Bzzlletin. Jaargang 24

[p. 40]

Helga Ruebsamen
Scheveningen
(foto's: Chris van Houts)

Scheveningen heb ik altijd beschouwd als de bevrijding van Den Haag. In de badplaats kan het knellende Haagse corset worden losgestrikt, de pumps en molières uitgeschopt. Blootsvoets sjezen de van het zitten stijf geworden ambtenaren over het zand. Ministers, maar ook geplaagde huismoeders, te dikke toneelspeelsters en dronken dichters, allen worden gelijkelijk gewichtloos in zee. Vlak aan de kust is het leven altijd anders dan in de stad, het gaat er sneller en het stelt meer eisen. Pas op je tellen, je wordt hier belazerd. Is het niet door de horeca, dan wel door de stromingen van de zee. Hier is de betovering van de hardhandige soort. Geen vioolmuziek en dromerige smoesjes, maar klaroenstoten en keiharde leugens. De lucht is er prikkelender, spoort aan en jaagt op. Het licht heeft een grote intensiteit en heeft maling aan compromissen, het weigert contouren te verdoezelen en kleuren te sparen. Hier worden niets en niemand gevleid. Maar dat hoeft hier ook niet. Het is zoals het is. Mooi genoeg.

granieten Gedenknaald

Een Scheveninger is: na twee rondjes in de kroeg te hebben verloren - bij het pokeren, bamzaaien of welk ander intelligentie- of geluksspel dan ook - het derde rondje niet te hoeven betalen. Waarom dit genadige gebaar een Scheveninger heet? Ik durf er geen ant-

[p. 41]

woord op te geven. Mij is wel een Scheveninger bekend, een man genaamd Vrolijk, die jarenlang in Haagse kroegen heeft geprobeerd van het gratis rondje een ‘Naaldwijker’ te maken. Hij vond de benaming Scheveninger, voor iets waarvoor je niets hoefde te betalen, niet deugen. Hij had ook niets op met de suggestie dat Scheveningers gierig of slecht van betalen zouden zijn. Zijn kruistocht echter heeft er slechts toe geleid, dat in Haagse kroegen sindsdien met een ‘Naaldwijker’ degene wordt bedoeld die door getuigen het laatst werd gezien in de buurt van een inelkaar geslagen Scheveninger.

Vernieuwers waren al jaren bezig de oude badplaats een kunstgebit in de kaken te schuiven...

Ik houd mij op de vlakte. Als ik Scheveningers met meeuwen zou vergelijken, wat ik graag zou willen doen, kan ik voorlopig mijn hond niet uitlaten op het strand, zal ik continu ter verantwoording worden geroepen: ‘Wat bedoel je, buurvrouw? Kijk je wel eens naar je eige?’ en moet ik tenslotte tegen mijn zin uitwijken naar het Haagse Bos.

Mijn observaties over Scheveningen en de Scheveningers zijn typisch voor iemand, die hier alleen maar te gast is; een vreemdelinge, een buitenstaander. Daarom misschien dat ik, liever dan over echte Scheveningers, schrijf en schreef over degenen die net als ik altijd buitenstaanders zullen blijven, ook al wonen wij hier sinds jaar en dag, sinds onheuglijke tijden.

Het bultige duin lag er aan het zuideinde van de boulevard bij als een versteend fabeldier, de rug welfde zich hemelwaarts en de treurige, hangende kop was verlangend gericht naar zee. Bouwvallige huisjes bespikkelden als wratten het lijf, de kop droeg een grijze hoorn, een granieten Gedenknaald, die aan iets herinnerde wat iedereen hier al lang was vergeten.

[p. 42]

Vernieuwers waren al jaren bezig de oude badplaats een kunstgebit in de kaken te schuiven, van hagelwitte woontorens en glinsterende gebouwen. Keek je nu vanaf zee naar haar verondersteld verjongde glimlach dan zag je de vertrouwde mummelmond opengesperd in een ontdane grijns. In de hoek rechtsboven prijkte tussen de paarlen nog altijd de rotte kies.

En die meeuw, die daar vliegt, dat is natuurlijk niemand anders dan Henkie de Meeuw!

Jammer dat die dingen nou nooit in de krant kwamen; dat een jongen hier van het duin, haar eigen Koos, een gewonde meeuw van het strand meesleept en zijn poot laat spalken door een dokter, tegen betaling uit eigen zak. Alle buren hadden zich bescheurd, ze hadden openlijk voor de deur staan lachen en op hun voorhoofd staan wijzen. Maar de meeuw was een pracht geworden en nog jarenlang bij hun op het dak teruggekomen.

niemand anders dan Henkie de Meeuw!

De buurt weer in een deuk en Koos nu helemaal voor achterlijk gekreten, want geloofde hij soms dat het Henkie was, 't was natuurlijk steeds een andere die op het dak om haringstaarten kwam, als hij het al niet op Koos z'n eigen duifies had begrepen.

Koos zei dat de buren geen benul hadden en Cootje liet ze ook maar lullen.

Er is meer dan een Scheveningen, er zijn er vele, Scheveningen-Dorp, Scheveningen-Bad, het Scheveningen van de inwoners, het Scheveningen van de toeristen. In Op Scheveningen waaruit bovenstaande citaten afkomstig zijn, beschreef ik een heel ander Scheveningen dan het Scheveningen dat voortkomt in ‘Pension Rida’.

In ‘Pension Rida’ zijn de hoofdpersonen geen buitenstaanders, in feite horen zij bij Scheveningen, dat is te zeggen: bij Scheveningen-Bad, dat voor het grootste deel bestaat uit twee categorieën: verhuurders en huurders. Pension Rida is het melancholieke decor van een jeugdliefde.

[p. 43]

... het melancholieke decor van een jeugdliefde...

Dat treurige pension is voor mij nu de spannendste plek op aarde. Ik heb mij daar trouwens nooit verveeld, ook als klein kind al niet, dus dat zegt wel wat. Vroeger was het als spannend, toen ik er ging logeren bij oma, toen het ook al een spookhuis was. 's Nachts als ik in bed lag hoorde ik in zee de verdronkenen lispelen ‘kom bij ons, kom bij ons’ en als het stormde gingen ze als brullende gekken tekeer, dan moest een sterveling zich niet buiten wagen en al helemaal niet op het strand, want dan werd hij gegrepen.

Bij mist rolden de verloren zielen aan land om als nevels rond te waren, smekend om verlossing dwaalden ze door de duinen, kropen langs onze vensterbanken omhoog en bleven huiverend voor de ramen hangen. Ik wist nooit of ze dan bij ons naar binnen wilden of dat wij naar buiten moesten en toen ik een keer vroeg aan oma, wat willen geesten nou eigenlijk, antwoordde ze: ze willen dat alles altijd zo blijft als het is.

Maar de dingen blijven niet zoals ze zijn. Oma's grote, geheimzinnige huis is een pension geworden.

Het huis staat in een straat, die steeds verandert, net als de zee vlakbij, maar dan nog fantastischer. De vlottende bevolking van een badplaats stroomt door onze straat, de meeste grote oude huizen zijn pensions geworden, daarom hebben ze altijd wisselende gezichten, net als de gasten. Soms zien de huizen eruit als een deftige bejaardensociëteit en soms weer als een bordeel, zegt oom Daan, dan weer doen ze zich voor als een sportclub, dan weer zijn ze een tempel voor zonaanbidders. Als de gordijnen hardnekkig dicht blijven en de zon de hele dag wordt geweerd zijn er nachtuilen en vleermuizen binnen, de danseressen en muzikanten uit de nachtclubs rondom.

Het mag duidelijk zijn: als buitenstaander is het mijn taak om het doen en laten te beschrijven van andere buitenstaanders.

Omdat de Pasdame Isabel, uit het verhaal ‘Pasdame’, zo'n buitengewone buitenstaan-

[p. 44]

der is, begreep ik dat ik haar niet mocht laten wonen in een gemiddeld huis, niet in een doorzonwoning, niet in een rijtjeshuis. Zelfs de Haagse heren- en juffertjeshuizen waren voor haar niet exclusief genoeg. Ik had het geluk dit pareltje van een huis-aan-het-water uit de Haagse werkelijkheid te kennen, dit was precies het domein waarin mijn Pasdame haar ongeluk, of geluk, tegemoet kon gaan. Het is een sprookjesachtig huis, dat als was het een fraai onkruidje, als het ware is gegroeid tussen een prozaisch zakenpand en een plechtstatig klooster in. Het staat niet eens aan een straat, ook niet rechtstreeks, maar nuffig met zijn zijkant aan het water. Een postbode die hier een brief wil bezorgen moet zich met gevaar voor eigen leven langs de smalle wallekant wagen.

... de meeste grote oude huizen zijn pensions geworden...

In twee verhalen, ‘Pasdame’ en ‘De laatste klant’, wordt dit huis vanuit wisselende perspectieven beschreven. Mijn personages zien het telkens weer met andere ogen. Ik ook.

Nu woont mijn Isabel er niet meer. En ook haar Kleine Otto is naar elders vertrokken. In het verhaal ‘Pasdame’ wierp hij, oud, maar nog lang niet wijs geworden, nog een onwillige en hopeloos verliefde blik op het huis.

Als ik zou willen kan ik van hier uit het huis aan het water zien. Het blauwe leien dak is, murw als een verregende hoed, over de pui naar beneden gezakt.

Laat ik hopen dat de ramen blijvend zijn dichtgespijkerd en dat de deur opnieuw is gebarricadeerd, ditmaal met deugdelijk hout, wat toch wel mag voor de prijs.

Als ik voorover zou leunen kan ik misschien zelfs een glimp van het water opvangen waarin het huis zich, in mijn herinnering, parmantig weerspiegelt.

[p. 45]

Toen de fotograaf en ik naar het huis gingen, ontdekten wij dat het leeg stond. Dat had ik weliswaar geschreven, dat het huis zou worden verlaten, maar het is altijd een schok als je moet constateren dat de werkelijkheid zich naar de verbeelding heeft gevoegd. maar zo keurig als dit huis is ontruimd, zou ik het nooit hebben beschreven. Alles is geboend, gezogen, gepoetst en spic-en-span aan kant, er kan zo een fris yuppenpaar opnieuw in beginnen. Alles leek hier op die dag dat wij kwamen in orde, behalve dan die twee idiote cactussen die in armoedige potten tegen de voordeur aan stonden te kleumen.

... het water waarin het huis zich parmantig weerspiegelt...

Ik kan zeggen, dat ze hun stekelige armpjes naar mij uitstaken. En nu staan ze op mijn vensterbank, boven de altijd loeidende centrale verwarming, te bloeien dat het een aard is. Om sentimentele redenen heb ik ze Isabel en Otto genoemd.