Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 57]

J. Heymans
Het loont niet om haast te hebben
Goede raad van een literair agent

In de Nederlandse uitgeverswereld is een literair agent geen alledaagse figuur. Deze uit het Angelsaksisch taalgebied overgewaaide functie werd in de Lage Landen tot voor kort traditiegetrouw door uitgevers vervuld. Toch zijn in de afgelopen jaren een paar entrepeneurs opgestaan die bemiddelen tussen auteurs en zij die iets van auteurs nodig hebben: uitgevers van boeken, kranten en tijdschriften, filmproducenten en soms organisatorenvan literaire bijeenkomsten (voorzover zij niet samenwerken met de Stichting School Samenleving). Een van de literaire agenten op de Nederlandse letterenmarkt is Alice Toledo. Zelf uit de uitgeverswereld afkomstig - zij werkte van 1978 tot 1990 als redacteur bij De Bezige Bij - staat zij een nogal brede invulling van het literair agentschap voor. Tot het gezelschap waarvoor zij uiteenlopende belangen behartigt behoren bekenden als Armando, Cherry Duyns, Oscar van den Boogaard, Jaap Scholten, maar ook debutanten als Sammi Landweer (in 1995), Corinne Koole en Paulo van Vliet (in 1997). Naast Toledo zijn ook andere zaakwaarnemers in de literaire wereld actief, zoals G.L. van Lennep en Jan Willemsen, die respectievelijk de (momenteel niet meer schrijvende) Rijk de Gooyer en Willem Wilmink vertegenwoordigen, maar dezen werken toch iets meer als de klassieke theatermanager. Ook het oorspronkelijk Haagse genootschap Villa des Roses heeft zich enige tijd geweerd als literaire agentuur, maar staat inmiddels al enige tijd op non-actief. En dan zijn er de schrijvers die hun eigen literaire belangen behartigen. Van hen is Cees Noote-boom het bekendste voorbeeld. Al vele jaren voert hij zelfde onderhandelingen over de primaire rechten en de nevenrechten van al zijn boeken. Van Azië tot en met Zuid-Amerika. Maar dit zal voor het overgrote deel van de schrijvers - of ze nu jong zijn of oud - altijd wel verre toekomstmuziek blijven.

Toen in literaire kringen bekend werd dat Toledo een agency wilde opzetten, werd ze onmiddellijk door een aantal schrijvers en hun familie en vrienden benaderd met het verzoek om voor hen te gaan werken. Ruim zes jaar later omvat haar agentuur vijfentwintig auteurs van fictie, nonfictie en scenario. ‘Overal ter wereld zijn literaire agenten nodig,’ vertelt Toledo op haar kantoor, niet ver van het Centraal Station in Amsterdam. ‘Je ziet het tijdens de Frankfurter Buchmesse. Het nieuwe agents’-centre puilt al weer uit. Dan kunnen wij in Nederland toch niet blijven volhouden dat literaire agenten overbodig zijn. Vroeger was ons taalgebied te klein, maar dat is de laatste decennia veranderd. Bovendien is in veel landen de belangstellingvoor Nederlandse literatuur sterk gegroeid. Daardoor kunnen auteurs tegenwoordig werkelijk een inkomen bij elkaar schrijven. Dat was vroeger vrijwel onmogelijk. Wat dit betreft, was er ook geen emplooi voor literaire agenten, want die werken op provisiebasis. Voor sommige hedendaagse schrijvers is het belangrijk dat iemand anders hun zaken regelt, opdat ze productiever met hun tijd omgaan. Maar het hangt er helemaal van af hoe iemand in elkaar steekt. Anderen regelen liever alles zelf.’

Bewust contracteren

Voordat een schrijver uit de literaire stal van Toledo een contract voor een roman of verhalenbundel tekent, is er dikwijls al veel werk verzet. ‘Als ik een auteur vertegenwoordig,’ doceert Toledo, ‘dan vind ik het prettig om hem of haar in brede zin te stimuleren. Ik vraag een auteur die aan een manuscript werkt altijd om een boek niet eerder te willen publiceren dan wanneer het echt af is. Hij heeft bij mij het recht om alles waar hij zin in heeft in de brievenbus te proppen: voor een eerste indruk. Daar lever ik dan commentaar op. Zo gauw er een versie is waarin de contouren van het boek zich aftekenen, ga ik nader op details in. Zolang ik vragen heb, moet een auteur zo ijverig zijn

[p. 58]

om die te beantwoorden. Soms vraag ik een auteur om zich heel goed te realiseren: waar gaat het over? Dan is hij nog niet tot de kern van de zaak doorgedrongen. Wat hij werkelijk van belang vindt en wat hij moet weglaten; dat moet hij allemaal zelf bepalen. Maar ik kan hem bijstaan en steeds weer duidelijk maken dat het niet loont om haast te hebben. Ik kan bijvoorbeeld aantonen dat de nieuwe versie beter is dan de vorige. Een voorwaarde die ik stel binnen mijn agentuur is dat een manuscript een hoge graad van afheid heeft. Daarna wil ik het graag aan een uitgever of redacteur voorleggen.

Wordt het manuscript door de uitgeverij geaccepteerd - en die kans is met de gevolgde voorbereiding natuurlijk groot - dan probeert Toledo een zo goed mogelijke regeling voor een auteur te bewerkstelligen. De standaardcontracten van de Nederlandse uitgevers zijn goed, maar vaak is het nodig nog iets bijzonders voor een auteur af te spreken. Een voorbeeld is het onderbrengen van de handelseditie van een wetenschappelijk boek van iemand die ook literaire fictie schrijft bij een uitgever die goed is in beide genres. Een boekhandelaar wil een schrijver graag kunnen plaatsen. Die wordt een beetje onrustig als een auteur bij steeds een andere uitgeverij verschijnt.’

Haar werkwijze noemt Toledo ‘bewust contracteren’. Zij houdt van contracten en vindt het plezierig om daarop te puzzelen. ‘Als iemand een paar jaar aan een boek heeft gewerkt, dan wil ik het liefst dat daaraan een buitenlandse verkoop is gekoppeld, een goede pocket-deal, en - als het enigszins mogelijk is - een optie voor verfilmingsrechten. Dan heeft die auteur een beetje inkomen uit al het werk dat hij heeft verricht.’ Vooral de verkoop van buitenlandse rechten is, aldus Toledo, veel werk, maar als het lukt, is het een geweldige kick voor de auteur. Zo kwamen in het najaar van 1995 bijna tegelijkertijd de romans Tachtig van Jaap Scholten en De heerlijkheid van Julia van Oscar van den Boogaard uit. Voor het eerste boek had zij begin januari al drie offers uit Duitsland gekregen. Voor die beslissing hebben Scholten en Toledo toen even de tijd genomen. Dat is Suhrkamp geworden. Bij van den Boogaard manifesteerde zich een kleine explosie van belangstelling, precies drie maanden later. Het boek verschijnt in juli bij Fischer Verlag.

Twintig pagina's plus outline

Het literair agentschap van Toledo is beperkt van omvang en dat wil ze zo houden. Zij kan, naar eigen zeggen, maar een overzichtelijk aantal mensen een plaats in haar hoofd geven en er moet ten slotte altijd ruimte overblijven voor een bijzondere ontdekking. Ze krijgt wel manuscripten toegestuurd, maar ze probeert dat geenszins te stimuleren. ‘Als ik al word benaderd, dan bij voorkeur per fax. Mocht een voorstel mij aanspreken, dan vraag ik de auteur om een aaneengesloten representatief stuk van ongeveer twintig pagina's, een outline van het verhaal en een klein cv'tje op te sturen. Op grond daarvan kan ik beslissen of ik affiniteit heb. Ik kan me niet veroorloven om manuscripten te lezen, tenzij ik al weet: dit interesseert me. Dan steek ik er tijd in. Dat is mijn eigen verantwoordelijkheid. Anders blijft een manuscript nog wel eens liggen. Het is een dik pak papier en bovendien weet ik niet hoe iemand daartoe is gekomen. Het beoordelend lezen van tweehonderd pagina's kost mij al gauw een uur of tien. Die heb ik niet en ik geef ze zeker niet zomaar cadeau.’

Blijft natuurlijk de vraag in hoeverre Toledo als literair agent op de stoel van een redacteur gaat zitten? ‘Ach, ook een redacteur heeft geen tijd om al die manuscripten te lezen. Vooral in het Angelsaksische gebied gaat een uitgever graag af op het oordeel van agenten die hun goede diensten bewezen hebben. Er is dan al een hoeveelheid voorwerk gedaan. Zoals bijvoorbeeld ook de redacties van literaire tijdschriften een bepaalde selectie doen. Bij Amerikaanse uitgeverijen zijn de stapels manuscripten heel watkleiner dan bij Nederlandse.’ Wat Toledo betreft, is de plaats van een literair agent in de uitgeverswereld betrekkelijk eenvoudig te omschrijven: ‘Een agent is iemand die een uitgever probeert te overtuigen van de kwaliteiten van een bepaald manuscript. Tot het contract getekend wordt, staan uitgever en agent tegenover elkaar. Maar zodra zij het eens zijn geworden over de uitgave van het manuscript, werken zij met de auteur voor een gemeenschappelijk doel. Daar hebben alle partijen belang bij. Niemand wil dat een boek geen omzet oplevert. Iedereen wil dat het goed gaat.’

J. Heymans 11954j is publicist.