Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 12]

Josje Kraamer
Het manuscript: hoe lever ik het aan?
Een praktische handleiding

Hoe moet een manuscript eruitzien als het opgestuurd wordt naar een uitgever? Om de kans te vergroten dat het wordt uitgegeven, moet het op zijn minst professioneel en verzorgd ogen. Bovendien moet het door een redacteur snel en eenvoudig kunnen worden doorgenomen. Hieronder volgen enkele spelregels.

Algemeen

1. Maak liever zelf nog geen boekje van het manuscript door het bijvoorbeeld in te laten binden of door de losse velletjes op een sierlijke wijze met een lintje aan elkaar te strikken (vermijd truttigheid). Het beste is: gewoon een stapeltje losse vellen A4 papier. Vergeet niet de velletjes te nummeren. Eventueel kunnen ze wel los in een mapje worden gedaan. (Sommige uitgevers stellen overigens juist weer wé l prijs op een ringband, want dan kunnen ze het manuscript makkelijk in bed lezen zonder een echtscheiding te riskeren, maar zorg er hoe dan ook voor dat die ringband makkelijk verwijderbaar is.)

2. Lever een manuscript nooit handgeschreven in, maar getypt. Werk je met een computer (wat aan te raden is, al kun je je eerste versie natuurlijk net zo schrijven als je zelf wilt) stuur dan een uitdraai op. (Laat het eventueel gebruikte kettingpapier niet aan elkaar zitten, maar scheur het even los.) Stuur nooit alleen maar een diskette op. Je kunt wel een diskette bij je uitdraai doen, maar wanneer je voor het eerst iets instuurt naar een uitgever is dat niet noodzakelijk en wordt het juist als hinderlijk ervaren: als het manuscript goed is, komt die diskette later wel.

3. Een nieuwe alinea geef je aan door in te springen. Als je een computer hebt, gebruik je hiervoor de tab-knop. Gebruik je een ‘ouderwetse’ typemachine, spring dan vijf spaties in. (Maar overweeg dan wel zo snel mogelijk een computer te kopen.) Alinea's worden dus niet van elkaar gescheiden door een witregel. Uiteraard mag je wel af en toe een witregel gebruiken (bijvoorbeeld als je een sprong in de tijd wilt suggereren of werkelijk een nieuw onderwerp wilt aansnijden zonder dat je meteen een nieuw hoofdstuk wilt openen), maar bedenk dan dat er na een witregel niet wordt ingesprongen. Begin een nieuw hoofdstuk altijd op een nieuwe pagina. Aan het begin van een hoofdstuk wordt ook niet ingesprongen.

4. Zet de regelafstand op 1,5. Stel brede kantlijnen in (links en rechts). Dit alles om het werk van de redacteur te vergemakkelijken: zo kan hij nog wat tussen en naast de tekst schrijven. Zorg ervoor dat de linker kantlijn ‘recht’ is: de tekst wordt dus links uitgevuld. De rechter kantlijn wordt niet uitgevuld. In de rechter kantlijn breek je de woorden niet af (doe je dat wel, dan kunnen er in de drukproeven plotseling overbodige afbreekstreepjes opduiken).

5. Gebruik, wanneer je met de computer werkt, zo min mogelijk opmaakcodes. Die moeten later door de zetter allemaal weer worden verwijderd. Dus: ga niet zitten knutselen met opeens erg grote letters of juist heel kleine letters. Onderstreep wat cursief gezet moet worden (niet met de pen, maar gewoon met de daartoe bestemde toets op je typemachine of met functie F8 als je met WordPerfect werkt).

6. Handige tip: werk je met WordPerfect (5.1) dan is het verstandig de volgende codes standaard aan het begin van je manuscript (in computertaal: document) in te voeren:

-	afbreken uit (Shift F8, 1, 1)
-	uitvullen links (Shift F8, 1, 3)

[p. 13]

-	regelafstand 1,5 (Shift F8, 1, 6)
-	paginanummering aan (Shift F8, 2, 6, 4 - nummering midden onder).

Spelling

1. Gebruik de officië le spelling. Laatje dus leiden door het nieuwe ‘Groene boekje’: de woordenlijst van de Nederlandse taal (Sdu Uitgevers, Den Haag 1995/Standaard Uitgeverij, Antwerpen 1995). Zeker wanneer je nog geen voet tussen de deur hebt bij een uitgever moet je niet de indruk wekken krankzinnig te zijn (hoewel sommige mensen denken dat gek-zijn voor een kunstenaar een vereiste is). Spel dus het woord ‘filosofie’ niet met ph (‘philosophie’) -bijvoorbeeld omdat je grootvader daar zo aan gehecht is of uit protest tegen het voortschrijden van de tijd (wat niet verstandig is, want dat hou je toch niet tegen) - maar gewoon zoals het in het Groene boekje vermeld staat: ‘filosofie’.

2. Zet na een punt, een komma, een vraagteken, een uitroepteken, een dubbele punt, een puntkomma altijd een spatie. Zet voor een punt, een komma, een vraagteken, een uitroepteken, een dubbele punt, een puntkomma nooit een spatie.

3. Gebruik zo min mogelijk afkortingen. Dus niet ‘e.d.’ maar ‘en dergelijke’ en niet ‘b.v.’ maar ‘bijvoorbeeld’. Gebruik natuurlijk wel weer een afkorting als die meer is ingeburgerd dan het woord waarvan het een afkorting is. Dus bijvoorbeeld ‘wc’, en niet ‘water closet’. Afkortingen die als één woord zijn uit te spreken, worden weergegeven met een beginhoofdletter en verder kleine letters: ‘Avro’, ‘Tros’, ‘Vara’. Daarentegen: ‘NCRV’, ‘VPRO’.

4. Wil je een woord benadrukken, gebruik dan 1) accenten (het klemtoonteken is altijd het accent aigu. Dus: ‘nóóit’. Boven een hoofdletter valt het accent weg: ‘Eé n’); of 2) cursiveer het woord in kwestie (dit geef je aan door het woord te onderstrepen). Let wel: doe dit niet te vaak, want al die accenten en cursiveringen geven je tekst een onrustig aanzien.

5. Titels van boeken, tijdschriften, films, tv-program-ma's, kranten, schilderijen, toneelstukken, dichtbundels en muziekwerken worden altijd gecursiveerd (onderstreept in je manuscript). Bijvoorbeeld: ‘Ze inspecteerde een boekenkast en plukte er Nooit meer slapen van W.F. Hermans uit.’ (uit: Joost Zwagerman, Vals licht) Let op: de titel van een dichtbundel cursiveer je wel, de titel van een afzonderlijk gedicht zet je daarentegen tussen enkele aanhalingstekens. Hetzelfde geldt voor verhalenbundels en cd's: de titel van de bundel of cd in zijn geheel cursiveer je, de titel van een afzonderlijk verhaal of een afzonderlijk nummer zet je tussen enkele aanhalingstekens.

6. Namen van café s, hotels, restaurants en winkels cursiveer je niet, maar schrijf je wel met een beginhoofdletter. Bijvoorbeeld: ‘Quispel koos voor Birdy, een smal café in de schaduw van de schouwburg, dat niet pas laat op de avond vol liep.’ (uit: A.F.Th. van der Heijden, Advocaat van de hanen)

Dialogen

Bij dialogen maak je gebruik van enkele aanhalingstekens. Gebruik je WP: aanhalingsteken openen = toets onder (~). Aanhalingsteken sluiten = toets onder ("). Verder begin je telkens wanneer iemand anders het woord neemt met een nieuwe alinea. Een voorbeeld uit De vadermoorders van Willem Brakman:

‘Wie is het eigenlijk?’ vroeg Duck.
‘Wie?’ vroeg Pirandello enigszins verwilderd. ‘Pausmans,’ zei Duck.
‘Innocentais,’ antwoordde Pirandello met grote verbaasde ogen.
‘En de hoeveelste?’
‘De Tiende,’ zei Pirandello fronsend.
‘Donders,’ zei Duck, ‘dat is niet gering.’

Zegt iemand iets en haalt hij of zij iemand anders aan die ook iets gezegd heeft (een citaat binnen een citaat), dan geef je dit aan met dubbele aanhalingstekens. Een voorbeeld uit De sandwich van A.F.Th. van der Heijden:

[p. 14]

‘Ik zal nooit vergeten, Adrië n, wat je zei toen je haar voor de eerste keer zag. “Ik had niet gedacht,” zei je, “dat het iets zo charmants zou zijn.” Ik hoor het je nog zeggen.’

Een andere, minder gebruikelijke manier om een dialoog weer te geven, bestaat uit het werken met liggende streepjes. Een voorbeeld uit De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans:

- Meneer Osewoudt! Heeft u al een kop koffie gekregen?
Het mannetje had de deur achter zich laten openstaan en riep in de gang: - Koffie!
Daarna liep hij naar een van de bureau's, verschoof de bureaustoel een eind, zodat hij recht tegenover Osewoudt kwam te staan en ging zitten.
- Ach meneer Osewoudt! Ik ben Kriminalrat Wülfing. Het is zo prettig dat wij u eindelijk te spreken kunnen krijgen!
- Waar is mijn moeder?

Wat opvalt aan dit fragment, nog afgezien van de liggende streepjes en de goede schrijfstijl, is Hermans' afwijkende apostrofgebruik (‘bureau's’ in plaats van ‘bureaus’). Bedenk hierbij dat Hermans een beroemde schrijver was die zo zijn eigen opvattingen over spelling mocht hebben. Een beginnend auteur kan worden aangeraden om eventueel afwijkende opvattingen over de spelling van de Nederlandse taal pas ná het ontvangen van een grote literaire prijs te ventileren.

Gedachten

Gedachten worden doorgaans niet tussen aanhalingstekens geplaatst, in tegenstelling tot zaken die gezegd, gefluisterd, gemompeld of geschreeuwd worden. Sommige uitgevers hebben verder als regel dat bij het weergeven van gedachten na een dubbele punt een hoofdletter volgt, de meeste uitgevers doen het echter zonder. Dus:

Hij dacht: laat maar.

Het versturen van het manuscript

Het manuscript is af, het ziet er goed uit (over de inhoud heb ik het nu even niet) en je wilt het naar een uitgever sturen. Hiervoor gelden weer een paar regels:

1. Maak altijd een kopie van je manuscript en bewaar die goed: bij een uitgeverij wil wel eens wat zoek raken.

2. Vermeld in een begeleidende brief je adres en zet je naam en adres ook op het titelblad van je manuscript.

3. Geef je boek een originele titel. ‘Als een manuscript begint met Harry's reis, dan denk ik niet “wow”,’ merkte Oscar van Gelderen van uitgeverij Vassallucci in een interview op. (Bart Lohman, ‘Voor u ligt een pennevruchtje van mijn hand’, in: Lift, maart/april 1996)

4. De begeleidingsbrief: heel belangrijk. Maak hem niet te lang. Vertel in elk geval niet uitgebreid wat je in je leven zoal hebt meegemaakt. Leg ook niet tot in detail uit waarom en hoe je je boek geschreven hebt. Maak ook geen spelfouten in je brief (want dat belooft dan al watvoor het manuscript). Som ook niet meteen al je favoriete auteurs op. Wel kun je iets aardigs zeggen over het fonds van de uitgever (en waarom je juist voor deze uitgever gekozen hebt), maar maak dat ook weer niet te gek. Oscar van Gelderen in het hierboven al aangehaalde interview: ‘Een brief moet goed zijn: zakelijk, sympathiek, niet lollig. Staan er spelfouten in, wie is de schrijver, heeft hij al eerder gepubliceerd?’

Totslot

Je kunt ook een andere weg bewandelen door verhalen in te sturen naar de literaire tijdschriften. Wordt een verhaal van je geplaatst, dan word je er niet rijk van (je verdient zo'n tien cent per woord), maar die tijdschriften fungeren wel vaak als een talentenvijver: uitgevers en hun tipgevers lezen ze namelijk echt. Schiet niet in de stress als een antwoord een tijdje op

[p. 15]

zich laat wachten, de wachtperiode kan namelijk flink oplopen, zelfs tot enkele maanden. Wanneer je een paar keer in een tijdschrift hebt gepubliceerd pleit dat voor je; het is zeker iets dat je kunt vermelden in de begeleidingsbrief die je met je roman meestuurt.

Ben je overtuigd van je eigen talent (en daar ga ik maar van uit, want waarom zou je er anders überhaupt aan beginnen), laat je dan niet afschrikken door een afwijzing. Bedenk altijd: niet jíj wordt afgewezen, maar die ene tekst die je hebt opgestuurd. Bovendien kan een redacteur een chagrijnige bui hebben. Het kan ook zijn dat je é cht niet in het fonds past, maar dat een andere uitgever je graag zou willen uitgeven. Het heeft niet veel zin om na een afwijzing met een uitgever in discussie te gaan, al kun je natuurlijk wel om een toelichting vragen. Denk na een eventuele afwijzing zelf nog eens goed na over de kwaliteit van je verhaal of roman: komen de personages wel goed uit de verf, ontbeert het verhaal niet wat spanning, zit de opbouw wel logisch in elkaar, was het nou echt wel zo verstandig om je verhaal niet gewoon chronologisch te vertellen? Enzovoort. En tot slot: durf na een afwijzing ook het manuscript (tijdelijk!) ter zijde te leggen om aan iets nieuws te beginnen.