Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 64]

Pierre Bastien
Tweetaligheid: toi et la lyre aident

Pierre Bastien construeert uit onderdelen van het aloude meccano-spel machines die hij gebruikt voor het maken en componeren van muziek. Deze muzikale automaten worden aangedreven door elektromotoren en bedienen een grote variëteit aan muziekinstrumenten - traditioneel Westerse instrumenten, zoals de viool, het orgel en slagwerk, maar ook uitheemse, zoals de angklung (een slagwerkinstrument uit bamboe, afkomstig uit Indonesië), de rebab (een viool met twee snaren zoals die wordt gebruikt in Marokko), de inanga (een sitar-achtig instrumentuit Burundi) enzovoort. De klankreeksen of akkoorden die deze mechanische muziekinstrumenten produceren, vormen de basis voor de composities die Bastien zelf uitvoert. Zo ontstaat een mix van moderne en exotische klanken, waarin tegelijk de experimentele Lautmusik van Dada of van de Italiaanse futuristen resoneert.

Bastien heeft zich niet alleen laten inspireren door de klankorkesten van Luigi Russolo en door de muziek van John Cage, maar ook door defantastische constructies van Raymond Roussel, met name door het thermo-dynamische orkest van Bex, zoals dat staat beschreven in Impressions d'Afrique.

‘De meester van de meccano’, zoals hij in verschillende kritieken werd genoemd, bouwde zijn eerste mecanium in 1976. Sinds die tijd is zijn verzameling muziekmachines gestaag gegroeid en trad hij, alleen of met gastmusici, maar altijd met zijn mechanische muziekinstrumenten, op in Europa, Australië, Canada, de Verenigde Staten en Japan.

Enige tijd geleden stelde Dennis Tagu mij voor om een muziekstuk te componeren over of in de stijl van Oulipo. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor Exercises de Style van Raymond Queneau. Tagu beheert een onafhankelijk platenlabel, gerelateerd aan andere kunstzinnige vormen die hem interesseren. Zo heeft hij Ubu et la MerdRe en Hardis Bruts uitgebracht - de eerste betreffende Jarry, de tweede l'art brut.

Wij wilden, in het geval van Raymond Queneau, de luisteraar op het goede spoor brengen, zonder de titel van zijn boek expliciet te noemen. Daarom luidt de titel van de cd Eggs Air Sister Steel, een titel die op z'n Frans uitgesproken moet worden om de originele titel terug te vinden. De dertien stukken waaruit de cd bestaat hernemen steeds dezelfde fonetiek, met een verschillend schriftbeeld, inclusief een tweetalige variant: Eggs Air Seas Dust Hill. Het geheel is opgedragen aan Ray (Charles), Monk (Thelonious) en Eno (Brian).

Raymond Queneau heeft zich ook zelf bezig gehouden met de Frans-Engelse tweetaligheid: in Exercises de Style met ‘Anglicismes’ en ‘Poor Lay Zanglay’; elders noteerde hij ‘bail bail’ in plaats van bye bye (Petite Cosmogonie Portative, Chant V, 26), ‘mouvizes’ in plaats van movies (Monuments XI), ‘ouisqui’, ‘coqtèle’ en ‘standigne’ in plaats van whisky, cocktail en standing (vaak), ‘Chexspire’ in plaats van Shakespeare (Fendre les Flots), of ‘Zey lâffe, dit Lehameau, bicose zey are stioupide’ (Un Rude Hiver).

Binnen Oulipo was Luc Etienne de meester bij uitstek van deze activiteit. Etienne publiceerde in 1984 Palindromes Bilingues, een serie van zes palindromen waarvan de Franse tekst, van rechts naar links gelezen, in het Engels verschijnt en andersom. Als voorbeeld hier het eerste palindroom uit de serie:

Mon Eva rêve ton image, bidet!
Ted, I beg, am I not ever a venom?

Het is duidelijk dat, in beide gevallen, de betreffende zin om uitleg vraag, of op z'n minst om een introductie, die aan de tweetaligheid de functie van motor voor de literaire creatie geeft, zoals de homofonieën van Raymond Roussel en de talrijke methoden, bedacht door Oulipo.

Op het kruispunt van deze tweetalige systemen bevindt zich hetwerk van Luis d'Antin van Rooten: Mots d'Heures: Gousses, Rames. The d'Antin Manuscript. Discovered, Edited and Annotated by Luis d'Antin van Rooten (Grossman Publishers, 1967). Dit boek met Franse gedichten, om dezelfde reden als in het geval van de palindromen van Luc Etienne uitgebreid van aantekeningen voorzien, laat zich lezen als een oude bundel verzen, geschreven in een cryptische taal ‘midway

[p. 65]

between François Rabelais on the one hand and James Joyce on the other.’

Maar degene die de tekst hardop leest, zit al snel op het juiste spoor. Mots d'Heures: Gousses, Rames is een klankbewerking, in een mooi en zeer origineel soort Frans, van de Mother Goose Rhymes, bekend bij alle Engelstalige kinderen. Het is hier op zijn plaats enkele voorbeelden te geven om de curieuze onderneming te kunnen waarderen, die precies het tegenovergestelde is van de poging tot verengelsing, geciteerd aan het begin. Zoals gebruikelijk bij de Nursery Rhymes zijn hieronder de eerste versregels van enkele korte Engelse gedichten afgedrukt, met daaronder de Franse klankvertaling:

Humpty Dumpty sat on a wall
Old King Cole was a merry old soul
Hey diddle, diddle, the cat and the fiddle
Old Mother Hubbard
Hickory, dickory, dock
Jack Sprat could eat no fat

Un petit d'un petit s'etonne aux Halles
Eau la quille ne colle Oise à mer est haulte de soles
Eh! dî tes-le, dî tes-le, De quatre et mé fie de le
Oh, les mots d'heureux bardes
Et qui rit des curé s d'Oc?
Jacques s'apprê te Coulis de nos fê tes

Pierre Bastien (1953) studeerde Moderne literatuur aan de Sorbonne in Parijs en is musicus en componist.

Het blijkt dat de heruitgave van dit buitengewone werk uit 1980 (het is ook de enige publicatie van deze auteur, zelf gedistingueerd acteur, die is gestorven in 1976) niet meer herdrukt wordt. Misschien is het mogelijk het isolement van deze Amerikaan, die zich nooit bij een literaire beweging heeft aangesloten, te doorbreken door enkele parallellen te trekken met andere taalkundige fenomenen, die beter bekend zijn? De homofonische prestaties van Luis d'Antin van Rooten doen immers denken aan de Nieuwjaarswensen die Georges Perec aan zijn vrienden stuurde (Voeux, 1989) die van minstens acht jaar later dateren. Perec past hetzelfde principe toe wanneer hij een Frans klanksynoniem gebruikt voor gezegden (1974), namen van jazzmusici (1979) of schrijversnamen van detectives (1980). Zo schrijft Perec ‘D’honte petit, où rayent gueux au lit. Ne vannes basses quê tes' in plaats van ‘Don't put your eggs all in one basket’ ‘J'eus Hanne qu'ânonne ballades et relaie’ in plaats van Julian ‘Cannonball’ Adderley of ‘Raye mon chant de l'air’ in plaats van Raymond Chandler.

Eenzelfde procé dé met een vergelijkbaar resultaat: de overgang van een taal naar een andere vraagt opnieuw enige uitleg, annotatie of poë tisch fragment, onvermij delijk gevolg en gezocht doel door de schrijver van de taalkundige misleiding.

In 1982, in het jaar van zijn verdwijning, stuurde Georges Perec als Nieuwjaarswens een ‘Cocktail Queneau’. Hierin vinden we de drijfveer van homofonische activiteiten die in de tweede alinea van dit stuk worden vermeld, te weten deze variatie op Exercises de Style, deze keer van het Frans naar het Frans, die Perec veranderde in ‘Ex-hè re s'il se distille’.