Bzzlletin. Jaargang 26

[p. 24]

Koos van Zomeren
Schaduw in Tirol

Dat hij, eindelijk, een steenarend had gezien.

Of dat hij bij een moerasje, op zoek naar kikkers en salamanders, op een roerloos opgerolde aspisadder was gestuit.

Of dat hij daarboven, pal op de Italiaanse grens, schitterend doorzicht op de Dolomieten, bij een soldatenkerhofje was uitgekomen - keurig op een rij achter het tuinhekje, allemaal hetzelfde kruis en op elk kruis dezelfde doodsoorzaak: 6 september 1915.

Dat soort dingen vertelde hij.

En dat hij daar, in die pas met die dooie soldaten, waar trouwens ook nog een aquamarijnen meertje gelegen had, beschutting had moeten zoeken tegen de wind. Dat de gierzwaluwen hem toen om de oren waren gevlogen, met razende vaart van het ene dal naar het volgende, zo dicht langs de wand, zo laag bij de grond, dat je hun vleugels kon horen zoeven, wat de indruk had gewekt dat dat hele stijve vleugels waren - wat hij zich bij zwaluwen nooit eerder had gerealiseerd.

Dat de hond even verderop bovendien een sneeuwhaas had opgejaagd, alleen de achterpoten nog in wintervacht, net of die haas veel te grote witte schoenen had aangehad.

Dat soort dingen vertelde hij om de tijd te overbruggen tussen vertrek en terugkeer, 's morgens in alle vroegte en laat in de avond.

Je kon je niet voorstellen dat ze gelogen waren. Er werd hem niets gevraagd, er stond niets op het spel, het was - voor zover ze kon nagaan - ergens voor nodig om te liegen.

Toch had ze dat gevoel.

Dat er iets op de loer lag.

Dan zat ze op het balkon, waar je zon had van halverwege de ochtend tot even na achten 's avonds.

Bloeiende geraniums in plantenbakken.

De melkkoeien van de naburige boerderij werden rond het middaguur binnengehaald. Zes stuks. Sterke benen, ronde buik, spitse horens. Eenzaam keek ze toe hoe ze werden weggevoerd van het steil oplopende weiland. Ze begreep het systeem niet. Waarom zouden deze dieren maar halve dagen buiten mogen? Ze begreep ook zichzelf niet. Waarom zou zij zich dit aantrekken? Natuurlijk was het niet zo dat de aanblik van hun bezigheden, het gezellige geluid van hun bellen, haar willens en wetens werd ontzegd.

Ze trok een keukenstoel bij, legde er haar benen op (naast elkaar) en keek waar ze gebleven was in de Amerikaanse roman, die zeker al een jaar op de bestsellerslijsten stond. Ze had hem van de kinderen voor haar verjaardag gekregen en voor zover ze inmiddels kon overzien strafte in deze roman het kwaad zichzelf, wat ze wel erg Amerikaans vond en op de een of andere manier even teleurstellend als het verdwijnen van die koeien.

Je moest, dacht ze, het kwaad niet onderschatten.

Je zou, dacht ze, bedrogen uitkomen als je het bestraffen ervan overliet aan de werking van iemands eigen geweten.

Want iemands eigen geweten, dacht ze, was een milde rechtbank, maar al te ontvankelijk voor verzachtende omstandigheden.

Nee, daar kwam heel wat meer voor kijken - áls je het kwaad tenminste wilde straffen.

Soms werd ze afgeleid door een vogel of zoiets en dan werd ze zich bewust van het gekletter van zinken emmers op de naburige boerderij, het gedempte geruis van de beek in de kloof, het gerucht van verkeer op de autoweg onderin het dorp, het vage, door de wind verstrooide ratelen van een trein.

Soms zat ze een tijdje naar de hellingen aan de overkant te staren. Daar was al gehooid. het gras was op houten geraamtes gezet en de oppers stonden bij elkaar alsof er een balletuitvoering werd voorbereid, alsof ze op een bepaald signaal in beweging zouden komen. En dan kon haar blik of naar links, waar een ruïne lag, of naar rechts, waar een asfaltweggetje omhoog kwam uit het bos.

Soms ging ze even naar binnen, naar de slaapkamer (langs de spiegel in het halletje) om haar benen, haar armen en haar gezicht, vooral haar neus, opnieuw in te smeren met zonnebrandolie.

Als ze trek in thee kreeg keek ze op haar horloge.

Als ze tussen de middag geen brood had genomen mocht er een chocolaatje bij.

En verder met die roman. Zeshonderd bladzijden, en die zou ze tot de laatste regel afwerken. Altijd trouw

[p. 25]

aan het boek waaraan ze begonnen was, altijd in de verwachting dat ze daarvoor zou worden beloond. Je kon niet weten. Misschien had de schrijfster het zelf ook wel in de gaten, dat van dat kwaad en dat geweten en zo. Misschien gaf ze het verhaal straks een draai die eigenlijk niemand had kunnen voorzien.

Maar hoe aandachtig ze ook zat te lezen, nooit miste ze het moment dat hij te voorschijn kwam op het weggetje, een opening tussen de sparren.

Dan zwaaiden ze naar elkaar - hij naar een vrouw tegen de achtergrond van het huis, zij naar een man in de omlijsting van het bos.

Van wandelstok, verrekijker en rugzak ontdeed hij zich gewoonlijk direct achter de voordeur.

Als hij het balkon opkwam: hoi.

Als hij in het voorbijgaan zijn hand op haar schouder legde: jeetje, wat ben je heet, je gloeit helemaal.

En als hij ging zitten: hèhè, was me dat lopen, niet normaal meer, wat een eind was dat.

De hond lebberde ondertussen wat water uit de bak, sleepte zich naar een hoekje met schaduw en zeeg daar zuchtend neer, zijn kop op zijn voorpoten, als een blok in slaap.

Ze deed haar boek dicht, maar hield een vinger tussen de bladzijden.

Hij trok een been op en begon zijn schoenen los te knopen, het wonderlijk zigzagwerk van zwarte veters. Wie zei daar dat er geen genegenheid was in zijn leven? Verknocht aan zijn Raichles! Bovendien een uitgesproken liefhebber van warme sokken.

Het wit van zijn voeten had in haar ogen iets van gekookte kabeljauw.

Beurtelings betastte hij de ene en de andere. Hier wat knijpen, daar wat wrijven, dat scheen hem goed te doen. Toen hij plotseling naar haar opkeek: heregod wat ben je bruin, je mag wel uitkijken dat je niet in brand vliegt.

In feite vertelden die voeten, bedauwd en uitgeloogd, het hele verhaal al. Zij wisten alles van de paden die hij had genomen, door fleurige weilandjes en vochtige bossen, langs onverstoorbare stroompjes en stuivende watervallen, bij adembenemende beklimmingen en eindeloze afdalingen.

Drie, vier keer heen en weer naar de ijskast voor een glas grenadine met water uit de ijskast, dat hij telkens al leeg had eer hij goed en wel terug was.

En dan: dat soort dingen. Steenarend, aspisadder, soldatenkerkhof, gierzwaluwen en sneeuwhaas, aangevuld met gebaren om te verduidelijken waar in het landschap ze zich hem daarbij moest voorstellen, ergens in de bergen links of rechts, tegenover of achter het huis, bergen in hun vaste samenhang, in het blauwige waas van hitte en verte, verstreken tijd.

Lieg niet, dacht ze, laat mij er toch buiten.

En ze dacht ook weleens: zijn moeder moest eens weten!

Als hij dan eindelijk ging douchen, begon zij het avondeten klaar te maken, meestal iets met spaghetti of macaroni, in ieder geval iets waarvan hij straks aanzienlijk meer zou opscheppen dan zijzelf.

De keukendeur stond open, je kon het water in de douche horen klateren, je kon horen dat het zijn lichaam als een mantel omhulde en er in straaltjes afdroop, hier en daar een paar losse druppels achterlatend in een bosje haar.

En nu, dacht ze, ging hij met dichtgeknepen ogen en een onzekere hand op zoek naar de shampoo.

Nee, dacht ze.

Ze draaide de electrische plaat onder de koekenpan met gehakt wat lager. Nee, liegen was het juiste woord niet. Wat haar dwarszat was niet zozeer een onwaarheid als wel een onvolledigheid, niet wat hij zei maar wat hij verzweeg. Want op dat moment viel haar in wat ze in feite de hele tijd al geweten had. Hij liet haar geretoucheerde foto's zien en opeens begreep ze de betekenis van de witte vlekken die haar waren opgevallen. Hij was niet alleen in de bergen! Hij was niet alleen bij dat soort dingen. Er was iemand die achter hem aanliep. Er was iemand die naast hem opdook als hij ergens stil bleef staan. Hij zei wel ‘ik’ maar hij bedoelde ‘wij’ - wij zijn daarboven, pal op de Italiaanse grens, bij een soldatenkerkhofje uitgekomen, wij hebben naar die kruisen staan kijken, wij hebben gezien dat er steeds dezelfde doodsoorzaak op stond: 6 september 1915.

Ze voelde een kille hand in haar nek.

Ze huiverde.

Hoe kon ze dit weten?

Hoe kon ze weten dat hij niet alleen was in de bergen? Als je de verhalen, waarmee hij thuiskwam, nog eens op je liet inwerken, was het net of hij zelf niet eens wist dat hij niet alleen was in de bergen.

Na het eten rookte hij een pijpje op het balkon. Vleermuizen kwamen te voorschijn om het kleed van de

[p. 26]

nacht neer te laten. Sterren en vuurvliegjes begonnen te pinkelen. Wat die vuurvliegjes betreft - volgens hem kwamen ze op de gloed van zijn pijp af. Maar dat gaf natuurlijk nog geen verklaring voor de sterren.

Kom, zei hij, het begint koud te worden, en dan kwam hij samen met de hond naar binnen, dan deed hij de openslaande deuren dicht, dan ging hij op de Tiroler bank zitten, aan de Tiroler tafel, onder de Tiroler lamp.

Zo besloot hij tegenwoordig zijn dagen - als planten-man. Hij schudde een zakje met botanisch materiaal leeg, omringde zich met veldgidsen en standaardwerken, raadpleegde oude aantekeningen en maakte nieuwe. Kluwenklokje, eenbloemigwintergroen, geel hongerbloempje, stersteenbreek, dwergsilene, dodenwaad. Meestal mompelend, overal vraagtekens, soms met plotselinge stemverheffing, triomfantelijk, eureka! Vetblad, zeepkruid, ereprijs, rapunzel, zenegroen, adderwortel, beredruif. Een litanie van namen, van mogelijkheden. Net of je in een oud horloge keek en rusteloze radartjes onbegrijpelijk in elkaar zag grijpen.

Net of die plantjes het nodig hadden om door hem benoemd te worden.

Net of de natuur door zijn wandelingen eindelijk op orde werd gebracht.

Hier, zei hij, moet je zien. Om haar te overtuigen. Gestippelde gentiaan. Vélden vol gestippelde gentianen was hij gepasseerd. Lyrisch over vorm en kleur, zijn waarnemingen tot in het bizarre verfijnend. Bloemen gemaakt van rijstpapier, als lampionnetjes bij de chinees, maar dan in het klein uiteraard.

Alsof hij in een enorm avontuur verzeild was geraakt. Eind juni, de wereld overweldigend in bloei.

Tot hij een zucht slaakte. Hij zette zijn bril af en wreef met beide handen over zijn ogen. Hèhè, jezus, wat een leven! Zullen we dan maar eens naar bed gaan?

's Nachts (het raam op een kier, een mespuntje buitenlucht) hoorde je het ruisen van de beek in de kloof. Water, dacht ze.

Water wist overal de weg.

Maar het kon ook het ruisen van bomen zijn - dat klonk als je er lang over nadacht precies hetzelfde.

Wind, dacht ze.

De wind kon overal heen.

De hond, dacht ze.

Want de hond bewoog in zijn mand en kreunde.

Een meisje, dacht ze.

Misschien een van de meisjes van de naburige boerderij. Of dat meisje van het postkantoor. Of die cassière van de Spar. Of een vrouw uit Nederland - iemand die hij hier tegen het lijf was gelopen, misschien op vakantie met man en kinderen, iemand die god-weet-wat-voor smoesjes moest verzinnen om elke dag weer weg te kunnen komen. Of misschien kénden ze elkaar al, misschien hadden ze in Nederland de nodige afspraken al gemaakt en was het de bedoeling geweest dat ze elkaar hier tegen het lijf zouden lopen.

En op dat moment, toen ze zich in het donker helemaal alleen waande, klonk zachtjes zijn stem.

Een ree, zei hij.

Ze hield haar adem in.

Dat gekef, zei hij.

Inderdaad vernam ze nu iets dierlijks, een geringe toevoeging aan het ruisen van water en/of bomen, hees en troosteloos. Maar wie had er ooit van keffende reeeën gehoord?

Een ree, herhaalde hij, neem dat nou maar van míj aan. Toen draaide hij zich naar haar toe en legde hij zijn hand op het dekbed op haar heup.

De volgende morgen rees hij plotseling naast haar op: een duistere gedaante in de schemering.

Thee, zei hij.

Lekker, zei zij.

Hij zette een kopje bij haar neer en beloofde voorzichtig te zijn, die dag. Daarna hoorde ze hem bezig in het halletje, het aanhalen van riemen en klikken van sluitingen. En de nagels van de hond op het zeil.

Hij had de deur nog niet achter zich dichtgetrokken of ze vloog uit bed. Ze schoot kleren en schoenen aan en rende hals over kop naar buiten, duizelig van de haast, verblind door het zonlicht. Op een holletje de asfaltweg af, het bos in, loom nagekeken door zes melkkoeien, die zich weliswaar verbaasden, maar daarin nog geen aanleiding zagen om op te houden met kauwen.

Op de kruising, het wegdek bezaaid met aan flarden gereden slakken, ging ze op goed geluk naar links, verder naar beneden, en daar zag ze hem gaan: het pad af langs de ruïne, de kortste route naar het dorp. Ze zag hem de autoweg oversteken. Ze zag hem het dijkje langs de Rotenbach aflopen. Ze zag hem op het bruggetje over de Drau. Wandelstok en hond, rugzak

[p. 27]

als een bochel tussen de schouders, beetje een slepende manier van lopen.

Toen zonk de moed haar in de schoenen.

Ze liet zich op een bank zakken en merkte na een tijdje pas dat het klamme van de nacht, de dauw van de ochtend, door haar kleren drong. Nu merkte ze ook dat er al meer mensen op de been waren: bouwvakkers bij een huis in aanbouw, scholieren bij een bushalte, een oud vrouwtje dat bezig was het portaal van de kerk te schrobben. Maar voor het postkantoor was het nog te vroeg. Bovendien: dat meisje zat vast en zeker gewoon achter het loket en dan zou ze zich geen raad weten met haar figuur. Ze was niet iemand die in zo'n situatie met een stalen gezicht een paar postzegels zou vragen. En voor de Spar was het natuurlijk ook nog te vroeg. Bovendien: ze had geen cent op zak. Langzaam retour over het dijkje langs de beek. Ze stelde vast dat haar onbezonnenheid haar in korte tijd een heel eind van huis had gebracht en zag ertegenop dat hele eind in haar eentje terug te gaan. Maar er zat niets anders op, en het had welbeschouwd allemaal nog veel erger kunnen zijn. Stel je voor dat hij had omgekeken, dat hij haar gezien had. Alleen het idee al joeg haar een vreselijke angst aan. Ze dúrfde dat soort dingen niet!

In, langs en boven het water van de beek waten waterspreeuwen in de weer.

Ze meende zich te herinneren dat hij het over waterspreeuwen gehad had.

Dus dat was waar geweest.

Zo stak ze uiteindelijk de autoweg weer over en begon ze aan de klim langs de ruïne, door het bos.

Thuis, de slaapkamer, gordijnen nog dicht, kopje koude thee aan haar kant naast het bed.

Om elf uur volop zon op het balkon en een uurtje later werden de koeien opgebracht naar de naburige boerderij. Nog maar honderd bladzijden te gaan in die Amerikaanse roman. Nee, het wou er bij haar echt niet in dat een stelletje filosofie-studenten zo onhandig en scrupuleus zou reageren op een moord, die ze nota bene zelf hadden gepleegd.

Van tijd tot tijd keek ze op; dan controleerde ze het silhouet van de bergen links aan de overkant, onder de blauwe lucht, een tollende zon.

Ze fantaseerde een verrekijker die je kon instellen op een bepaalde persoon en die persoon kreeg je dan in beeld, waar ter wereld hij zich ook ophield en wat in godsnaam hij daar ook aan het doen was. Bij voorbeeld als hij zit te eten, zijn achterwerk op een zeiltje, zijn rug tegen een rotsblok, schoenen en sokken uit, de voeten beurtelings in een ijskoud watertje gedompeld. Zijn haren nat van het zweet, zijn gezicht bleek van vermoeidheid. Hij heeft zijn rugzak tussen zijn benen staan. Hij snijdt brood en worst met een Zwitsers officiersmes. De hond kijkt gespannen toe.

Het besef van zijn eenzaamheid trof haar met de helderheid van een vuurtorenflits.

Geen meisje.

Geen meisje maar de dood, het was de schaduw van zijn dood, het was zijn dood die hem naliep, die naast hem opdook als hij ergens stil bleef staan. En hij voelde het. Dáárom aarzelde hij telkens even, daarom raakte alles, wat hij onderging, vervuld van melancholie. Maar hij wíst het niet, want als hij achterom of naast zich keek: geen mens te zien.

Toen kreeg ze honger. Ze keek op haar horloge en dacht: ach, wat kan mij het schelen, wat doet het ertoe hoe laat het is. Vervolgens liep ze de keuken in voor een dubbele boterham met jonge bergkaas van de Spar.

Toen hij aan het eind van de middag uit het bos kwam, zwaaide ze onmiddellijk terug.

Toen hij was gaan zitten en zijn schoenen had uitgetrokken en een paar glazen limonade had gedronken en over dat soort dingen begon te praten, hoorde ze geen woord van wat hij zei.

Ze speurde op zijn gezicht (in zijn ogen, om zijn mond) naar aanwijzingen en toen hij eindelijk ging douchen, begon zij het avondeten klaar te maken.

Ze hield hem gezelschap toen hij na het eten op het balkon zijn pijpje rookte en ze verwonderden zich samen over sterren en vuurvliegjes. Toen het koud werd en hij naar binnen ging om zijn floristische avonturen van die dag af te ronden, ging ook zij naar binnen. Alsof ze de schaduw, die ze met zoveel moeite geïdentificeerd had, met haar eigen gestalte wilde verdringen.

's Nachts lagen ze nu eens op hun rechterzij, dan weer allebei op hun linker-. Soms maakten ze contact met hun voeten. En de volgende morgen bracht hij haar thee, lekker. Hij beloofde voorzichtig te zijn, die dag, en zij luisterde hoe hij vertrok, sprakeloos van verbazing over de onwetendheid, de argeloosheid, waarmee hij haar achterliet.

[p. 28]

Die ochtend liep ze naar het dorp om boodschappen te doen voor de terugreis. Op de kruising van het asfaltweggetje, aan de rand van de kloof, het beekje schuimend in de diepte, bedacht ze dat ze die bocht met de auto nooit zou durven nemen, dat ze naar de naburige boerderij zou moeten om te vragen of ze haar op weg wilden helpen. Ook de verdere terugreis vervulde haar met zorg, bijna elfhonderd kilometer, moederziel alleen. Of... misschien kwam de hond nog terug. Dat zou ze in ieder geval moeten afwachten.

Maar tussen het gebruikelijk getob stak een bijzondere dadendrang te kop op. Resoluut deed ze de nodige inkopen. Monter klom ze terug naar het huis. Zich nauwelijks tijd gunnend voor een kop koffie, sloeg ze aan het poetsen en dweilen.

Toen ze het glas in de balkondeuren begon te wassen, ontdekte ze dat het landschap was verdwenen in een dichte mist. Alles wat er aan bergen om haar heen lag werd verhuld door een kolkende witte massa. Ja, die leek haar de witste mist die ze ooit had meegemaakt. Alleen bij de bosrand woei van tijd tot tijd iets donkers bloot. Maar waar je nou precies de opening van het weggetje moest zoeken...

Ze haalde haar schouders op.

Niets aan te doen.

Overigens hoorde ze, toen ze de balkondeuren even opendeed, wél de bellen van de koeien, een beetje droevig nu en in hun droefheid ook een beetje komisch.

Er sloeg een ijzige kou naar binnen.

Na de middag was de slaapkamer aan de beurt. Ze haalde laden leeg en gooide kasten open, spreidde kleren uit op het bed, sorteerde sokken en ondergoed, vouwde truien en broeken op en begon spullen in koffers te stoppen, zowel die van hem als van haarzelf. Juist toen ze de eerste koffer vol had en in het halletje zette, bewoog de klink van de buitendeur. Hij zwaaide langzaam open en daar stond een druipende man op de drempel.

Jeetje, zei hij, dat was afzien!

De volgende morgen, de laatste van de vakantie, was hij alweer als eerste op. Ze hoorde zijn blote voeten op het zeil. Kennelijk naar het raam. Ze hoorde het openschuiven van een gordijn.

Regen, zei hij.

Daarna naar de wc. Ze hoorde hem doortrekken. Een deur open-en dichtdoen. Praten tegen de hond, kennelijk op zijn hurken bij de mand, aaitjes over de kop, klopjes op der ug.

Hé, leef je nog of hoe zit het, ben je dood? Je wordt oud jongen, je bent moe jongen, maar niet dood, nee hè, niet dood hè, nog nooit dood gewéést ook hè? Ja, dat wordt nog wat jongen, daar zul je nog raar van opkijken!

En toen hij weer in de slaapkamer kwam: kom Lieneke, we moeten verder meid.

Koos van Zomeren (1946). Zijn meest recente roman, Meisje in het veem, verscheen in 1996.