Bzzlletin. Jaargang 23

[p. 70]

Janke Klok
Grensovergangen

Een grens overgaan is voor de Noorse auteur Tove Nilsen al haar hele leven een leidmotief. Voortkomend uit haar persoonlijke levensachtergronden - zoals in het hierna volgende korte essay, dat ze speciaal voor Bzzlletin schreef, valt te lezen - is in haar oeuvre gaandeweg een verschuiving opgetreden van meer concrete grensovergangen naar het overschrijden van minder concrete, vaak ook innerlijke grenzen. Zelf zegt ze bijvoorbeeld over de hoofdpersoon van haar in 1993 verschenen roman Øyets sult (Het hongerige oog): ‘Het bood mij als auteur nieuwe mogelijkheden om hem uit Calcutta te laten komen, ik kon hem daarna verwikkeld laten raken in een absurd Noors, politieel web. Nu achteraf zie ik dat de man ook uit Hokksund had kunnen komen. Voor mij was het toen echter logisch dat hij een Indiër was.’^1. Øyets sult kan als een tamelijk absurdistische roman worden gekenschetst, vol associatieve sprongen in tijd en ruimte. Voortdurend worden zowel letterlijke als figuurlijke grenzen overschreden.

Tove Nilsen

Øyets sult is het vijftiende boek en de tiende roman van Tove Nilsen. Haar oeuvre valt op vanzelfsprekende wijze uiteen in twee delen.

1. Tove Nilsen in een interview met Line Baugstø, bij de presentatie van haar roman in Bokspeilet, september 1993, p. 6.

[p. 71]

Een politiek getint, realistisch proza in de jaren zeventig en het begin van de jaren tachtig met als thema's de socialisatie van de vrouw in onze samenleving en onze westerse houding ten opzichte van buitenlanders. Dit deel van haar werk sluit ze af met de roman Den svarte gryte over de wederwaardigheden van een Koerdische vluchteling in Oslo, die in 1991 onder de titel Het zwarte gat in Nederlandse vertaling is verschenen. Met de roman I stedet for dinosaurer (In plaats van dinosaurussen, 1987) slaat Nilsen een nieuwe weg in. Haar realisme maakt plaats voor een meer lyrisch, associatief taalgebruik, haar romans krijgen een andere opbouw en bestaan vaak uit meerdere met elkaar vervlochten teksten waarin verschillende vertellers optreden. Opvallend vaak zijn haar hoofdpersonen - waaronder in de regel een ik-figuur - mannen. Zelf geeft Nilsen voor die keuze van mannelijke ik-figuren de volgende verklaring:

‘Het intrigeert me enorm, ik constateer dat ik gespleten ben, dat een deel van mij kennelijk op natuurlijke wijze als een mannelijke ik-figuur schrijft. [...] Om de enorme, hartstochtelijke, zintuiglijke ervaringen uit mijn meisjestijd te kunnen beschrijven, moest ik wachten tot een andere beeldspraak die ik pas nu langzaam begin te beheersen. Als me dat lukt, zullen mijn hoofdpersonen weer vrouwen worden.’^2.

De kracht van Nilsen ligt in haar vertelkunst, waarmee ze de lezer haar verhaal inzuigt en deze laat kennismaken met allerlei bizarre samenlopen en brokjes kennis van de meest uiteenlopende gebieden van het leven. Een mooi voorbeeld hiervan is de inleidende brief van de hoofdpersoon August in haar voorlaatste roman Amazonaspornografen (De pornograaf van de Amazone, 1991):

‘Nadat God de mens had geschapen, zag hij in dat hij zijn geliefde schepsels niet begreep. Hij besloot toen dat hij het beter aan henzelf kon overlaten elkaar te bestuderen.
Of deze gedachte voortkomt uit iets dat ik heb gelezen of uit mijn eigen dromen, weet ik niet. Maar ik herinner me het voorbeeld van Napoleon A. Chagnon, die onderzoek deed naar de verwantschap bij de Yanomamös. Om de relaties tussen de stamleden in kaart te brengen, moest hij hun namen weten. Dat betekende dat hij een taboe doorbrak dat zei dat de Yanomamös - levend of dood - nooit hun namen hardop mochten uitspreken. Ze riskeerden dan dat hun geheimen zichtbaar werden en dat ze hun identiteit verloren. De indianen wilden de vreemdeling die zich zoveel inspanningen had getroost om hen te begrijpen, echter graag terwille zijn. Met wetenschappelijke grondigheid constueerden ze een stamboom die uitsluitend uit valse namen bestond. Welgemoed nam de onderzoeker de vervalsing in ontvangst en hij was maandenlang bezig om het geheel in een systeem te zettem.
Deze geschiedenis brengt mij iedere keer opnieuw in zo'n goede bui, dat ik de vrijheid neem er een van de grootste woorden in de taal voor te gebruiken: gelukkig.
August Lauritzen, Winterpaleis
Leningrad 1991’^3.

2. Janke Klok: ‘Wat het is om vrouw te zijn. Noorse schrijfsters in het literaire jongensclubje’, Surplus, nr. 6 1992, p. 21.

3. Uit Amazonaspornografen, p. 5, vertaling van Janke Klok.