Bzzlletin. Jaargang 24

[p. 32]

Pepijn Hendriks
Een maus met een staartje
Enkele aantekeningen bij Rachels rokje

Charlotte Mutsaers bezocht enkele maanden geleden een literaire avond in Breda, georganiseerd door de SLAB (Stichting Literaire Acitiviteiten Breda). Onder het publiek een lerares Nederlands en drie leerlingen uit de 6e klas van het Stedelijk Gymnasium in Breda, die gezamenlijk Rachels rokje hadden gelezen en besproken. BZZLLETIN vroeg één van die leerlingen, Pepijn Hendriks, om iets van zijn leeservaringen met Mutsaers' meest recente roman op papier te zetten.

Afgehakt staartje

Dat muizen zo af en toe een staartje hebben, wist ik al langer, maar ik had niet gedacht dat ook Rachel Stottermaus haar afgehakte staartje weer voor mij zou laten aangroeien; dat lezing van het boek zou leiden tot een bijdrage aan BZZLLETIN.

Normaal moet je op je hoede zijn als blijkt dat een leraar zich lang en intensief met een bepaald boek heeft beziggehouden, omdat bij veel leerlingen vaak toch nog het gevoel heerst dat een leraar je op een mondeling wil ‘pakken’. Maar mijn lerares Nederlands was zo enthousiast over Rachels rokje dat ik de verleiding niet heb kunnen weerstaan om even onder het rokje te gluren en later, zonder enige wroeging of spijt achteraf, in alle plooien te wroeten.

Op de avond dat het boek besproken werd met mijn lerares en twee klasgenoten - enkele dagen voor de komst van Charlotte Mutsaers naar Breda - hebben ook enkele flessen van de door de vertelster bewonderde ‘combinatie van liefde en heilig in een glazen fles’ het moeten ontgelden. Maar laten we het niet hebben over Saint-Amour en terugkeren naar ons schaapje Rachel en haar rokje.

Vreemde opbouw

Dat het boek ànders is, wordt al duidelijk door de wat vreemde opbouw in plooien, skatsjok en sessies, in plaats van hoofdstukken. Deze speelse vorm, maar zeker ook de luchtige verteltoon en het springen van de hak op de tak zorgen ervoor dat in het boek grote vaart zit, hoewel er niet veel gebeurt. Op een manier die zeker niet saai, stoffig of slaapverwekkend is, passeren de meest uiteenlopende onderwerpen de revue. Maar wie denkt dat het boek ook geschreven is in zo'n grote vaart vergist zich: het blijkt woord voor woord met de grootste zorgvuldigheid samengesteld en elk uitstapje, elk bijvoeglijk naamwoord - hoe onnodig of overbodig het op het eerste gezicht ook lijkt - heeft weer een betekenis.

Zo komen door het boek heen de meest uiteenlopende dieren voor, die volgens de vertelster poot aan poot dansen. Met name schapen komen vaak voor: Rachel betekent volgens het Bijbels woordenboek ooi; er worden schaapjes geteld, er wordt gesproken over een moederschaap en na een afdwaling lezen we: ‘revenons à nos moutons’. En nu we weten wat Rachel betekent, is het misschien ook wel leuk om te weten dat Rok de naam is van een reusachtig grote vogel in de sprookjes van Duizend-en-een nacht - een vogel, zoals onder andere de distelvink, de koekoek, de gans, de zwaluw en de merel, die ook allemaal in dit rokje gevangen zitten.

Mij viel ook een grote hoeveelheid Russische elementen op: het gedicht ‘Jeugd’ van Tsvetajeva, de term skatsjok, het gerecht Charlottka (charlotte russe), de naam Nadja en de troetelnaam van Rachels oom, Czaritza. Ook Griekse elementen ontbreken niet: Pallas

[p. 33]

Athena, de rivier de Lethe, Terpischore en de vleugelschoenen van Hermes.

Maar naast deze misschien wat zwaardere kost zijn ook regeltjes uit kinderliedjes te vinden, zoals: ‘Witte zwanen, zwarte zwanen’, ‘Piep zei de muis in het voorhuis’, ‘Poesje mauw, kom eens gauw’ en ‘Een, twee, in de maat, anders wordt de juffrouw kwaad.’

Hoewel het geschrevene een goede indruk achterliet, sloeg bij nadere bestudering juist het niet-geschrevene als een bliksem in. In de ogen van velen was Rachels vader ‘fout’, maar ze hield van hem. Rachel miste de warmte en bescherming van een vaderfiguur tegen de boosaardige moeder. En zij zoekt deze bescherming bij Distelvink, iemand die niet in staat is op een andere manier van haar te houden dan als een vader, omdat hij ‘iets meer met mannen ophad dan met vrouwen’. Ik hoop het duidelijk is dat ik ontzettend genoten heb van het verhaal van Rachel. Ik wil Charlotte Mutsaers bedanken voor haar mooie boek en ik zou willen vragen aan een ieder die erin is begonnen zonder het uit te lezen het nog eens ter hand te nemen: het loont de moeite.

Tot slot een paar fragmenten uit Rachels rokje die ik heel mooi vind en die voorlopig nog wel even op mijn bureau zullen blijven liggen:

Het spitsuur dat zijn geluk niet op kan omdat het in zijn eentje verantwoordelijk is voor minstens een kwart van alle condoléance-brieven.
Onmiddellijk gooi ik de hoorn op de haak. Zodra vrienden hun achternaam erbij gaan noemen, berg je dan maar. Zodra een psychiater zijn achternaam er niet bij noemt, berg je dan ook.