Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 48]

Peter Swart
De wereld volgens Ludlum

Als de Amerikaanse bestseller-auteur Robert Ludlum nog steeds vasthoudt aan zijn gewoonte de manuscripten van zijn boeken eerst met de pen neer te schrijven alvorens ze te laten uittypen, dan heeft hij het zichzelf met zijn laatste boek De Icarus intrige bepaald niet gemakkelijk gemaakt. Het werkje is 653 pagina's dik, weegt op de huishoudweegschaal iets meer dan acht ons en kan niet goed in bed gelezen worden - tenzij men voldoende ruimte om zich heen heeft om al wentelend telkens het zwaarste stuk naast zich neer te leggen. Hulde aan de beide vertalers, voor wie elke bladzijde immers zoveel langer duurt dan voor de lezer.

Het succes kwam voor Robert Ludlum meteen al met zijn debuut: De Scarlatti erfenis (1971). Dacht hij aanvankelijk nog dat de meeste tijd zou gaan zitten in het lesgeven (hij doceerde dramaturgie) en dat het schrijven iets was om ‘ernaast te doen’, de ontvangst van zijn eerste boek bracht hem snel op andere gedachten. In snel tempo volgden de titels elkaar sindsdien op. Een greep eruit: Het Matlock Document, Het Matarese Mysterie, Het Parsifal Mozaïek, Het Holcroft Convenant, De Aquitaine Samenzwering, Het Jason Dubbelspel. Stuk voor stuk stevige pockets, waarin doorgaans een individu zich met hart, ziel en veel geweld inzet voor het klaren van een klus die telkens zonder overdrijving wereldomspannend genoemd mag worden. Wat vindt het grote publiek ervan? Ludlum wordt verslonden! Er was ooit een tijd waarin men zich met een boek van Ludlum onder de arm net zo ongemakkelijk voelde als wanneer men door een vriend of kennis in het openbaar betrapt werd op het eten van een zak patat. Die tijd is voorbij: Ludlum wordt gelezen in alle geledingen van de maatschappij, naar verluid ook in regeringskringen en je zou inderdaad soms zweren dat onze minister-president zich zo af en toe laat inspireren door de voormalige Broadway-producent.

Als Ludlum gevraagd wordt naar de achtergronden van zijn succes (interview in de Volkskrant van 8 augustus 1987 met misdaadredacteuren Adriaan de Boer en Rolf Bos) heeft hij wel een verklaring: zijn boeken kwamen precies op het goede moment, het lezerspubliek was in het begin van de zeventiger jaren zo'n beetje uitgekeken op al die navelstaarderige schrijvers die alleen maar over zichzelf konden jammeren. Ze wilden, nog steeds vrij naar Ludlum, weerboeken lezen met een begin, een midden en een spannend eind. Goed geresearcht, entertaining, no nonsense.

Het bovenstaande zal in grote lijnen kloppen, ook al blijft het gelukkig gissen naar mogelijke bouwstenen achter het verkoopsucces van boeken. Zeker is dat Ludlum inhoudelijk méér doet om zijn lezers aan zich te binden. Hij weet als geen ander vorm en inhoud te geven aan de gevoelens van angst en agressie die onder de mensen leeft. Hij levert de kleurplaat èn de krijtjes. Hij laat elke keer weer een hoofdpersoon in zijn verhaal neer die zodanig verstrikt raakt in andermans verdorven plannen, dat hij zich wel teweer móet stellen, uiteraard tot op de tanden bewapend, want dat is de vijand immers ook altijd. Verder is er in elk boek sprake van machtsmisbruik op grote schaal. Hieraan moet iets worden gedaan, anders gaat onze planeet binnen de kortste keren naar de knoppen. Tegen een wisselende internationale achtergrond levert een scala aan personages, verbonden aan alle denkbare inlichtingendiensten en belangenorganisaties een strijd die uiteindelijk goed zal uitpakken voor de rechtvaardige zaak van de democratie of de wereldvrede. Voeg hierbij een uniek vertellerstalent en de beheersing van verscheidene soorten idioom; en de voornaamste bestanddelen van de Ludlum-formule lijken mij opgesomd.

De Icarus intrige is Ludlums veertiende boek, als we de onder het pseudoniem Jonathan Ryder uitgebrachte titels niet meetellen. In de hoofdrol deze keer Evan Kendrick, voormalig bouw-ondernemer in de Arabische Golfstaten, inmiddels Congreslid voor het negende district van Colorado. Hij heeft voor de politiek gekozen om een corrupt Congreslid te kunnen uitschakelen, niet vanwege enigerlei vorm van engagement. Kendrick heeft het zuidelijk deel van het Midden-Oosten de rug toegekeerd en zijn winstgevende bedrijf voor een spotprijs verkocht, nadat zijn hele levensgemeenschap op gruwelijke wijze om het leven was gebracht. Eigenlijk wil hij alleen maar terug, want ondanks alles houdt hij van dit stuk van de wereld en ook loopt er iemand rond - de Mahdi - aan wie mogelijk te gelegener tijd een koekje van eigen deeg kan worden gepresenteerd. Er doet zich een geschikte gelegenheid voor een dergelijke onderneming voor als de Amerikaanse ambassade in Oman wordt bezet door de bekende anonieme, fanatieke heethoofden en

[p. 49]

tweehonderdzevenenveertig Amerikan in gijzeling worden gehouden. Met een welhaast bovenmenselijk aandoende onbaatzuchtigheid stelt Kendrick zich kandidaat om ginds orde op zaken te gaan stellen. Hij beheerst de taal, kent de cultuur en heeft nog een massa invloedrijke kennissen ter plekke. Dat hij op het gebied van anti-terrorisme-activiteiten tot op dat moment een groentje is, maakt het verhaal eigenlijk alleen maar spannender, omdat zijn kans van slagen daarmee niet vreselijk hoog mag worden ingeschat. Frank Swann, CIA-official voor het Midden-Oosten, voelt er wel iets voor en stemt maar al te graag toe in de door Kendrick geëiste geheimhouding.

Wellicht ten overvloede: het Congreslid is niet uit op persoonlijke roem, maar hij wil graag zijn land helpen op het moment dat het hem nodig heeft.

Revanche-gedachten smeulen op de achtergrond als een slecht geblust brandje. De Icarus intrige bestaat op papier uit drie ‘boeken’. In feite zijn het er twee en wordt het geheel uitgeluid met een soort epiloog. Het eerste deel omvat Kendricks belevenissen rond de bezetting van de Omaanse ambassade en zonder overdrijving mag gesteld worden dat we op bladzijde 220 al een volwaardig boek achter de kiezen hebben. Het tweede deel spitst zich toe op de manipulaties die een groep rijke en machtige Amerikanen met Amerika en Kendrick in de zin heeft. De eigenzinnigheid van het Congreslid, alsmede zijn onzelfzuchtige demonstratie van heldendom maken hem tot een geschikte kandidaat voor het hoogste ambt.

Gebrek aan ervaring is ook hier eerder een kwaliteit dan een tekortkoming. De dwarsverbinding tussen de beide verhaalcomponenten zit geramd: de door de invloedrijke groep gestuurde media kunnen van de weinig opvallende afgevaardigde Kendrick door goed gefaseerde publikatie van zijn heldendaden in korte tijd het prototype van de Amerikaanse Held maken, wat de betrokkene daar zelf ook van moge vinden.

Ludlum is er opnieuw in geslaagd een hechte eenheid te construeren die drijft op actie, sterke personages en overtuigende motieven. De lezer die gesteld is op herkenbare personages wordt op zijn wenken bediend. Naast Evan Kendrick, met zijn goede inborst en onervarenheid op vitale punten een voorbeeldige identificatie-figuur, is er in het lijvige boek nog voldoende ruimte voor meer uitgewerkte personages. Natuurlijk is er een vrouw in het spel, Adrienne ‘Khalehla’ Rashad, en natuurlijk is ze mooi en slim tegelijk, maar ze is aanvankelijk toch vooral de door de wol geverfde geheim-agente, die Kendrick tegenwicht komt bieden. Als de liefde bij haar is binnengeslopen wordt het beeld van de meedogenloze vrouwelijke commando door de auteur bliksemsnel omgevormd en krijgt zij er in hoog tempo vrouwelijke zwakheden en afhankelijke gevoelens bij. Heel goed getroffen is ‘Manny’ Weingrass, voormalig super-architect en vaderfiguur voor Kendrick. Deze welbespraakte, Joodse individualist zorgt regelmatig voor ontspannende momenten door met ruwe grappen hoog opgelopen emoties te doorbreken. Dat de krasse, oude baas op zeker moment achter elkaar de ene na de andere goed bewapende terrorist omlegt is misschien wel wat veel van het goede, maar als personage mag hij er wezen en speelt hij een nadrukkelijke, ondersteunende rol, zowel in Oman als later in de Verenigde Staten. De overige personages, actief in het bedrijfsleven, politiek of inlichtingendienst doen wat er van hen verwacht mag worden: ze liegen en bedriegen tegen de oude dood op. Met uitzondering misschien van president Langford Jennings, die hierbij in ieder geval nobele doelen nastreeft. Het welzijn van zijn land is voor hem van allesoverheersend belang en de rest kan hem gestolen worden. De grove taal waarvan hij zich bedient vormt een fraai contrast met het aanzien van zijn ambt.

Als er ooit een topscorerslijst zou zijn aangelegd waarop per thriller-auteur het aantal slachtoffers zou zijn geturfd, dan komt Ludlum zonder twijfel heel erg hoog. Door kogels, messen, vechtsporttechnieken, met injecties, projectielen of afgerukte boomtakken, je kunt het zo gek niet bedenken of ze gaan bij Ludlum voor de bijl, ook weer in De Icarus intrige en verhoudingsgewijs zijn het er zelfs meer omdat het zo'n dik boek is.

Hier en daar viel in reacties op het verschijnen van dit nieuwe boek te lezen dat de auteur zich weinig moeite had gegeven om de werkelijkheid geloofwaardig na te bootsen als hij ‘op locatie’ is. Ik heb me tijdens het lezen nooit gestoord aan een gebrek aan research of couleur locale: het is gewoon de wereld volgens Ludlum!

Robert Ludlum, De Icarus intrige, uitgeverij Luitingh, Utrecht, 643 blz., fl. 34,90