gekregen. Hij wentelde om zijn as en zag nog een keer de dakrand. De demon was vertrokken; op de plek waar hij had gestaan, zwierde een sliert kleverig slijm in de nachtbries. Mooie boel, zei de architectuurcriticus. In de spiegeling van een voorbij flitsend ruit bewoog een mond mee. Mooie boel.

Hij liet zijn blik langs de gevel van de flat schieten. Noodzakelijkerwijs zag hij het gebouw in vogelperspectief. Maar dat kwam niet zo slecht uit, veel architectuur viel alleen uit vogelperspectief te waarderen,

[p. 91]

de architecten zelf bezagen de hele wereld flapperend met hun vlerken.

Koortsachtig groef hij in zijn vocabulair naar een treffende beschrijving. Een raam schoot voorbij, een eenzame nachtwerker in een hagelwit overhemd tuurde naar een scherm met tabellen, zijn linkerarm bungelde omlaag. De architectuurcriticus begon te murmelen. ‘Het strakke gevelprofiel voegt zich in de neutraliteit van het bedrijvenpark. Dat het gebouw zich toch onderscheidt van de omliggende kantoorgebouwen, komt door de zorgvuldige detaillering, waarin de neutraliteit tot een uiterste wordt gevoerd. Op die wijze parodieert het zichzelf, het spreekt zich uit over zichzelf en de kantoorarchitectuur van de jaren '90.’ Uit dit soort zinnen had hij altijd zijn recensies opgetrokken, de krantenredactie was er erg mee ingenomen, dankzij deze zinnen beschouwde zij hem als ‘specialist’. Maar er gebeurde niets, hij viel en hij viel en zijn lichaam met gespreide ledematen verscheen en verdween in de spiegeling van de ramen. Steeds zag hij zichzelf schreeuwen, schimmig verlicht door de straatlantaarn beneden hem.

‘Dakrand! Hoekoplossing! Raamkozijn! Ritmische elegantie, elegante ritmiek!’ Een raam echode: ‘Raamkozijn, ritmische elegantie, elegante ritmiek.’

En hij viel en hij viel.

Wanhopig trok hij het laatje ‘stromingen’ open, smeet lukraak het ene etiket na het andere tegen de gevel. ‘Postmodernisme, neo-rationalisme, kritisch regionalisme, deconstructivisme.’

Nog rapper schoten de ramen langs hem heen, de wind gierde in zijn oren, zijn wangen golfden, zijn bovenlip stuwde tegen zijn neus en legde zijn grijze tandvlees bloot. De stoep was akelig dichtbij, de architectuurcriticus realiseerde zich dat zo meteen de zoemer zou klinken, zijn tijd was bijna op. Hij had nog één troef, de poëtische beschrijving. Soms, als hij goed geluimd was en het gevoel had de hele wereld aan te kunnen, versierde hij zijn recensies met een aardige metafoor. ‘Suikertaart’ heette het gebouw als het dwaas, uitbundig versierd was; ‘kameel’ als het twee bulten had; ‘sigaar’ als het hoog en rond was. Deze torenflat was stug en rechthoekig en had strak uitgesneden, naar binnen liggende ramen, vierkante nissen. Hij wist aan niets anders te denken dan aan een urnenmuur, maar dat kon ook komen doordat hij bezig was te pletter te vallen.

Daar waren de tegels, keurig aaneen gelegd, gescheiden door kaarsrechte lijnen. Hij zag ook de plas, die razendsnel uitvloeide. In de spiegeling van het water het omgekeerde gebouw, karig beschenen door de maan. Een naakte man viel hem tegemoet. Hij kende die man, natuurlijk, maar zijn spiegelbeeld deed iets wat hij nooit gedaan had, hij viel naar boven, langs het gebouw omhoog. Toen begreep hij hoe hij zijn dood kon voorkomen. Hij grijnsde van opluchting. Hij dacht: mijn woorden waren machteloos, afgesleten. Armzalig gepiep uit de keel van een stervende. Daar kan zo'n granieten gebouw alleen maar om lachen, en dat nog wel een eeuwigheid lang. Maar mijn val is van een geheel andere orde. Kijk dan, mijn val heeft allure, zij laat mij stralen, zij verschaft het gebouw zijn waarde.

Ik moet mijn val beschrijven, ik moet mijzelf omhoog vertellen, ik moet van de daken schreeuwen dat ik het ben die van het gebouw tuimelt en niemand anders, ik moet dat enorme massieve ding geheel voor mijzelf opeisen want mijn val geeft mij alle rechten. Zo zal ik de muren slechten, de hoogte breken, het gebouw oplossen in het ectoplasma van mijn ervaring.

Hij opende zijn mond en aarzelde, een bedreven verteller was hij nooit geweest. Hij sprak: ‘Er was eens...’, maar dat verhaal duurde veel te lang, hij had boven moeten beginnen, nog voor zijn val, of toen de demon hem uit bed lichtte, of misschien nog eerder, jaren terug. Maar vlak boven de stoep was het toch echt te laat.

Edzard Mik publiceerde de romans De bouwmeester (1995) en Yak (1996).