Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 74]

Peter van den Hoven
Confetti

‘De situatie van Turkse kinderen in West-Duitsland en anderse Westeuropese landen brengt speciale problemen met zich mee. Ze groeien op buiten de sfeer van hun moedertaal. De kinderen komen alleen te staan, omdat hun ouders werken en hun grootouders er niet zijn. Dat gaat ten koste van hun taalontwikkeling. Om dat tegen te gaan heb ik moderne Turkse sprookjes geschreven, waarbij ik aandacht besteed aan de taalbeheersing van gastarbeiderskinderen in West-Europa. Ik lees ze voor op lezingen en merk dat de kinderen ze begrijpen en leuk vinden.’^1.

Aldus de Turkse, sinds 1979 in Duisburg wonende auteur Fakir Baykurt, die zowel voor volwassenen als voor kinderen romans en verhalenbundels schreef. Zijn eerste in Nederland vertaalde kinderboek, met schitterende illustraties van Hanefi Yeter, werd in 1980 tweetalig uitgegeven door de Rotterdamse Kunststichting in de serie War-boeken, een van de eerste initiatieven op het gebied van interculturele jeugdliteratuur die helaas maar drie boeken opleverde.^2.

De vredestaart bevat vijf verhalen die zich afspelen in de Duitse industriesteden van het Ruhrgebied en hebben alle het sociaal-culturele isolement van immigranten en hun kinderen als onderwerp. Het zijn boeiende, soms wat navrante vertellingen over verschillen tussen de autochtone en allochtone leef- en denkwijze, gezien vanuit het perspectief van de ervaringswereld van kinderen. Vorig jaar verscheen van Baykurt Sakardja, de haan, een Turks sprookje gebaseerd op vertelmotieven die men met allerlei varianten in volksverhalen in vele landen kan terugvinden.^3. Daarin verzet zich de dappere haan, in eerste instantie in z'n eentje, tegen Heer de Greep, een tirannieke heerser, die met alle repressieve middelen een wensvervullend tovermolentje in zijn bezit wil krijgen. Uiteraard, zoals in dergelijke stapelsprookje gewoonte is, wordt Sakardja door verschillende vrienden geholpen (een rivier, een wolf, een vos) tot aan de onrechtvaardige situatie een eind is gekomen. Met veel gevoel voor dramatiek en in snelle, voortreffelijke dialogen laat Baykurt zien dat hij, zoals zoveel immigrantenauteurs, voluit leunt op de orale traditie, de folklore en de volksverhalen van zijn geboorteland.

Het proces van leren lezen op jonge leeftijd, maar ook het verwerven van een tweede taal op latere leeftijd gaat bij de meeste immigranten(kinderen) met extra problemen gepaard. Ze hebben behoefte, zowel thuis, op school als in de bibliotheek^4. aan leesboeken die een verbinding weten te leggen met de maatschappelijke en culturele werkelijkheid van hun land van herkomst. Immers, het (leren) lezen zal veel minder een ontmoedigende bezigheid zijn als de werkelijkheid die beschreven wordt, herkenbare elementen bevat. Het versterkt het proces van identiteit en dat is van wezenlijk belang, want slechts op basis daarvan is een zelfbewuste integratie, hetgeen iets anders is dan aanpassing, mogelijk. Daarom is het goed dat er steeds meer (jeugd)literatuur verschijnt van auteurs die afkomstig zijn uit het mediterrane of Caraïbisch gebied. Tevens zijn dergelijke boeken ook interessant voor autochtone kinderen en volwassenen omdat ze een bijdrage vormen aan de sociaal-culturele uitwisseling die nodig is in een multiculturele samenleving.

Anansi (de spin weeft zich een web om de wereld) van Noni Lichtveld is zo'n boek^5.: een prachtige verzameling Anansi-tori's, waarin de slimme, egoïstische, soms boosaardige, maar altijd humoristische Surinaamse spin het met diverse tegenstanders aan de stok krijgt en zich met veel gehaaidheid uit diverse benarde toestanden weet te redden. Net als de Antilliaanse Nanzi-variant zijn de Surinaamse Anansi-vertellingen oorspronkelijk afkomstig uit West-Afrika, van waaruit ze zo'n driehonderd jaar geleden door slaven werden meegevoerd naar het Caraïbisch gebied. De spider-verhalen, die overigens ook in andere culturen opduiken, kenmerken zich door een bedekte kritiek op sociale omstandigheden en becommentariëren vanaf een afstand en via geestig in scène gezette machtsverhoudingen tussen dier en mens vele als onrechtvaardig ervaren situaties. Noni Lichtveld, die de bundel trouwens ook heel mooi illustreerde, weet de verhalen in aanstekelijk en bloemrijk proza te vertellen, beter dan Johan Ferrier dat doet in Het grote Anansi-boek^6., maar dat heeft wel als voordeel dat het veel toelichting bevat waarin voor Nederlandse lezers de Surinaamse achtergrond van de vertellingen wordt verklaard.

In dezelfde, zeer verzorgde serie warin het boek van Lichtveld verscheen, kwam onlangs Nasreddin Hodja (achterstevoren tòch de goede kant op) uit, verteld en geïlllustreerd door Ufuk Kobas.^7. Hodja is een historische figuur uit het dertiende-eeuwse Anatolië (Centraal-Turkije), een soort geestelijk raadsman, die als hoofdpersoon van vele anekdotes in de orale verteltraditie is terechtgekomen en ook nu nog dienst doet als voertuig van volkswijsheden, grappen en verhalen. Hij is, net als Anansi maar dan van een iets mildere soort, een vaak geraadpleegde, maar immer verwarring zaaiende Uilenspiegel-figuur met veel schelmse streken in zijn

1. Okko Lems, Hier in Duitsland kwam ik als een kind de wereld binnen, een interview met Fakir Baykurt, in: En nu over jeugdliteratuur, feb. 1985, een themanummer over interculturele jeugdliteratuur.

2. Fazil Hüsnü Daglarca, De walvis en de mandarijn, 1979; Bekir Yildiz, De onsterfelijke populier, 1982; Fakir Baykurt, De vredestaart, 1980. Tweetalige uitgaven van de Rotterdamse Kunststichting.

3. Fakir Baykurt, Sakardja, de haan, vertaald door Coby van der Kraan, met tekeningen van Annemarie van Haeringen. Uitgeverij Sjaloom, 1986.

4. O. Lems, R. Luiks-Kramer, A. Kloosterman, M. Schrader en H. Verschuren, Samen leven samen lezen, jeugdbibliotheekwerk in een multiculturele samenleving, NBLC, 1983.

5. Noni Lichtveld, Anansi (de spin weeft zich een web om de wereld), Aldus Uitgevers, 1984.

6. Johan Ferrier, Het grote Anansi-boek, Aldus Uitgevers, 1986.

7. Ufuk Kobas, Nasreddin Hodja (achterstevoren tòch de goede kant op), Aldus Uitgevers, 1987.

[p. 75]

bagage. Zijn zelfzuchtige natuur die af en toe de kop opsteekt, verhindert hem niet oneerlijkheid en onrechtvaardigheid aan de kaak te stellen en daarbij maakt hij handig gebruik van domheid die met subtiele humor wordt afgestraft.

Ruim twee jaar geleden startten vier uitgeverijen een samenwerkingsproject op het gebied van interculturele jeugdliteratuur onder de titel Confetti^8. en dat leverde tot nu toe een tiental boeken op van auteurs uit onder andere Turkije, Suriname, Spanje, Italië, De Molukken en Vietnam. Een sympathiek initiatief dat ondersteuning verdient, maar werken van nogal wisselende kwaliteit opleverde.

Zipzip, het kikkertje van Esref Okumus bijvoorbeeld is een magere vertelling op het samen-staan-we-sterk thema over kikkers en een moordlustige slang, en ook Huize Harlekijn van Diny Temsamani, over Marlies die Marokkaanse buren krijgt, is zwak van opbouw en verteltrant en mist de voor jonge kinderen zo noodzakelijke uitdagendheid in aansprekend taalgebruik. Met enige modificaties kan hetzelfde gezegd worden van Op zoek naar Mari Watson van de Surinaamse (toneel)schrijfster Thea Doelwijt, een boekbewerking van het toneelstuk Roi mi boi. Het verhaal over Roi die, eenmaal uit Suriname in Amsterdam aangekomen, op speurtocht gaat naar zijn vriendinnetje die hem een brief zonder adres stuurde, is mislukt omdat beide hoofdpersonen, net zoals de Nederlandse bijfiguur Menno, mischien wel in het theater maar niet op papier tot leven komen. De spanning van wat een detectiveverhaal had moeten zijn, komt niet van de grond door de vele onderbrekingen, die weliswaar te maken hebben met de positie van immigrantenkinderen, maar niet organisch in de voortgang zijn verweven. En dat levert ook al door een zwak einde en een weinig sprankelende dialoogstijl, een teleurstellend boek op.

Veel beter is Een visum voor Nasser van Fahmy Almajid, dat vertelt over een 12-jarige jongen die na de dood van zijn opa met zijn moeder en drie broertjes naar Nederland vertrekt, waar zijn vader al jarenlang werkzaam is.

Almajid volgt Nasser op zijn dagelijkse gang naar school, als hij zijn opa op het land helpt, luisterend naar de mannen in het dorpshuis, of als hij alleen thuis is om op zijn broertjes te passen, en en passant wordt zo een sociaal-cultureel kijkje gegeven in het dagelijks leven van een Syrisch dorpje niet ver van Damascus. Een sober maar doeltreffend portret van het achterland van veel Arabische immigrantenkinderen met naar voren springende details, zoals de strenge school, het vervoer naar de stad en de verhouding tussen mannen en vrouwen. Het beste boek uit de reeks is ongetwijfeld Keloglan en Broeder Adelaar van de Turkse Yücel Feyzioglu. Het is een modern sprookje, waarin fantasie en realiteit, actualiteit en traditie en humor en ernst met kundige schrijfhand verwerkt zijn tot een avontuurlijk en spannend verhaal over de in Turkije bekende sprookjesfiguur Keloglan, een kleine kwajongen, kaal en met grote zeiloren, die met zijn vriend Adelaar naar Nederland vliegt om zijn vader op te zoeken, die in een Amsterdamse fabriek werkt. Slim en dom tegelijk, net hoe het zo uitkomt, weet hij zijn vader te ontdekken en Adelaar uit de dierentuin te verlossen, die daar door de politie is opgesloten. Daarvoor moet hij echter eerst een deprimerende rondgang maken langs bureaucratische molens van de vreemdelingenpolitie en de gezondheidszorg met als resultaat dat hij zelf, zonder geldig paspoort of visum, achter de tralies belandt.

Allerlei dieren, van een vlinder tot een veulen, helpen hem tenslotte zichzelf en Adelaar te bevrijden, waarbij ze tevens in eigen gelederen orde op zaken stellen. Keloglan blijft in Nederland bij zijn vader met twee adelaarsveren die hij in geval van heimwee kan gebruiken om zijn vriend uit Turkije terug te roepen...

8. Confetti-reeks: Esref Okumus, Zipzip, het kikkertje, uit het Turks vertaald door Sytske van Geelen, met ill. van Burhan Kum; Diny Temsamani, Huize Harlekijn, met ill. van René Pullens; Thea Doelwijt, Op zoek naar Mari Watson, met ill. van Aafje Horst; Fahmy Almajid, Een visum voor Nasser, uit het Deens vertaald door Nini van der Beek, met ill. van Henry Voss; Yücel Feyzioglu, Keloglan en Broeder Adelaar, uit het Turks vertaald door Lourina de Voogd en Alli Sönmez en bewerkt door Jan de Zanger, met ill. van Oguz Peker.
De Confetti-reeks is een samenwerkingsproject van de uitgeverijen De Fontein, Infodok, NBLC en Novib.