Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 78]

Peter Swart
‘Wie is uw vrouw?’
Scott Turow: Het Bewijs

Het werk van advokaten is kennelijk van dien aard dat er voldoende tijd en energie overblijft voor prettiger zaken zoals bijvoorbeeld het schrijven van thrillers. Een voor de hand liggende parallel tussen beide beroepen is natuurlijk de vereiste verbaliteit: het belang woorden zodanig aaneen te rijgen dat ze niet alleen boeien, maar zelfs kunnen overtuigen. Een voordeel van het schrijven van thrillers boven de praktijk van de advokaat is bovendien dat er op de woorden - als ze eenmaal op papier staan - niet direkt iets kan worden teruggezegd. In Nederland hoeft geen enkele advokaat te beginnen met het schrijven van thrillers als het oogmerk geldverdienen is, in het Engelse taalgebied ligt dat een nuance anders. John Trenhaile (De Mahjong Brigade) woont er heel landelijk van in Zuid-Engeland, terwijl hij nog niet eens zo'n grote vis is. Eén voordeel, hij hoeft nooit meer op te treden in de wereld van de advokatuur, waarvan hij de sfeer ooit omschreef als volgt: ‘Als iemand tegen je zegt dat het mooi weer is loop je eerst naar het raam om die uitspraak te controleren.’ Grimmig, hard en meedogenloos, net als de wereld die Andrew Vachss (Burke's Wraak) in zijn boeken schetst. Ook deze Amerikaan hoeft inmiddels niet meer op de kleintjes te letten.

Voorlopig voert echter diens landgenoot Scott Turow de ranglijst aller tijden aan. Zijn verhaal is betrekkelijk klassiek: zoals het hoort kwam zijn eerste roman The Way Things Are ongeopend terug van een reis door uitgeversland; misschien was de titel te weinig uitnodigend. Nummer twee: One L, an Inside Account of Life in the First Year at Harvard, werd in ieder geval uitgegeven, ondanks de titel. Naar Amerikaanse begrippen was het net geen flop; hier hadden koffie, cognac en sigaren klaargestaan voor een auteur die 100.000 exemplaren van zijn ‘tweede’ debuutroman verkocht zag. Met Presumed Innocent (1987, in het Nederlands in 1988 verschenen bij Luitingh onder de titel De Aanklager), maakte Turow echter de gedroomde doorbraak. Nog voordat het manuscript werd uitgegeven zorgde het al voor commotie: er werd door vier van de vijf uitgevers waar het ter lezing was aangeboden op geboden en de bedragen waren weer eens niet kinderachtig. Turow koos tenslotte voor Farrar, Straus & Giroux, op grond van de literaire reputatie van dit uitgevershuis. Elders had hij 75.000 dollar meer kunnen toucheren, maar die inkomsten werden waarschijnlijk niet gemist, want de pocketboekrechten brachten nog eens drie miljoen dollar op en Sidney Pollack betaalde een miljoen dollar voor de filmrechten. De film van Alan J. Pakula, met Harrison Ford in de rol van de Aanklager, loopt als een trein. Op de bestsellerlijst van de New York Times stond de hardcover-editie van Turows tweede: The Burden of Proof acht weken lang op de eerste plaats, op de voet gevolgd door de paperbackeditie van Presumed Innocent, die daar al een half jaar lang stond.

Veranderingen

Maar liever dan zich hieraan te blijven vergapen leest men zelf de betreffende boeken om er een eigen oordeel over te kunnen uitspreken. Hoewel het moeilijk is uit te maken waarom een boek zo geweldig succesvol is, en het er de schijn van heeft dat een boek zichzelf gaat verkopen als er maar genoeg is gedaan aan cultvorming eromheen, springt bij De Aanklager toch vooral de volledigheid in het oog. Het boek laat zich lezen als een psychologische roman waarin de personages heuse veranderingen doormaken, maar is op een ander betekenisnivo niet meer of minder dan een goed spannend boek. Rusty Sabich is belast met het onderzoek naar de moord op Carolyn Polhemus, met wie hij nog kort daarvoor een hartslagversnellende relatie heeft gehad. Desalniettemin denkt hij objektief te werk te kunnen gaan, ongehinderd door emotionele betrokkenheid. Als zijn werk niet direkt resultaten geeft wordt de leiding echter ongeduldig. De baas,

[p. 79]

Raymond Horgan, zit tot over zijn oren in een herverkiezingscampagne en heeft in elke toespraak de mond vol van slagvaardig beleid. Niet hij maar Nico Della Guardia (bijgenaamd ‘delay’ omdat hij altijd overal te laat komt) komt als winnaar uit de bus en stelt, nog maar net in funktie, Sabich in staat van beschuldiging ten aanzien van de moord op Carolyn Polhemus. Bijgestaan door routinier-advokaat Sandy Stern voert Sabich zijn verdediging. Als je denkt alles te hebben begrepen heeft de auteur nog een dubbele ontknoping achter de hand die misschien nog wel beter past dan de aanvankelijke oplossing; het is een voorbeeldige plot, die pas op de laatste bladzijden wordt rondgemaakt. Onderweg heeft de lezer alleen hinder ondervonden van een verblijf in de rechtzaal van meer dan tweehonderd bladzijden die niet allemaal even sterk tot de verbeelding spreken. De conclusie moet in dit geval luiden dat het succes Turow toekomt: hij verstaat zijn vak als schrijver/advokaat.

Op eigen benen

Na dit debuut waren de verwachtingen hooggespannen, ik heb hier en daar zelfs ongeduldige stukjes gelezen waarin werd opgemerkt dat het tweede boek van Turow er nog steeds niet was, alsof daarmee iets nieuws werd verteld. De schrijver zelf was niet geheimzinnig geweest; in een interview eind 1988 gaf hij zichzelf drie jaar de tijd voor zijn volgende titel. Turow hield zijn woord en nu is er dan ook de Nederlandse vertaling: Het Bewijs. In het Engels is de titel wat dubbelzinniger: The Burden of Proof laat zich niet zonder ironie interpreteren - inderdaad, wat een loodzware last om zich na zo'n succesvol debuut met een follow-up te bewijzen! Ogenschijnlijk heeft Scott Turow niet geleden onder het vooruitzicht in zijn eigen schaduw te moeten werken, want Het Bewijs is een boek geworden dat op eigen benen kan staan en nergens hinderlijk voortborduurt op zijn voorganger. Een paar gegevens werden wel meegenomen: ook nummer twee speelt zich af in het imaginaire Kindle County en het hoofdpersonage speelde al een belangrijke bijrol in De Aanklager. Alejandro (‘Sandy’) Stern, Sabich' advokaat. Stern heeft een cliënt die hem al jarenlang bezighoudt met vermeende malversaties in de termijnhandel. Het leed zou mogelijk nog te overzien zijn geweest als Dixon Hartnell niet tevens getrouwd zou zijn met Sterns enige nog levende familielid, diens zuster Silvia, met wie hij altijd een goede band heeft gehad. Beursfunktionarissen, deurwaarders, federale inspekteurs en belastingdiensten zitten ‘Maison Dixon’ al jaren acher de vodden en het is de taak van Stern zijn zwager uit de problemen te houden. Stern kwijt zich van deze taak met gemengde gevoelens, maar voorlopig wint de loyaliteit ten opzichte van zijn zuster het van zijn gegronde twijfels over de controversiële werkwijze van Dixon.

Maar ook in het privé-leven gaat Stern door een dal, want zijn echtgenote Clara pleegt zelfmoord, reeds voor het boek goed en wel op gang is. Turow haalt het onderste uit de kan, want niet alleen overlijdt Clara onder verdachte omstandigheden, er is tevens sprake van een geheimzinnige, seksueel overdraagbare ziekte, terwijl er daags voor haar verscheiden een fiks bedrag van Clara's privé-rekening is afgeboekt dat maar nergens wil opduiken. Verder is er een zoon aktief in dienst van Hartnell en een dochter die advokaat is, zodat de familiebanden

[p. 80]

regelmatig op deugdelijkheid kunnen worden getoetst.

De speurtocht naar Clara's verdwenen fondsen raakt nooit helemaal op de achtergrond, maar Turow houdt nog meer ijzers in het vuur. Een arts-buurman wordt ervan verdacht Clara niet alleen met medicijnen te hebben bijgestaan, terwijl de advokaat-kliënt-relatie tussen Stern en Dixon danig op de proef wordt gesteld door een nieuwe aanklacht. De kersverse substituutofficier van Justitie Sonia (‘Sonny’) Klonski heeft lucht gekregen van handel met voorkennis en weggesluisd geld, onder andere naar de zogenaamde Wunderkind-rekening. Het is zeer de vraag of Stern ook dit keer hartenbreker Hartnell uit de gevangenis kan houden. Het is allemaal weer bedrieglijk overzichtelijk en complex tegelijk, maar aan het slot van het boek blijkt Turow toch weer in staat tot iets origineels.

Schemergebied

Na lezing van Het Bewijs, dat wederom een uitmuntende plot bezit en voorziet in een min of meer onverwachte ontknoping, dringt zich aan de lezer één observatie op die diepe indruk moet hebben gemaakt op de schrijver zelf, gezien de kracht van de overdracht: hoe goed kennen wij eigenlijk onze dierbaren? Die vraag mag eenieder voor zichzelf beantwoorden, maar Scott Turow is er vooralsnog allerminst gerust op en put veel materiaal uit dit schemergebied. Waar in De Aanklager een duidelijke parallel te vinden was met Turows werk in zijn toenmalige funktie als aanklager in de ‘Operatie Greylord’ (Reginald Holzer = Raymond Horgan) moet in het geval van Het Bewijs de pendant met de werkelijkheid nog worden aangetoond. Tegenwoordig is Turow medefirmant bij een advokatenfirma in Chicago, zodat hij de zaak weer eens van de andere kant kan bekijken. Mogelijk laat zich door dit gegeven zijn keuze voor advokaat Stern als hoodpersonage gedeeltelijk verklaren.

Een zwak punt in Turows presentatie is zijn surplus aan aandacht voor papieren, statische, juridische aangelegenheden, waarvoor vakgenoten ongetwijfeld vele malen meer belangstelling hebben dan de gemiddelde lezer bereid is op te brengen. Bovendien heeft hij, getuige Sterns hier en daar niet vreselijk aannemelijke herondekking van de sex in deze moderne wereld, mogelijk al te vaak zitten denken aan de verfilmbaarheidsfaktor van het boek. Hierover had hij zich geen zorgen hoeven maken: Presumed Innocent is immers door de scenarioschrijvers reeds deskundig verminkt.

Turow heeft het zichzelf met Het Bewijs niet gemakkelijk gemaakt en gekozen voor de diepte waar meer-van-hetzelfde zou zijn toegejuicht. De tekening van zijn romanpersonages, hoe larmoyant-Amerikaans de emoties soms ook zijn aangezet, heeft gewonnen aan kracht en doet hopen op een verder ontwikkeling in die richting. Over drie jaar weten we meer.

Scott Turow: Het Bewijs / Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 478 bladzijden, f34,90.