Bzzlletin. Jaargang 23

[p. 52]

Mare Kandre
Fragment uit Aliide, Aliide

En dan was er natuurlijk ook nog dat met - De dood.

Naarmate ze ouder werd, drong het doodsbesef zich steeds vaker en intensiever in zijn allerergste, meest oorspronkelijke vorm aan haar op.

Want soms, 's zaterdagsavonds bijvoorbeeld, als ze met z'n allen op de bank televisie zaten te kijken, werd ze plotseling door hun fysieke nabijheid overweldigd. Dan kon ze opeens niet meer ademhalen en werd ze door een totaal onverklaarbare, maar zeer intensieve dorst gegrepen die haar naar de keuken dreef voor een groot, verkoelend glas.

Als ze met het gevulde limonadeglas in haar hand naar de woonkamer terugliep, was ze soms absoluut niet bij machte weer bij de anderen te gaan zitten. Omdat ze, tegen haar wil, als vastgenageld bleef staan kijken naar de afgrijselijke ets die vlak naast de deur hing. Ze probeerde altijd zo lang mogelijk niet naar die ets te kijken. De ets die kort en bondig DE PREDIKER heette en een groep mensen voorstelde met van gelukzaligheid of slaap verwrongen gezichten. Al hun ogen waren gericht op een benige, baardige man in hun midden die, gekleed in een witte doek, zijn ene hand uitstak, alsof hij de toeschouwer bij de keel wilde grijpen en hem de groep in wilde trekken. De knokige, uitgestrekte hand wierp een spinachtige schaduw op de verwrongen gezichten. Die lag over hen heen, de schaduw van die tastende hand, en was groot, massief en gruwelijk, bijna gruwelijker dan de hand zelf, die Aliide trouwens ook een akelig gevoel gaf omdat die haar niet alleen aan de dood deed denken, maar ook aan de tastende hand van de duistere schim in de portiek en aan de man en de in het wit geklede vrouw in de verlichte kamer.

Ze vervloekte zichzelf omdat ze zo onvoorzichtig was geweest haar blik die kant uit te laten dwalen. Ze wist toch waar dat toe leidde! Dat ze pas weer langs de ets de woonkamer binnen zou kunnen gaan als het doodsbesef in haar was uitgewerkt.

Overgeleverd aan de hand van de Prediker werd ze zich, hier en nu, opnieuw van de nabijheid van de dood bewust. Ze voelde de dood vlakbij zich, in zich, want hij was hier, hier, hier, hier, en ze herhaalde het woord HIER tot ze het punt bereikte waarop ze zich, tot haar afgrijzen, realiseerde dat het echt zo was. Dat de dood, op dit moment, grote verwoestingen onder hen aanrichtte. Zijn voltooiing naderde, hen uitholde, verraderlijk, verraderlijk; want zo was hij -

In de meest alledaagse bezigheden en gebeurtenissen, vlak onder hun neus, werd alles stilletjes en onverbiddelijk afgebroken en hen ontnomen. Toen ze daar aan dacht, werd ze overweldigd door een gevoel van grote moeheid. Want had er dan, eigenlijk, ook maar iets zin, had het dan zin om zelfs maar te PROBEREN van een mens of een klein dier te houden, als wat je liefhad toch de dood in zich droeg en voor je er erg in had weg zou zijn?

Vaak had ze het gevoel dat ze allemaal eigenlijk gevangen zaten in een klein huis waarover ze nog niet zo lang geleden op school iets had gelezen en wat ze daarna maar moeilijk had kunnen vergeten, namelijk het PESTHUIS. Een huis waarin mensen vroeger, als ze door de pest waren besmet en nog niet ziek waren maar de dood al wel bij zich droegen, voor alle zekerheid samen werden opgesloten, waarin ze opeengeperst en stil moesten blijven zitten, terwijl ze elkaar stiekem begluurden om te zien wie van hen als eerste zou sterven. En dat Idrok achter het raam van dat huis zat. En dat ze op Idroks gezicht een vlekje zag, een klein, onbeduidend zwart plekje dat vertelde dat hij binnenkort zou overlijden. En dat hij, zich geheel onbewust van dit alles, naar haar glimlachte en dat zijzelf, met pijn in haar hart, naar hem teruglachte omdat ze niet wilde dat hij het zou merken; en dat ze ook zo'n vlekje, A DEADLY TOKEN, in pappa's nek had gezien, vlak onder zijn haar, waar hij het zelf niet kon voelen -

Ja, want dit omvatte alles en niets bleef ervan verschoond. Het was een vermoeiende en zwaar belastende gedachte die ze nooit hele-

[p. 53]

maal kon loslaten als ze er eenmaal door was gegrepen. Dat alles zou worden afgebroken en weggevaagd, dat alles in dienst stond van een onophoudelijke ontbinding waar je normaliter niet veel van merkte, druk doende hier op aarde te proberen je leven te leiden. Je voelde evenmin dat je eigen lichaam je voortdurend op precies dezelfde manier wilde verlaten. Hoe de cellen werden samengevoegd, ontstonden, werden afgestoten en daardoor alles tot in het oneindige deden veranderen. Je handen, en niet in de laatste plaats je gezicht, die waarschijnlijk niet meer zo lang zouden meegaan, die waarschijnlijk al gauw zouden afsterven, want zo voelde het onderhand echt (koud, klein, doorschijnend en zwak).

Hoe kon iets wat zo vernietigend was als de dood trouwens zo stil zijn, zo weinig lawaai maken? Hij zou, volgens Aliides stellige overtuiging, op z'n minst een geluid moeten hebben, een eigen klank, want ook het allerkleinste dier had een geluid waaraan je het kon herkennen, en zelfs stenen maakten een geluid als ze vanaf grote hoogte in een donkere put of een stinkend moeras vielen.

Het was onbegrijpelijk, maar er was niets tegen te doen. Je kon bidden en smeken wat je wilde om ervan verschoond te blijven, maar het hielp niets, want zelfs het allerkleinste kind kon begrijpen dat je de dood niet kon tegenhouden. Dat die verdomde dood nooit ook maar eventjes stilstond, dat hij nooit wachtte tot je hem had ingehaald, dat je nooit echt alles af zou krijgen, want er zou altijd nog wat te voelen, te zien, te horen, zich te herinneren of te smaken zijn. Hij kwam wanneer hij kwam, zoals het hem behaagde, in elke willekeurige gedaante, hij wachtte heel geduldig, was er altijd klaar voor!

Want die verdomde dood zat zelfs binnen in je! Langzaam, spookachtig stil, als een grote berg ijskoud zwart zand, opende hij zich in je lichaam. Een berg die met een zuigende, kleine siddering ineenzakte en zich opende zodat er een grote spleet ontstond. Een lege ruimte waarin je vervolgens elke dag dieper wegzonk. Je kon deze steeds groter wordende spleet soms voelen als je je hand voorzichtig op een bepaalde plek op je borst legde, waar het koud was, als een ijskoude plek, omdat er vlak onder het vlees een leeg, gapend gat zat.

Ja, de dood verspreidde zich, de dood verspreidde zich, de dood verspreidde zich, kleine, witte korrels zonken naar de bodem van het limonadeglas dat ze in haar hand hield, in de woonkamer zuchtte iemand diep, een stem op de televisie zei plotseling vertwijfeld WE TURNED OUR EYES AWAY OR, de regen viel, en de dood verspreidde zich -

Weldra zouden ze allemaal, alle vier, verdwenen zijn. En wat hadden ze dan eigenlijk van elkaar gezien? Ja, dat zou ze hen hebben kunnen zeggen! Niets. Bijna niets, nog niet in elk geval.

Ze zouden - waar dat ook maar goed voor was - nog een tijdje zo pijnlijk sterk verenigd blijven in een gemeenschap zo cryptisch intensief dat geen van hen, en zij, Aliide, al helemaal niet, die kon duiden. Niet verbonden door liefde, maar door vreemde, tegenstrijdige banden, een soort magnetisme en sterke spanningsvelden.

Aliide maakte de gedachte aan de dood steeds duidelijker. Ze nam haar keer op keer weer door, sleep haar zoals je de snede van een mes slijpt, en uiteindelijk was ze zo scherp geworden dat ze haar tegen zichzelf kon keren en haar met uiterste precisie aanhoudend en diep in zichzelf kon steken, de gedachte dat precies op dit moment DE DOOD ZIJN VOLTOOIING NADERDE, op een gewone zaterdagavond, als iedereen voor de televisie chips zat te eten en naar Paul Temple keek! Misschien dat het vijftig jaar duurde of misschien, met een beetje geluk, honderd jaar, dagen die kwamen en gingen en jaargetijden die elkaar afwisselden, maar sterven zouden ze allemaal, vroeg of laat. Ze zouden naar beneden zinken in die donkere doodsspleet, die in elk van hen in een ander tempo dieper en dieper werd! Nu ze alles zover had doordacht dat het zich volledig voor haar had geopend, voelde ze zich machteloos en barstensvol moeheid. Zo jong als ze was, had ze al het gevoel dat ze zich niet meer wilde bewegen en dat ze niets meer wilde zien.

Nee, want het huis waar ze nu in woonden, dat nog zo nieuw was dat het er nog naar hard geworden beton, lijm, verse mortel en verf rook, zou te zijner tijd volledig geërodeerd en

[p. 54]

verdwenen zijn; er zou zelfs geen piepklein brokje van overblijven. Op de plek waar het nu stond, zou alleen de aarde - het enige dat eigenlijk altijd bleef - overblijven en na verloop van tijd zouden er verschrikkelijke planten op deze ontoegankelijke plek gaan groeien.

En Aliide stond daar maar, terwijl de minuten verstreken -

De dood verspreidde zich, en ze was nog altijd niet in staat zich los te rukken van de uitgestrekte hand van de Prediker, die nu op haar keel leek te drukken. Het glas was beslagen, want de dood verspreidde zich, en op de bodem lag een onsmakelijke laagje wit slijm. Het enige dat ze nu kon doen was alles op zijn beloop laten, de tijd nemen, het ogenblik aan zichzelf overlaten, tot het haar eindelijk losliet en de geluiden uit de aangrenzende kamer opnieuw tot haar doordrongen.

Pas toen kon ze, diep geschokt, eindelijk haar blik van de ets losscheuren, naar de anderen gaan, zich tussen hen in op de bank persen en daar, terwijl de dood zich verspreidde, haar lauwe, rode limonade opdrinken alsof er niets was gebeurd.

Vertaling uit het Zweeds: Elina van der Heijden, verbonden aan de Stichting Scandinavisch Vertaal- en Informatiebureau Nederland

Met dank aan uitgeverij Bonniers, Stockholm, voor de rechten van het fragment.