Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 33]

Ingrid Hoogervorst
Ik ben geen literair agent
Pim Wiersinga en 't Colofon

Eén van de succesvolste schrijvers die naar eigen zeggen via Schrijversvakschool 't Colofon een schrijverscarrière opbouwde, is Pim Wiersinga (1954). Zijn romandebuut Honingvogels verscheen in 1992 bij Meulenhoff, toen de auteur in het derdejaar van de opleiding zat. Thema van dit verhaal over de Antwerpse tante Jozefien is vaderlandsloosheid, dat een eeuwig vreemdelingschap met zich meebrengt. Een vreemdelingschap als levenswijze. De personages gaan op zoek naar hun verleden en in een mengeling van historische feitelijkheden en verbeelding wordt een mysterieuze Chinese geschiedenis verhaald. Driejaar later publiceerde Wiersinga het meer dan zeshonderd bladzijden tellende Gracchanten (1995), dat in de literaire kritiek buitengewoon goed is ontvangen. Ook in dit boek is het ontheemd zijn het hoofdthema. Gracchanten bevat de memoires van een fictieve figuur, Skamander. Hij is een man zonder huis of vaderland; de zoon van een Macedonische generaal, verwekt bij een Aziatische vrouw. Een kameleontische persoon - schandknaap, tragediespeler, slaaf, spookkoning, vertrouweling, kortom een man met duizend maskers - die van jongs af aan geleerd heeft alles wat met Rome te maken heeft te wantrouwen. Joch trekt hij na talloze omzwervingen naar de hoofdstad van het Romeins imperium vanwege zijn vriendschap voor Gaius Gracchus.

Gaius en zijn broer Tiberius Gracchus zijn historische figuren die zich in 140 voor Christus opwierpen als idealistische maatschappijhervormers. Ze wilden iets doen aan de verpaupering van de boerenstand, maar hun revolutionaire ideeën stuitten op felle weerstand bij de senaat. Tiberius wordt door een aantal jonge senatoren doodgeknuppeld en zijn lijk wordt in de Tiber gegooid; Gaius wordt tien jaar later op zijn vlucht voor de Conservatieven door een slaaf gedood.

In het boek voert Skamander in de straten van Rome het theaterstuk Gracchanten op om de ideeën van Gaius Gracchus te ondersteunen, maardevoorstellingontaardt in een bloederig spektakel en eindigt met de dood van zijn idealistische vriend. Het politiek geweld wint het van de verbeelding. Na de dood van zijn beminde Gaius vertrouwt de veertigjarige Skamander zijn herinneringen in de vorm van verhalen, bekentenissen, brieven, en bespiegelingen aan de papyrusrollen toe en dat vormt de lijvige roman.

Wiersinga is inmiddels als docent verbonden aan de opleiding en wil graag vertellen waarom hij 't Colofon nodig had om zijn droom van schrijver worden te verwezenlijken.

Het docentschap is geen vetpot en hij moet regelmatig solliciteren op invalbaantjes in het middelbaar onderwijs om in zijn onderhoud te kunnen voorzien. Met enthousiasme vertelt hij over de weg die hij bewandelde om te komen tot wat hij nu is: een schrijver die doorgebroken is, wiens boeken aandacht krijgen in de landelijke pers en die hard werkt aan zijn derde roman.

Jezelf in de war schrijven

Hoe ben je met schrijven begonnen?

Als negentienjarige woonde ik in Birmingham. Ik voelde me daar, ondanks alle aardige oude dames die me in sigarenwinkels aanspraken met ‘Hello love, what do you want?’, behoorlijk eenzaam. Ik bemerkte dat schrijven de eenzaamheid verdreef en begon aan een autobiografische novelle vol heimwee en mooie mystieke ervaringen. Elke technische kennis ontbrak. Ik had, geloof ik, toen net De Metsiers van Hugo Claus gelezen. De manier waarop hij hierin met het vertelperspectief rommelt, deed ik zo'n beetje na. Boeken werden mijn leven. Elke zaterdag nam ik de bus naar het centrum en bracht de hele dag door in die prachtige boekwinkels vol goedkope Penguins.

Toen ik terugkeerde, ging ik Nederlands studeren en vergelijkende literatuurwetenschap. Door al die theoretische kennis, dat denken in structuren en praten over ‘de autonomie van het boek’ - een begrip dat me

[p. 34]

niets zei - viel het schrijven dood. Dat idee van schrijverwillen worden bleef wel hangen, maar je kunt toch moeilijk op feestjes, wanneer ze aan je vragen wat je doet, zeggen dat je schrijver bent, terwijl je nog niks gepresteerd hebt. Een goede vermomming bleek de journalistiek. Ik kreeg een aanbieding bij de kunstredactie van De Waarheid en dat bleek een uitstekend baantje voor een verkenningstocht in de literaire wereld. Ik werd verslaggever van het kindertheater en daar heb ik veel van geleerd. Je oefent je in het journalistiek schrijven, in ambachtelijke zin en je bent af van dat blind Staren op één doel. En op feestjes kun je mooi zeggen dat je journalist bent met ambities.

Pirn Wiersinga (foto: Chris van Houts)

In die période begon ik weer aan een roman. Een mooi boek vol beeiden en scènes, maar zonder enige samenhang. Het werd geen geheel en het vervulde me met schaamte-, omdat het natuurlijk niet die graad van genialiteit haalde die ik voor ogen had. Dat hele kwaliteitsidee, dat je als aankomend schrijver voor jezelf hanteert, is volstrekt imaginair. In die schaamte loop je vast. Ik liet de roman lezen aan een kritische, door mij gerespecteerde collega van De Waarheid. Hij zei dat het nog niets was. De enige manier om die schaamte te overwinnen is het hele geval te herschrijven en dat doe je niet. Je blijft ermee onder de leden lopen, het boek wordt een obsessie en je komt geen steekverder.

Ik kwam bij De Fictie terecht, een uit liefde voor literatuur geboren krakersinitiatief, waar Hans Plomp lesgaf en Simon Vinkenoog, geloof ik. Via hen hoorde ik van 't Colofon. Ik dacht: dat zal wel zo'n Amerikaanse opleiding zijn - van How To Write a Bestseller in Ten Days, met bijbehorend receptenboek. Een erfenis verschafte me de mogelijkheid een reis naar Curaçao te maken, terug naar het eiland waar ik van mijn zevende tot mijn elfde heb gewoond. Ik kon met het geld ook een schrijversopleiding volgen en tja: ik koos voor het laatste. Wat ik er hoopte te leren was een compositie te maken, zodat al die beeiden en scènes die ik opschreef tot één geheel zouden worden. Wat ik op de universiteit had geleerd bleef veel te abstract. Achteraf heb ik van al die strenge colleges verhaalanalyse op de VU toch heel veel opgestoken, ik wist er meer van dan die docenten op 't Colofon en daardoor kon ik in Honingvogels bijvoorbeeld leuke grappen

[p. 35]

met het vertelperspectief uithalen. Maar dat was achteraf, toen ik al in het derdejaar zat; in de tijd waarover ik nu spreek, zei het me niets. Tijdens het schrijven verloor ik mezelf in die tekst en elke afstand was zoek. Als ik echt op dreef was, kon ik mezelf helemaal in de war schrijven. Ik was een echte mooischrijver en raakte in de ban van de taal. Ik wilde dus wel sleutelen aan dat boek, het herschrijven, maar ik wist niet hoe dat moest.

Droog commentaar

Toen werd ik aangenomen op 't Colofon en daar kregen we het vak Schrijftraining. Daar heb ik, wat betreft die afstand auteur-tekst, het meest aan gehad. Die mooischrijverij is eigenlijk een vlucht in de stijl en die wezenloze literaire normen die je in je kop hebt, maken je vreselijk onzeker. Dat pakken ze daar aan door je bijvoorbeeld te dwingen een melodramatisch verhaal te schrijven en te kijken wat je dan doet. Voor mij was deze opdracht een feest. Ik kwam erachter dat tussen kasteelromans en literatuur niet zo'n absoluut verschil bestaat. Beide beschrijven menselijke drijfveren, gevoelens en conflicten, alleen zijn ze bij kasteelromans veel meer voorspelbaar. Ik raakte mijn angst kwijt voor de hoge literaire normen, die mooischrijverij verdween en de pure lol van het schrijven, het fabuleren, verzinnen en liegen kwam ervoor in de plaats. Kortom: meer durf!

Toen ik eenmaal zover was, stond ik open voor nieuwe ideeën. Bij het prozaschrijven moet je een aantal technieken leren. Allereerst moet je scènes kunnen opbouwen, personages introduceren en dat wat je wilt zo helder en transprant mogelijk maken. Niet alles tegelijk in één scène proppen, veel actie en minstens vijf personages, omdat je anders bang bent dat het saai wordt. Dat is een typische beginnersfout. Daarnaast moet je leren waarnemen. Je moet alles eerst in je verbeelding gezien hebben om het op te kunnen schrijven, dat is iets anders dan achter je bureautje zitten en kicken op fraai lopende zinnen. Je moet alles loslaten van wat je daarvoor geschreven hebt. Eindelijk kon ik die semi-autobiografische roman opzij schuiven en aan iets nieuws denken.

Door toeval kreeg ik het onderwerp toegespeeld van die Vlaamse dame die naar China is geweest, waarover mijn eerste boek Honingvogels gaat. Doordat het onderwerp ver van me af lag, kon ik het heel dichtbij halen. Van een autobiografische roman in de derde persoon naar een ik-roman over een heel ander iemand. Blijkbaar heb je die afstand nodig om dichtbij te komen. Ik stuurde het manuscript op naar Meulenhoff, waar het op de grote stapel belandde. Na vier maanden kreeg ik een brief met een wonderlijke boodschap: aan de ene kant vonden ze het te goed om zo terug te sturen, aan de andere kant wisten ze zich met het verhaal geen raad. Of ik een gesprek met ze wilden. Hetwas een ‘sprekende tekst, waar ze wel mee door wilden gaan maar waar nog allerlei dingen aan zaten waaraan gewerkt moest worden’. Het manuscript werd teruggestuurd voorzien van heel droog commentaar. Bijvoorbeeld: ‘Hier zijn te veel personages, hier raakt lezer in de war.’ Daar heb ik veel aangehad. Uiteindelijk was vooral het tweede hoofdstuk ‘in de war makend’ en het derde veel helderder, dus toen besloot ik ze om te draaien en dat hielp.

Hakken in een blok steen

Wasje ook zonder 't Colofon zo ver gekomen?

Het had allemaal veel langer geduurd. Door steeds maar weer te schrijven, te schrappen en op je fouten gewezen te worden, leer je de ambachtelijke kant van het schrijven. Maar het talent moet er wel al zijn. Om schrijven te leren, hoefje niet naar 't Colofon. Schrijven kun je ook leren door Reve te imiteren. Het kost je altijd een jaar of vier, vijf voordat je je eigen stijl vindt. Ik heb de ‘doe-het-zelf-ronde’ verloren. Met dat idee van op eigen kracht leren kwam ik niet verder. Tot mijn schande had ik de school nodig - wat ik ook destijds ervoer als zwichten - om van mijn onzekerheid af te komen.

Zo'n opleiding heeft twee functies: lef krijgen, faalangst wegwerken door technisch inzicht te verkrijgen, of mensen voorgoed de illusie afnemen dat ze ooit schrijver zullen worden.

Hoe verhouden talent en techniek zit tot elkaar?

Als beginnend schrijver zie je geen scènes, alleen zinnen en taal. Je maakt de fout met een volzin over de

[p. 36]

essentie heen te scheren. Soms zit achter zo'n zin een mooie scène verborgen. Dat is iets wat je kunt leren. Door technisch naar je verhaal te kijken scherp je je verbeelding. Daarom vergelijk ik schrijven graag met beeldhouwen. Schrijven is als hakken in een blok steen. Bij de eerste versie heb je alleen nog het materiaal: de taal. Maar taal maak je niet alleen, je moet hem ook kneden, ombouwen, erin hakken, inkrimpen, uit laten dijen...

Techniek is alles wat je met taal doet om de wereld daaronder, de verbeeldingswereld en het onderbewuste, op te roepen. Als je dat lukt, heb je talent. Iemand die dat hele proces waarover ikje vertelde doormaakt, de dingen oppikt zonder dat het een kwaliteitsverbetering van zijn teksten oplevert, ontbreekt het aan talent. Hij mist die speciale antenne en dan moet je stoppen.

't Colofon zou wat mij betreft wel een strenger toelatingsbeleid kunnen voeren, maar het gebrek aan talent wordt op een later tijdstip toch wel gesignaleerd. Het blijft een poging kwaliteit en economie met elkaar te verzoenen, nietwaar.

Welke rol spelen de docenten voor de contacten in het literaire wereldje?

Ik roep altijd: ‘Ik ben geen literair agent.’

Ingrid Hoogervorst (1952) studeerde Nederlands in Amsterdam. Van 1991 tot 1993 was zij literatuurrecensente van De Limburger. Tegenwoordig is zij als literatuurrecensente werkzaam bij De Telegraaf.