Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 72]

Marijke van Hooff
De tuin van Erik

Het moet even geduurd hebben voor het gerinkel tot mijn benevelde brein doordringt. Als ik de hoorn opneem, is er aan de andere kant al opgehangen.

Langzaam ga ik overeind zitten en kijk rond, zonder mijn hoofd teveel te bewegen, zodat de steen die erin zit niet te hard heen en weer rolt. Ik steek mijn benen over de rand van het bed en probeer op te staan.

Als ik voorzichtig, me vasthoudend aan de leuning van de stoel waarop in grote wanorde mijn kleren liggen, naar de wastafel wankel, rinkelt de telefoon opnieuw. Misschien verbeeld ik het me, maar het geluid is zo dringend dat ik me haast.

Amper heb ik mijn naam genoemd, of een hoge stem begint zonder enige adempauze in mijn oor te ratelen: ‘Moeder is zo onrustig, we kunnen haar niet kalmeren. Dokter gewaarschuwd. Niets lichamelijks. Ze roept de hele tijd om u en heeft het steeds maar over de tuin van Erik.’

Het is anderhalf uur rijden naar het verpleeghuis maar met mijn bonkend hoofd zal ik er zeker langer over doen.

Op de rand van mijn bed staar ik naar mijn blote voeten met felrode nagels. Gisteren pas gelakt en zo mooi kleurend bij mijn nieuwe T-shirt dat ik alleen zonder beha aan kan omdat het de schouders vrijlaat. ‘Natuurlijk kunt u dat nog best dragen, u heeft mooie schouders,’ zei de verkoopster ongevraagd.

In de bioscoop was het toch wel een beetje kil geweest. Mijn vriendin had me misprijzend bekeken: ‘Voor wie heb jij je in godsnaam zo opgetut? Niemand die het ziet in het donker.’ Nee, in het donker niet. Maar later wel, in het café waar we nog een afzakkertje namen. Nou, zeg maar gerust een ‘doorzakkertje’. We spoelden de erotische scènes uit ‘Fatal Attractions’ in snel tempo en met grote slokken door.

Mijn vriendin beweerde dat zij nooit ‘op het aanrecht genomen’ zou kunnen worden, omdat het altijd vol troep stond. Ik schoot in de lach en verslikte me. Een behulpzame, snel toegeschoten jongen in nauwsluitende spijkerbroek sloeg op mijn rug, waarna zijn handen op mijn schouders bleven liggen.

Het kostte me nog heel wat moeite om hem af te poeieren. Onder het licht van de lantaren voor mijn huis zag ik ontnuchterd dat hij de jeugdpuistjesleeftijd nauwelijks ontgroeid was. Ik zei dat ik bij nader inzien toch liever direkt ging slapen. Koffie had hij thuis vast ook wel. Teleurgesteld droop hij af.

Op mijn slaapkamer vertelde ik mezelf nog eens wat een enorme luxe het is, zo'n groot tweepersoonsbed helemaal voor mij alleen. Frits had altijd zo ontzettend veel ruimte opgeëist. Na een jaar verbaast het me dat ik nog steeds als een in elkaar gerolde foetus wakker word.

Als ik nu snel even een bad neem, daar knap ik vast van op, raak ik dat katterige gevoel kwijt, dat hoop ik tenminste. Terwijl de kraan loopt, kies ik voor badschuim met algen: ‘U voelt zich als herboren’, net wat ik nodig heb. Kwistig giet ik een flinke scheut in het water. Voor mama koos ik het lavendelgeurtje, dat rook veel sterker. Maar niet sterk genoeg om de stank te verdrijven.

Mijn borsten verschijnen als twee eilandjes boven water, de tepels hebben een schuimhoedje op. ‘Mooie, stevige borsten met een prachtige zachtrose gekleurde tepelhof.’ Aldus Frits. Hij kon het weten. Hij gebruikte zelden superlatieven maar bij het beschrijven van vrouwenvlees ging hij zich te buiten, zij het dat het steeds minder om mijn vlees ging.

Mama was dol op Frits, ze vond hem zo ‘galant’. Het was maar goed dat hij haar laatste logeerpartij niet meer meemaakte. Incontinentie bracht Frits niet graag in verband met lichamen van vrouwen in zijn nabije omgeving. Mama had die ochtend verschillende keren op de muur geklopt. Ik had het niet gehoord. Tot de kinderen, die dat weekend thuis waren, me uit bed kwamen halen.

‘Mam, oma roept. We hebben de deur opengedaan, maar het ruikt er zo vies. Ga jij maar.’ Mijn moeder zat rechtop in bed, helemaal overstuur. ‘Zuster ik vind het zo erg,’ zei ze.

[p. 73]

‘Mama, het geeft niet.’ Ik probeerde een opkomende misselijkheid te onderdrukken. ‘Kom maar, dan stop ik je in bad.’

Haar hand lag op mijn arm als een klauwtje. In de badkamer stroopte ik voorzichtig de stinkende kleren af.

‘Hier, mama, badschuim met lavendelgeur, daar hou je toch zo van?’ Ik hield de fles onder haar neus en rook er daarna zelf aan om niet te hoeven kokhalzen.

Ze stond bibberend in het bad.

‘Ik spoel je eerst even af en daarna ga je in het water liggen, dan krijg je het zo weer lekker warm.’ Ik richtte de zachte straal uit de douchekop op het tengere lichaam dat ik voor het eerst naakt zag. Van de schouders naar de nog stevige borsten, de gladde huid van haar dijbenen - naar het kleine, miezerige plukje schaamhaar boven de plek waarlangs ik eenenveertig jaar geleden haar lichaam verliet.

Haar hand klemde om mijn schouder.

‘Niet vallen, hoor mama.’

Ze lachte verlegen. ‘Waar is Frits?’

De vraag kwam zo onverwacht dat ik de spons uit mijn handen liet glippen. ‘Zo, mama. Nu laten we dat vieze water weglopen en dan ga je fijn languit dobberen in een schoon sopje.’

Ze stond nog steeds te rillen. Ik kiepte het restand van het badschuim in het water en voelde met mijn elleboog of het niet te heet was.

Mama ging moeizaam zitten. Zachtjes probeerde ik haar wat onderuit te laten zakken, maar ze hield zich stram.

‘Eva, kom eens even,’ riep ik naar de woonkamer. ‘Wil jij op oma letten, dan kan ik dat vuile goed even opruimen.’

Mijn dochter moest al die tijd achter de deur gestaan hebben, zo snel kwam haar antwoord: ‘Mam, ik moet weg, hoor. Ruud zit op me te wachten.’

‘Neem dan die lakens vast even mee naar beneden.’

‘Getverdemme, dan word ik straalmisselijk.’ Snelle voetstappen op de trap lieten me weten dat ik op mijn dochter niet meer hoefde te rekenen.

‘Thijs.’ Geen antwoord. Ik riep harder. De badkamerdeur ging een kiertje open.

‘Thijs, blijf jij even bij oma. Ik ben bang dat ze uitglijdt als ze in het bad gaat staan.’

‘Kun je haar niet eerst een badlaken omslaan?’ ‘Jezus, Thijs, wie leert er hier voor dokter? Hoe denk je straks je patiënten te onderzoeken?’

Schoorvoetend kwam hij de kamer in. ‘Hoi, die oma.’

‘Dag Frits,’ zei oma.

Een maand geleden, bedenk ik, terwijl ik het water laat weglopen. Zo lang ben ik nog nooit bij mama weggebleven.

‘Onze bewoners hebben een enorme behoefte aan bezoek. Ook al is het voor u niet altijd gemakkelijk wanneer uw vader of moeder agressief is of u niet lijkt te herkennen. Met het eten knoeit, terwijl ze vroeger juist zo keurig at. Niet mee naar buiten wil, terwijl u haar nu juist zo graag van het eerste lentezonnetje wilt laten genieten.’ Die twee laatste opmerkingen waren duidelijk voor mij bedoeld, zo opvallend werd er mijn richting uitgekeken tijdens mijn laatste bezoek.

Met een boterham in mijn hand loop ik naar de auto. Op de snelweg trap ik het gaspedaal dieper in en zwenk herhaaldelijk naar de linkerweghelft. Het lijkt wel alsof ik de afgelopen maand wil inhalen.

‘Moeder vraagt vaak waar u blijft, ook al bent u net vertrokken. Dat doet ze nooit bij uw broers. Ze houdt het meest van u.’

‘Dat is anders niet altijd zo geweest,’ gaat het door me heen. Ik verdring de opkomende herinneringen en verminder snelheid. Wat heeft moeder aan een verongelukte dochter?

‘Moeder.’ Nooit: ‘Uw moeder.’ Alsof het er niet meer toe doet, alsof alle demente moeders hier zomaar verwisseld kunnen worden. Zoals dat wel gebeurt met jurken, brillen en met gebitten.

In het dashboardkastje ligt een pakje kauwgom; met één hand aan het stuur peuter ik er eentje uit.

Kauwgom uit de nalatenschap van Frits, vertegenwoordiger in zoetwaren. Vroeger verzamelaar van kauwgom met plaatjes waarop filmsterren stonden afgebeeld. Voetballers interesseerden hem niet. Wie met treintjes speelt, wordt machinist. Frits bleef bij snoepgoed. En vrouwen.

We hadden een modelscheiding. Ik verwacht eigenlijk altijd nog eens een medaille te krijgen voor mijn aandeel daarin. Niet van Frits, natuurlijk. Maar van de advocaat, hoewel die

[p. 74]

natuurlijk niet veel aan zo'n zaakje verdient. ‘Advocaatje ging op reis, tiereliereliere,’ zong mama vroeger al voor me.

Wat zei die zuster nou over een tuin van Erik? ‘Moeder wil steeds maar naar de tuin van Erik.’ Ik heb geen idee wie of wat ze bedoelt, heb haar nooit over een Erik horen praten. Mijn vader heette Frans en het enige wat hem te verwijten viel, was zijn plotselinge dood die van mama een veel te jonge weduwe maakte. Ze heeft nooit over andere mannen gesproken. Het is zo warm dat mijn jurk aan mijn lijf plakt. Ik doe wat knoopjes los. Niet te veel, daar houdt mama niet van.

‘Wij hebben ervoor te zorgen dat moeder zich niet nodeloos opwindt en nog meer pilletjes moet slikken.’

Rechts van de weg ligt tussen de weilanden een wisselwachtershuisje, de witte gevel weerkaatst het zonlicht.

Frits had ook iets van een wisselwachter, maar dan met vrouwen. Gaf zichzelf vrij baan door met dozen bonbons voor hun ogen te zwaaien. Voelde feilloos aan wanneer het sein op onveilig stond. Zette argwanende echtgenoten bijtijds op dood spoor. Wanneer het te gevaarlijk werd, koos Frits gewoon een ander baanvak en vanzelfsprekend een andere bestemming.

Voor mama bracht hij altijd rumbonen mee.

Het verwondert me nog steeds hoeveel vrouwen er vallen voor wat zoetigheid, verpakt in een doosje met mooie praatjes en een lintje van de grote versierder erom.

Frits had op mijn verjaardag het hele bed volgestrooid met Engelse drop, omdat ik daar zo dol op was. Terwijl de scheiding al een feit was. Maffe Frits.

In het verpleeghuis worden de warme maaltijden rondgebracht. Mama zit demonstratief met haar rug naar de tafel. Andijvie met gehakt. ‘Ba,’ zegt haar samengeknepen mond.

Ik sla mijn arm om haar schouders. ‘Dag, mama, ben je blij dat ik er ben?’

Ze trekt haar gezicht terug als ik haar een kus wil geven.

‘Moeder is niet in haar hum, vandaag.’ De zuster duwt een lepel appelmoes in het vogelmondje van mijnheer de Wit.

‘Ze is vreselijk ondeugend, heeft het breiwerk van mevrouw Vriezelaar uitgetrokken.’

Als ik de afschuwelijke gifgroene en oranje draden op de grond zie, kan ik mama geen ongelijk geven.

‘Mama, wat is dat toch met die tuin van Erik?’ vraag ik terwijl ik haar voorzichtig omdraai en de vork in haar hand leg.

‘Kom. eet eens een hapje. Je eten wordt koud en dan smaakt het helemaal niet meer.’

Ze gooit de vork op de grond. Als ik haar vermanend wil toespreken, zie ik tranen in haar ogen.

‘Mama, wie is Erik?’

Ze grijpt mijn arm en klampt zich aan me vast. ‘Dat weet jij wel.’ Ze staat op en wil me meetrekken. ‘Kom.’

Ik kijk vragend naar de zuster die haar wenkbrauwen optrekt.

Mijn hersens pijnigend probeer ik niet naar mijnheer de Wit te kijken die de appelmoes uit zijn mond laat lopen en een ruk aan het tafelkleed geeft.

‘Ik vind er wel wat op,’ zeg ik tegen de zuster die mijnheer de Wit een tik op zijn vingers geeft. ‘Stouterd,’ moppert ze zonder enige stemverheffing.

Ik sla mijn moeder een vestje om. ‘Kom, mama. Dan gaan we naar die tuin.’

Verrukt en vol vertrouwen kijkt ze me aan.

Als ik haar nu maar niet teleurstel.

In de auto doe ik haar de veiligheidsriem om en vraag me af waar ik met haar heen moet. Dan krijg ik ineens een ingeving.

Dat ik daar niet eerder aan gedacht heb.

Voor Thijsse's Hof parkeer ik de auto en help mama uitstappen. Gespannen let ik op haar gezicht dat geen enkele emotie verraadt. Nog niet.

‘We nemen eerst een ijsje bij het Pannekoekenhuisje.’

Voorzichtig help ik haar de treetjes af naar het loket. Wat is er weinig veranderd. Dezelfde bankjes staan er nog, alleen hebben de papierbakken rood met wit gestippelde deksels gekregen. Ik koop twee ijsjes met slagroom.

Tevergeefs speur ik naar een zweem van herkenning.

Mama staat onhandig met het ijsje in haar hand en schijnt zich niets te herinneren.

‘Mama, je moet likken.’ Geduldig draai ik het ijsje rond voor haar half geopende lippen.

[p. 75]

Slagroom drupt langs haar kin. Ze vindt het niet lekker. Met een zakdoek veeg ik haar gezicht en handen af. Ik gooi het ijsje in de prullenbak. Ze protesteert niet, kijkt me afwachtend aan.

Wanneer ik haar een arm wil geven, trekt ze de kraag van mijn jurk wat hoger. Even voel ik wrevel in me opkomen. Ze heeft het dus nog steeds niet afgeleerd. Straks gaat ze mijn pony uit mijn ogen strijken met die afkeurende blik waaronder ik me als kind voelde krimpen.

De gerimpelde hand die op mijn arm ligt, heeft zachtrose gelakte nagels. Ze houdt van pasteltinten.

‘Wie heeft je nagels zo mooi gelakt? De zuster?’ Ik doe het hek voor haar open en wijs haar op de gedenksteen vlakbij de ingang. Ik lees de woorden voor: ‘Het ronddolen in en het bestuderen van de natuur geeft kracht aan allen die geestelijk en lichamelijk lijden.’

Mama pulkt aan een draadje van haar vest en mompelt iets onverstaanbaars.

Hoe vaak las ze ons hier vroeger niet hardop die vreemde namen voor: kruipend stalkruid, wondkruid, nachtsilene?

Ik wijs haar op de bordjes met ‘hondsdraf’ en ‘guichelheil’.

‘Mama, weet je het nog? Hoe we als kind moesten lachen om al die gekke namen die we haast niet uit konden spreken?’

‘Huichelgeil,’ zegt mama en haar ogen volgen een merel die in de berm scharrelt. Dan blijft ze zo plotseling staan dat ik tegen haar opbots en vraagt: ‘Waar is Frits?’

‘En nu,’ mijn stem slaat over van geforceerd enthousiasme, ‘nu breng ik je bij Erik.’ Ik pak haar arm en trek haar mee over het smalle tuinpad. In mijn haast struikel ik over een boomwortel. We steken een hobbelig grasveld over. Wat loopt ze toch langzaam.

Dan staan we voor het beeld van Erik, het jongetje op de vlinder. Ik streel de bronzen haren en kijk vol spanning naar het gezicht van mama, dat volkomen uitdrukkingsloos blijft. Ze bukt zich, plukt een uitgebloeide paardebloem en blaast met getuite lippen de pluisjes weg.

‘Mama.’ Ik moet me beheersen om haar niet door elkaar te schudden. ‘Mama, hier is Erik. Je herinnert je het sprookje toch wel dat je ons altijd vertelde?’

Ze staart me aan, dan zegt ze fel: ‘Dat is Erik niet.’

Moe en teleurgesteld draai ik me om. ‘Laten we maar naar de bank bij de vijver gaan.’

Haar hand kruipt in de mijne en ik slik mijn irritatie in. Bij de vijver help ik haar om op de bank te gaan zitten. Wat is ze toch stijf, en we hebben maar zo'n klein eindje gelopen. Ik wijs haar op het smalle, naar het water aflopende dal dat vol dotters en pinksterbloemen staat. Ik breng mijn gezicht vlak voor dat van mama en vraag: ‘Was Erik soms een vriendje van je? Een minnaar?’

Mama volgt aandachtig een torretje dat over haar schoen kruipt. Ze geeft geen antwoord maar haar blik wordt zacht en ze glimlacht wat voor zich uit. Dan trekt er een schaduw over haar gezicht. ‘Frits was ook lief.’ zegt ze.

‘Mama, wil je nou eindelijk eens ophouden over Frits. Frits was lief. Voor andere vrouwen, ja. Dat heb jij nooit willen inzien. Iedereen zag het, behalve jij. Jij liet je inpalmen door die charmeur met zijn rumbonen en mooie praatjes. Was die Erik van je soms ook zo'n type?’ Ze kijkt bezeerd en strijkt de plooien in haar rok glad.

Ach, mama. Ik zou alle bloemen uit het dal voor je willen plukken, nee heus, deze keer met lange steeltjes, om ze in je schoot te leggen zodat je jurk het bloemetjesschort van vroeger wordt, waar ik mijn hoofd tegenaan kan drukken.

Ik huil.

Haar hand strijkt mijn pony uit mijn ogen. Ik schuif wat dichter naar haar toe.

Mijn moeder heft haar gezicht met gesloten ogen naar de zon.

‘Lekker warm, hè,’ zucht ze.

Ik zie hoe schaduw over onze voeten kruipt en leun achterover. ‘Ja, mama,’ zeg ik. ‘Lekker warm.’