Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 60]

James Brockway
‘Ik hoor de stemmen van mijn figuren’
De romankunst van Ursula Holden

Ursula Holden

Verleden jaar is een roman van Ursula Holden eindelijk in Nederlandse vertaling verschenen en wel bij Amber, Amsterdam. Het betreft haar laatste - en negende - roman Tin Toys uit 1986, een titel die in het Nederlands aardig met Speelgoed is vertaald. De Nederlandse versie is door Molly van Gelder gemaakt en lijkt mij heel levendig. Als deze beschouwing van het werk van Ursula Holden in BZZLLETIN verschijnt, zal hoogstwaarschijnlijk haar tiende roman Unicorn Sisters, een vervolg op Tin Toys, in Londen bij Methuen zijn verschenen.

Naast mij op tafel ligt het stapeltje boeken van Holden: tien romans in een tijdsbestek van dertien jaar. De stapel is niet heel hoog, want een roman van Holden overschrijdt slechts bij uitzondering de 150 bladzijden. Niettemin stelt deze produktie een opvallende prestatie voor van een schijfster die reeds vierenvijftig was voordat haar eerste roman Endless Race in 1975 verscheen. Haar ontdekking hebbn wij aan de onvolprezen Alan Ross van London Magazine Editions te danken en die ontdekking kwam nadat Ursula Holden jarenlang tevergeefs geprobeerd had een uitgever voor haar werk te vinden. Toen Endless Race eindelijk werd uitgegeven, reageerde de Times met het oordeel: ‘Een bijdrage tot de Engelse letterkunde die niet zal worden vergeten: een merkwaardige ontdekking.’ Daarna reageerde dezelfde courant op haar tweede roman String Horses met: ‘Met deze roman hoort zij nu zonder enige twijfel tot de allereerste rij.’ Dat, na meer dan tien jaar miskenning. Anderen waren dezelfde mening toegedaan.

En toch is het niet zo indrukwekkend dat het werk van Holden niet direct een uitgever heeft gevonden, want haar schrijven, qua onderwerp en stijl, is allesbehalve gewoon. Integendeel: het is uniek. ‘It's no good my trying to be ordinary. I am not,’ heeft zij mij onlangs geschreven - in een geschreven interview dat op deze beschouwing volgt. Allesbehalve ‘ordinary’ was het eerste interview dat ik met haar had. Dat was in 1977 in haar Londense woning. Toen zaten wij tegenover elkaar, niet op stoelen maar op de vloer, en voor mij zag ik - inderdaad en gelukkig - een verre van ‘ordinary’ persoon met een uiterst zachte stem en zeer gedecideerde overtuigingen. Haar derde roman Turnstiles was zojuist verschenen, haar carrière als schrijfster had wat vaart gekregen, maar zij toonde zich zowel bescheiden als verlegen.

Tot de merkwaardige reacties tijdens dat interview hoorden uitlatingen als: ‘Ik haat praten over schrijven en schrijvers. Ik haat schrijven. Ik haat lezen. Ik lees veel liever óver Virginia Woolf dan haar romans zelf.’ Niettemin bleek zij meer dan een beetje waardering te hebben voor Edna O'Brien, de Indiase schrijver R.K. Narayan (‘hij is magnifiek’) en, na een stilte, voor Jean Rhys, (heel erg sotto voce: ‘Jean Rhys is een godin.’) Over Rhys zei ze nog meer: ‘Als ik nu háár werk zou kunnen voortzetten...’

Niettegenstaande het weinig belovende ‘ik haat praten over schrijven’, liep dat eerste interview - en ook latere - goed af. Ursula Holden is nu eenmaal een serieus mens en een heel serieus, toegewijd auteur, hoe bescheiden zij zich ook gedraagt en hoe bescheiden in zekere zin haar romans ook mogen zijn. Hier namelijk geen ‘blockbusters’, hier geen brokken wereldgeschiedenis op de manier van Len Deighton (zijn jongste) of à l'Américaine. Hier geen prestaties uit een schrijvende fabriek, of machine, maar wel verscheidene meningen over hoe men het leven ervaren moet, of hoe men door het leven moet, vooral als men een alleenstaand individu is, dat het niet al te best heeft getroffen, een individu dat misschien een dwerg is, een excentriekeling, een drop-out, een ongewenst kind.

Als men al de figuren uit de romans van Ursula Holden bij elkaar, zeg op het toneel, zou kunnen brengen, dan zou men een bonte mengeling zien van menselijke types die aan de figuren van Dickens herinneren. En aan de figuren van Dickens zou men nog sterker denken, als men ook hun stemmen kon horen. Ursula Holden bouwt haar figuren grotendeels op door ons hun stemmen te laten horen en de vaak zeer typische manier waarop zij zich uitdrukken. ‘Superbe dialoog’, ‘dialoog die briljant en realistisch is’, ‘je zou kunnen denken, dat de dialoog van een band is overgenomen’ zijn oordelen die steeds in besprekingen van haar romans terugkeren.

Het ongewone van Holdens schrijven ligt voornamelijk in de keuze van haar onderwerpen en personages in haar prozastijl - in haar onmiskenbare eigen stem. Wegens het

[p. 61]

ontbreken van een passend vergelijkingsobject in de literatuur heb ik haar manier van schrijven meer dan eens moeten vergelijken met de wijze waarop Van Gogh zijn doeken schilderde: een smakken van de ene pregnante zin na de andere op het papier, waarbij veel detail en uitleg achterwege blijft.

Overal in haar romans - vanaf de eerste bladzijde van Endless Race - treft men voorbeelden aan van deze techniek. De ongewone, soms abrupte stijl is het middel waarmee Holden haar ook al ongewone figuren voor de vaak verbaasde ogen van de lezer tot leven brengt. Hoe goed deze stijl bij haar onderwerpen past, ziet men in de volgende passage uit String Horses over een relatie van wederzijdse afhankelijkheid tussen twee jonge zusters. Eerst echter iets over de personages in de roman en over de situatie in dit citaat.

Hope, de mooiste van de twee zusters, in na een paar indiscrete ontmoetingen met Mallory - het manusje-van-alles op de school Miss Delicate's Academy - waar zij met haar zuster Joanna zat, met haar bewonderaar vertrokken naar een nogal vreemde vakantiekolonie aan de kust. Onder nog vreemdere vakantiegangers is er, naast een dikke, jolige Cockney-volksvrouw met haar kroost, die zich over Hope wil ontfermen, een tweetal dwergen, die soms ‘the gents’ en ook wel de ‘midges’ (midgets) genoemd worden. Ook dit nogal griezelige, maar aandoenlijke tweetal wil de jonge Hope beschermen. Zij zitten alle drie op het gras naar de prestaties van John te kijken, een atleet die voor de kinderen een demonstratie geeft. In deze passage maakt Holden, zoals vaak, gebruik van een techniek waarbij dialoog, in een sterk gecomprimeerde vorm, niet als dialoog, maar als een reeks korte mededelingen aan de lezer worden gepresenteerd. Het effect hiervan kan enorm zijn.

Hope and her new friends sat in front of a patch of clover leaves. Without thinking, their hands gropes in search of fourleaved ones. To find one would be an omen for a long friendship. Hope feit their sharp nail touching her. She asked them were they lived.
They spoke about their lives with pleasure. They disliked nosey parkers; Hope's enquiry was affectionate. They told her that they lives in a basement of Marlebone High Street. They kept to themselves because they were tired of being the target of cockes snooks. This week at Camp was the only time they mingled with the world. At home they had each other; it was enough. They knew of others like themselves who joined circusses to become accepted, exploiting their size, allowing ladders and buckets of water to fall on them. They eked out their pension by making things. They had a connection with a shop in Marylebone that bought their dolles fashioned from matches, their furniture constructed from bus tickets: small airy objects suitable for dolls' houses. They collected things like egg shells, milk bottle tops, fish-bones for their odd-material toys. Apart from the one time in the Princess (een zaal) they had never put themselves on show. It was a great pleasure for them to touch Hope's hands, rooting in the clover for a fourleaf. It made them think that life still had something up its sleeve. They were proud of the toys that they made.
(Hope en haar vrienden zaten bij een kleine plek klaver. Zonder er bij te denken wat zij deden zochten zij naar klavertjes-vier. Als je er zo eentje vond betekende dat een langdurige vriendschap. Hope voelde hoe hun scherpe nagels de hare raakten.
Zij vroeg hen waar ze woonden. Ze hadden een hekel aan mensen die zich met hen bemoeiden. Hope's vraag was vriendelijk bedoeld. Zij vertelden haar dat ze in een souterrain bij Marylebone High Street woonden. Zij bleven bij elkaar, want zij hadden er genoeg van bespottelijk gemaakt te worden. Deze week in de kolonie was de enige dat ze onder andere mensen kwamen. Thuis hadden ze elkaar; dat was voldoende. Zij wisten dat anderen van hun soort bij een circus werkten, om geaccepteerd te worden, hun kleine gestalte exploiteerden en ladders en emmers water over zich heen lieten vallen. Naast hun kleine pensioen verdienden ze wat extra's door dingen te fabriceren. Zij hadden connectie met een winkel in Marylebone, die hun poppetjes, gemaakt van lucifers en meubeltjes van buskaartjes afnam - klein, luchtig spul geschikt voor poppehuizen. Ze verzamelden dingen zoals eierdopjes, doppen van melkflessen, visgraten voor hun speelgoed, dat uit allerlei materiaal bestond. Behalve die ene keer in de Princess balzaal, hadden zij zichzelf nog nooit aan publiek getoond. Ze vonden het heel prettig, Hope's handen te mogen aanraken bij het wroeten door de klaver voor een klavertje-vier. Het gaf hen het gevoel dat het leven hen nog iets te bieden had. Ze waren trots op het speelgoed dat ze maakten.)

In zo'n passage zit veel meer dan een gesprek. Daarin zit ook een verhaal over hoe twee mismaakte mensen door het leven probeerden te komen: een leven van poppen uit lucifers gemaakt, uit buskaartjes eierdopjes en visgraten. Op straat het doelwit van grove beledigingen, blijft men liever thuis. Ze hadden elkaar: dat was voldoende. Maar dat was het natuurlijk niet.

Door de droge, beknopte wijze van vertellen wordt echter het larmoyante en sentimentele vermeden. De dwergen bewaren hun trots intact en daardoor kregen ze een eigen soort waardigheid.

Zulke figuren, ‘misfits’, bevolken de pagina's van deze romans. De zesde roman, uit 1982, Sing About It is er zelfs helemaal aan gewijd - de bewoners van een apart asiel, een echt toevluchtsoord met een naam die juist niet echt is, maar nep - St. Harmony. Deze korte roman van slechts 127 pagina's, is vrij slecht door de critici ontvangen, misschien omdat het verhaal en de figuren te ongewoon lijken - het zijn allemaal of ‘freaks’ of ‘freaked-out people, people who owned nothing, who slept on mattresses on bare boards.’ Zelfs de hoofdfiguur, Sylvie, die in het asiel werkt, die dik en onaantrekkelijk is geworden en die getrouwd is met een mislukte Ierse ‘kunstenaar’ met een ob-

[p. 62]

sessie voor het schilderen van dode honden, ziet zichzelf en haar vreemde man als mislukt in het leven. En toch is dit het verhaal, dat draait om het Kerst vieren door mensen die niets bezitten, een aandoenlijk parabeltje, een sprookje met een boodschap, een echt Kerstverhaal - in tegenstelling tot de bekende Kerstverhalen van Dickens, A Christmas Carol, The Chimes - nooit in sentimentaliteit vervalt, maar eerder macaber wordt waar het niet met een eigenaardig, gek soort humor wordt verlicht.

De figuren zijn grotesk. Wat gebeurt - met inbegrip van een krankzinnig-rampzalig uitstapje van allen naar Ierland en terug - is nog grotesker. Wat onder het verhaal ligt - de geestesgesteldheid, de visie op de mens en zijn samenleving, waardoor alles is geïnspireerd - is wel heel serieus. Hierdoor wordt deze korte roman eigenlijk een viering van een alternatieve samenleving, een feest van ‘havenots’, met de nooit uitgesproken mening van: ‘Zalig zijn de armen van geest, want zij zullen het aardrijk beërven.’ De ontberingen van het leven nemen echter ook andere vormen aan. In Holdens allereerste roman Endless Race zou men de hoofdfiguur Pauline Jeffcott ook als een ‘misfit’ kunnen zien, maar dan een ‘misfit’ van een zeer specifiek soort: de alleenstaande, onbemiddelde vrouw in een ‘male-capitalist-chauvinist’-samenleving. In deze roman, na een briljant eerste deel waarin Holden de kinderjaren van het meisje Pauline en haar wat jongere broer Godfrey beschrijft, laat zij zien hoe moeilijk de samenleving kan zijn voor een jonge vrouw, in vegelijking met de kansen en voordelen die een jongeman geniet. De broer was ook het lievelingskind van ouders die bijna altijd afwezig waren en weinig tijd voor hun kinderen hadden. De eerste zin van het tweede deel van de roman, waarin Pauline nu als een volwassen vrouw, alleen in Londen, naar voren treedt, geeft onmiddellijk de toon en het thema aan. De zin luidt: ‘Lyons teashops were a resort for wandering people, the rootless.’

In een samenleving die klaarblijkelijk niet voor (of door) vrouwen is geschapen, heeft Pauline het zeer zwaar te verduren. Bovendien lijk het - zoals trouwens niet zelden in deze romans - of het noodlot steeds klaar staat, om met de een of andere dondersteen te verpletteren wat zij probeert op te bouwen. Als zij een man (geen echtgenoot) en een kind heeft, blijkt de man een dronkaard te zijn, die de woning laat afbranden, waardoor hij van het leven wordt beroofd, en het kind brandwonden oploopt. Pauline komt terecht in de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis, maar herstelt: zij zal het gevecht met het noodlot, het leven, weer aannemen.

In de laatste pagina's van Holdens zevende roman Wider Pools, 1983, komt deze Pauline weer opdagen: zij ligt in een ziekenhuis na een mislukte zelfmoordpoging. Wij lezen: ‘... Pauline, rather a lovable girl.’ (Een verpleegster is aan het woord.) ‘Depression was the curse of the age. Single parents were easy victims, they worried disproportionately, became isolated, the children became casualties in turn. Tragic.’ De conclusie van de vertelster in deze roman luidt heel laconiek: ‘So Pauline was still alone, still awaiting the perfect man.’

Zo'n roman, zo'n thema, vooral in 1975, zou als geprononceerd feministisch kunnen worden gezien. Feministisch is Endless Race echter niet. Holdens visie op het leven is te breed voor een ‘-isme’. Er is geen spoor van propaganda in de roman te vinden. Wel vindt de lezer echter een objectief en menselijk beeld van de moeilijke situaties waarmee een alleenstaande vrouw in de samenleving zich geconfronteerd ziet - in het bijzonder een vrouw die de gewone rol van huisvrouw in de burgerlijke maatschappij heeft afgewezen. Men vindt ook veel meer: een dappere, onbevreesde kijk op het leven en veel humor, realistische humor. De hoofdstukken waarin Pauline zich als ongetrouwde moeder in de kraamafdeling van een ziekenhuis, omringd door allerlei andere aanstaande moeders, bevindt, zijn heel levendig en onderhoudend.

Dit is heel eerlijk schrijven, en het is ook grappig. ‘Oh stop creating. It's a baby you're having, not an elephant!’ roept een volksvrouw Pauline toe, als zij teveel lawaai maakt. Humor en realisme werken zeer effectief samen in de gesprekken in het ziekenhuis tussen Pauline en het hoertje Tina, dat een hoofdrol in de latere roman Wider Pools speelt. Ook hier, zoals elders in deze eerste roman, laat Holden haar gave voor dialoog schrijven zien. Zij is vooral vakkundig in de weergave van pittige en pittoreske volkstaal en deinst niet terug voor een ‘Fuck!’, waar nodig. Zelfs Pauline, die door de volkse Tina als ‘deftig’ (‘posh’) wordt gezien en die inderdaad van ‘goede afkomst’ is, weet haar welgestelde broer en zijn al te nette vrouw, die haar, de ongetrouwde aanstaande moeder, van advies willen dienen (afstand van het onechte kind doen), met een nijdig ‘Piss off!’ weg te zenden. Van het conflict tussen de zeden van de gegoede bourgeoisie en die van het volk en van la vie de bohème is Holden zich sterk bewust. Dit besef is fundamenteel aan haar visie op mensen en hun doen en laten.

Tin Toys (Speelgoed) is nauw verbonden met de eerste roman Endless Race, dat wil zeggen, aan het eerste deel van die roman, waarin de kinderjaren van Pauline zijn beschreven. In deze latere roman houdt Holden zich bezig met de niet zo prettige ervaringen van het meisje Ula, dat zich in dezelfde situatie als Pauline als kind bevindt: elegante moeder, actrice, meestal afwezig, haar kinderen overlatend aan de hoede van een onsympathieke gouvernante; vader (in Endless Race een generaal) bijna nergens te vinden; een warmhartige dienstbode uit het volk, die het geestelijk verwaarloosde kind in bescherming neemt; een jongere broer die alle aandacht krijgt. In Tin Toys is echter alles gezien door de ogen van het kind zelf en is het verhaal tot de kinderjaren beperkt.

Tot de kinderjaren beperkt - maar niet tot de kinderen. Door de ogen van de jonge Ula laat Holden ons verschillende volwassenen zien. Bijvoorbeeld een Miss Dance met haar dansschool, die met haar toewijding aan ‘Het Estethische’ de lezer aan Miss Delicate met haar school voor jonge meisjes uit String Horses doet denken. Zoals Miss Delicate, denkt Miss Dance dat de wereld door de kunst met een hoofdletter K te redden is. ‘Dance your feelings, my little dears,’ roept zij haar leerlingen toe. ‘Make it a dance of love.’

[p. 63]

Belangrijker is de figuur van Maggie May, de Ierse kokkin, een gelovige van een andere gezindte (rooms-katholieke), die voor Ula een beeld van haar moederland als een groen paradijs schildert, een beeld dat in diggelen valt als zij Ula naar haar ouderlijk huis brengt en Ula met de werkelijkheid wordt geconfronteerd. Voor het kind wordt de overplaatsing naar het eiland van smaragd een nachtmerrie: weinig groen en helemaal geen paradijs, wel veel bijgeloof. Zelfs als zij uit het onverkwikkelijke milieu van de kokkin door een abrupte ontmoeting met een wat oudere vriendin wordt gered, ontpopt deze zich als een gemene plaaggeest, die het kind nog verder vernedert.

In deze roman wordt het kind Ula tot tweemaal toe met de dood geconfronteerd - die van haar broertje en later van haar onvriendelijke vriendin. De dood is echter iets dat zij niet begrijpt. ‘Does dying hurt?’ vraagt ze. ‘What is being dead like?’ Dit zijn maar een tweetal van de vele vragen waarop het onwetende kind geen bevredigend antwoord van de volwassenen krijgt. Op deze manier laat Holden het contrast zien tussen de onbevangen houding van een kind, voor wie de wereld nog steeds een wonder is, en de oneerlijkheid, de uitvluchten, van volwassenen, die anders weten.

In deze romans van Holden slaat de dood verschillende malen toe. Steeds weer worden haar figuren door het noodlot met de dood, ongelukken en tegenspoed getroffen. Hier kan het gewone leven vaak op een slagveld lijken, als men überhaupt met betrekking tot dit oeuvre over ‘het gewone leven’ spreken mag. Al blijven de personages direct herkenbaar als ‘real people’; men voelt zich hier soms in de sfeer van een droom of sprookje, waarin iets dreigends hangt, terecht komen. In haar derde roman Turnstiles vormt de kleurrijke sfeer van de markt in de Portobello Road de enscenering en die sfeer heeft ook iets bovennatuurlijks, iets van een circus. Op de kaft van String Horses en alweer op die van Tin Toys is een schilderij van Mark Gertler (van de Bloomsbury-groep) gereproduceerd, waarop men een draaimolen met paarden en mensen ziet. Het is een nogal griezelig beeld door Holden zelf gekozen. Daaromtrent zei ze eens tegen me: ‘De mensen in dat schilderij - ze lachen niet - dat zijn angstkreten.’ Misschien is het beeld van een circus waar de mensen niet aan het lachen zijn, haar beeld van de wereld.

In dat onderhoud, dat ik nu meer dan tien jaar geleden met haar heb gehad, zei Holden ook: ‘Lach niet, maar het is werkelijk waar: ik hoor stemmen - de stemmen van mijn figuren. Dan moet ik alles opschrijven. Ik bouw soms een gehele scène op uit stemmen en die vindt later zijn plaats in de roman.’ Het lijkt mij, dat deze uitlating het indringende, soms biologiserende karakter helpt verklaren, niet slechts van het proza en de dialoog in haar romans, maar van iedere roman als geheel, en ook van dit werk als een geheel gezien. Ursula Holden is nu eenmaal ‘extra-ordinary’.

Juist hoe buitengewoon Ursula Holden is, vooral als stiliste, bewijst zij met haar nieuwe roman Unicorn Sisters. Van de wederwaardigheden van drie jonge meisjes, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door hun frivole, egoïstische moeder naar een hopeloos slecht geleide kostschool op het platteland worden gestuurd, heeft zij geen meisjesboek gemaakt maar een gevoelige roman, die opgebouwd is uit een reeks gebeurtenissen, taferelen en psychologische portretten vol inzicht, actie en humor.

Het hoofdthema, dat steeds weer, maar dan heel eventjes, naar de oppervlakte komt, maar dat zijn apotheose pas in een dialoog tussen de moeder en de ik-figuur Bonnie, oudste van het drietal, aan het eind van de roman vindt, is tragisch. Het betreft het steeds weer teleurgestelde verlangen van Bonnie, die de puberteitsjaren meemaakt, om echte liefde van haar moeder te mogen ondervinden. Het verhaal zelf echter tintelt van leven, verrassingen en van soms heel amusante, scherp getekende conflicten en contrasten, als de drie meisjes in contact met ‘het echte leven’ komen. Vooral de confrontatie met Red, een héél realistisch denkend kind uit een achterbuurt en onthullingen op het gebied van het geslachtsleven zijn schokkend en ontgoochelend - het leven is toch geen droom.

Hoewel het relaas over de belevenissen van jonge, nog niet gevormde kinderen gaat, is men hier niet in de wereld van bijvoorbeeld Little Women van de Amerikaanse Louisa M. Alcott (1832-1888), maar eerder in die van Tsjechov en De Drie Zusters. Veelal staat een citaat uit de literatuur (W.B. Yeats, Blake, T.S. Eliot) voor het begin van een Holdenroman en als Unicorn Sisters voorafgegaan was door een citaat van Tsjechov, had dat niet verbaasd.

De zekere toets van Holden, wordt hier keer op keer getoond: zelfs uit het sentimentele liedje uit de jaren dertig ‘When I grow too old to dream’ weet zij iets ònsentimenteels en betekenisvols te halen. Het egoïsme van de mooie moeder maakt dat Bonnie op een veel te vroege leeftijd ‘too old to dream’ wordt. Zij moet de rol van de moeder overnemen. In de allerlaatste regel herhalen de wielen van de trein waarin zij naast haar moeder zit: ‘Too-old-to-dream. Too-old-to dream. Too-old-to-dream...’ terwijl Bonnies ziel nog vol van de dromen en de fantasie van de jeugd zit, bron en fontein van de kunst. Ook van de kunst van Ursula Holden.

Naar aanleiding van de verschijning van Speelgoed stuur ik Holden een aantal schriftelijke vragen.

Tin Toys is nu ook in het Nederlands verschenen. Hoe vind je dat?

Ik ben natuurlijk blij. Het nieuws kwam toen ik nog met Unicorn Sisters bezig was. Ik zat op kasteel Hawthornden - een ‘toevluchtsoord’ voor auteurs. De brief lag steeds in de mand met mijn lunch, boven op een pan met warme soep.

Unicorn Sisters is een vervolg op Tin Toys. Dat was nieuw voor jou, nietwaar?

Nadat Tin Toys klaar was voelde ik me ziek en verloren. Ik kon geen afscheid nemen van die kinderen. Maar mijn personages komen vaak terug in latere boeken. Pauline en Tina in Wider Pools waren personages uit Endless Race. Er zijn nog anderen.

[p. 64]

Zal je een vervolg op Unicorn Sisters schrijven, denk je? In mijn huidige werk ben ik nog steeds bij die familie, maar de nadruk ligt nu anders en in een deel ervan probeer ik een man te zijn. Moeilijk!

Je moest jaren wachten om een uitgever voor je werk te vinden.

Ja. Ik begon met serieus werk toen ik 42 jaar was. Ik was reeds 54 toen mijn werk voor het eerst verscheen.

Maar toen Endless Race en daarna String Horses verschenen werd je plotseling als een top-figuur onder onze auteurs gezien. Hoe vond je dat?

Ik kon het niet geloven. Ik had zelf weinig vertrouwen in mijn werk. Maar het hielp me. Ik wist dat ik hard moest werken om hun vertrouwen in mij te rechtvaardigen, dat ik moest proberen voorrang aan mijn schrijven te geven.

De titel Unicorn Sisters doet mij aan String Horses, je tweede roman denken - dat vreemde verhaal over de relatie tussen twee zusters. Hoeveel van je werk is op eigen ervaringen gebaseerd?

Geen van de situaties waarover ik schrijf is werkelijk gebeurd, maar ik heb wel veel in mijn leven beleefd. Ik geloof, dat ik steeds geprobeerd heb, te voelen wat andere mensen ervaren. En ik onthoud wat mensen zeggen, zelfs wat ik voor de oorlog in bussen gehoord heb, wat volslagen vreemden zeiden.

Relaties binnen het gezin interesseren je enorm?

Conflicten beginnen in het gezin, vanaf de geboorte. Kunst heeft conflict nodig. Gezinnen, families vind ik fascinerend. Maar ik maak niet de bewuste keuze om over families te schrijven. Het komt vanzelf.

Vele van je hoofdfiguren hebben het heel hard te verduren.

Als alles steeds gemakkelijk en gesmeerd ging - als alles over rozen ging (Holden schreef in het Engels: ‘peaches’), dan was er geen verhaal.

Maar ze overleven. Je vrouwen bevinden zich in een vijandelijke wereld: Pauline, in Endless Race, Ruth Cash in Turnstiles, het meisje Ula in Tin Toys. Zie je jezelfs als feminist?

Moeilijke vraag. Ik wil geen ‘-ist’ zijn, behalve ‘artist’. Ik geloof dat het wenselijk is dat iedereen de kans krijgt, om zich te ontplooien en een ‘whole person’ te worden, onafhankelijk van geslacht of omstandigheden. Muisachtige vrouwen vind ik zielig. Ik geloof dat ik vroeger zo'n vrouw was.

Veel van je figuren krijgen ongelukken - en geen kleine ook. Hun huis afgebrand. Hun man gedood. Hun kind gewond. De kleine Arthur in Penny Links erft een fortuin, maar verliest een voet. Mallory in String Horses pleegt zelfmoord. Miss Delicate vindt de dood in een draaimolen. Wat is dit allemaal?

Ik wil dat - dat mijn figuren in de stront belanden. Het laat zien uit wat voor stof zij geschapen zijn. In The Messiah vind ik de woorden: ‘He was rejected, despiséd and acquainted with grief’ aandoenlijk.

Kinderen zijn dikwijls aan gouvernantes overgelaten - de ouders zijn weg. Is dat autobiografisch? Wat wil je daarmee onderstrepen?

Jesus! Ik weet niet wat ik wil onderstrepen. Ik had zelf een gouvernante, m'n ouders waren dikwijls weg. Ik zag mijn vader bijna nooit. Toen ik, een vierde dochter, geboren ben, heeft hij blijkbaar ‘Nog een meisje, vrees ik!’ uitgeroepen. Prachtig begin als je kunstenaar wil worden!

Zovele van je hoofdfiguren zijn eenzaam, hoewel ze door anderen omringd zijn. Over een doof kind in Wider Pools zeg je, dat de doofheid wellicht de ergste vorm van eenzaamheid is.

Nee, dat zegt iemand in het boek. Ik denk misschien dat de ergste vorm van eenzaamheid is als je door iedereen gehaat wordt, als je geen cent hebt en geen vooruitzichten. Maar dat is nogal vanzelfsprekend, vind je niet?

Vele van je bijfiguren zijn grotesk. Turnstiles zit vol met zulke figuren - Lady Podesta Doge, de clairvoyante. En Loveliness in Sing About It. Waar heb je al die kleurrijke figuren vandaan? Wat betekenen ze voor jou?

Ik houd van ze, omdat ik ze geschapen heb. Het zijn vrienden van mij geworden. Zoals ik al zei, ik heb vele mensen gekend. Ik maakte de oorlog mee. Ik heb drugsverslaafden en doodarme mensen gekend. Ik ken een dwerg die van sekse is veranderd. Mensen niet aanvaarden zoals ze zijn - dat vind ik grotesk. Maar dat klinkt zelfgenoegzaam, eigenwijs, nietwaar?

Je blijkt een diepe sympathie te voelen voor mensen die weerloos zijn. De ongewenste kinderen in Wider Pools, het meisje Ula in Tin Toys (Speelgoed). Mensen in wanhopige situaties, zonder liefde.

Wanhopige situaties - dat is nu eenmaal mijn stof. Ik moet conflict hebben. Ik probeer bij ze binnen te dringen - in hun geest, hun hart.

En je ‘drop-outs’. In Sing About It bevolken zij dat asiel. Zelfs de hoofdfiguur Sylvie die in het asiel helpt, ziet zichzelf en haar man als mislukt.

Ik concentreer me niet opzettelijk op zulke figuren. Zij doemen bij mij op. Ik herinner me dat Jung zei, dat het meest verwaarloosde in de mens zijn geestelijke groei is. Zogenaamde ‘aardige’ mensen, mensen die succesvol in het leven zijn, vind ik niet zo interessant om over te schrijven. Ik geloof dat Sing About It een allegorie is. Een vreemd soort Kerstverhaal met Loveliness als een soort Kerstkind. Ik raak overstuur als ik dat boek herlees... ik ben het een beetje vergeten. Ik houd er niet van mijn boeken te herlezen, maar ik weet wel dat ik die roman heel ernstig heb bedoeld en de vrij slechte ontvangst ervan deed me pijn. Maar Francis King (romanschrijver en criticus) heeft er voor de radio verstandig over gesproken.

En Ierland? In vele van je romans maken de figuren een reis naar Ierland. Dat doet Ula ook in Tin Toys. Het resultaat is

[p. 65]

meestal rampzalig - griezelig, maar ook komisch. Hoe zit dat?

Ursula Holden, foto: James Brockway

Wat Ierland betreft kom ik alweer met mijn gevoelens in de war. Op drie-jarige leeftijd raakte ik op dat land verliefd - daar bracht ik een vakantie bij mijn grootmoeder door. De allerergste belevenissen van mijn leven hadden in Dublin plaats - mijn huwelijk daar. Maar ook de mooiste ervaringen, buitengewone, gekke ervaringen. Ik hou en haat zowel het land als de mensen. Ik ga daar steeds weer terug - naar het Tyrone Guthrie Centrum voor schrijvers. Daar is het goed werken. Ik werk heel - gevaarlijk - hard aan mijn schrijven. Ik lijd - het is echt lijden - als ik een roman eenmaal klaar heb. Soms moet ik naar m'n bed of een bezoek aan de huisarts brengen. Maar ik moet toegeven, dat ik het heerlijk vind in bed te luieren zonder dat mij veel mankeert. Mijn relaties met anderen lijden eronder doordat ik zoveel energie aan mijn werk besteed. Het soort leven dat ik achter de rug heb, heeft mij genoodzaakt mijn liefde in mijn werk te stoppen, in iets creatiefs, om door te kunnen gaan. Niet financieel doorgaan - ik heb meer dan genoeg van arm zijn en over rekeningen te moeten tobben. Maar ik kan tenminste zeggen dat ik met de goden wandel en niet velen kunnen mij dat nazeggen. Mijn verwanten hadden liever dat ik iets anders deed - sociaal werk, bijvoorbeeld. Maar het heeft geen zin om te proberen gewoon te zijn. Dat ben ik niet.

Vind je dat jouw kijk op het leven tragisch is - er zit toch ook veel kleur en humor in je romans?

De ‘human situation’ is nu eenmaal tragisch - je hoeft maar naar de nieuwsberichten te luisteren. Maar het leven is alles wat wij maar hebben en het zit ook vol humor en liefde. Ik houd steeds meer van de ironie. Misschien was visie in het begin somberder dan zij nu is. Ik was toen zelf ongelukkig. Ik houd er van mensen tegelijk aan het lachen en aan het huilen te brengen.

Jouw stijl is apart. De ene korte zin na de andere, het ene idee na het andere - ik bedoel de ideeën van je figuren. Is deze techniek bewust?

Nee, niet bewust. Ik leerde veel van een schrijver die Paul Sheridan heette - hij is nu dood. Hij leerde mij beknopt schrijven. In het brein van je figuren te penetreren - dat lijkt mij een goede manier om ze tot leven te brengen. Stream of consciousness.

Je laat bijna alle beschrijvingen weg, zodat wij bijna alles zien door wat je personages zeggen. Doe je dat bewust?

Ik denk van wel. Het zijn mensen en wat mensen voelen dat boeit mij, niet de natuur enzovoort - dat alleen in zoverre het verhaal er beter van gaat lopen. Ik probeer de teugels steeds vast in handen te houden. Het lijkt inderdaad een beetje op paarderennen en ík ben de jockey. Tegen het eind moet je helemaal over de nek van het paard hangen... en winnen.

De handeling kan abrupte wendingen nemen en figuren kunen plotseling in een scène opdoemen, vaak zonder enige introductie. Plotseling staan ze daar en zijn ze aan het praten. Tina in Wider Pools, met haar ‘OY oy’.

Ik vind het prettig figuren van elkaar te onderscheiden door kleine signalen, een soort code-taal. Dan hoef je niet steeds ‘hij zei’, ‘zei ze’ te schrijven. Beknoptheid alweer.

Jij bent de beknoptheid in persoon. Iris Murdoch is jouw tegenpool. Zij schept hele werelden van mensen in lange romans. In jouw korte romans schep jij ook werelden, maar het zijn meer kleine cocon-werelden, nietwaar?

Dat zou ik niet kunnen zeggen. Ik zou willen dat de lezer gefascineerd raakt, het boek niet kan neerleggen, totdat hij het verhaal uit heeft. Maar dat willen zeker alle schrijvers.

Vind je niet dat enkel van je romans een beetje langer hadden kunnen zijn - meer details over je personages?

Vind je?

Heb je favorieten onder je boeken?

Sing About It. Dat was geen gezin maar aan het eind begonnen ze op een gezin te lijken en ik hield van ze. Ze maakten er wat van.

Jarenlang wachten op een uitgever. Toen gejuich. En in een tijd van dertien jaar niet minder dan tien romans. Je had veel te vertellen.

Voor mij leidt schrijven tot nog verder gaan schrijven. Dat hoop ik, tenminste. Soms voel ik dat mijn brein een enorme telefooncentrale is. Het zoemt met ideeën en gesprekken. Maar ik moet gezond blijven en tijd hebben, veel tijd. Ik heb Wider Pools meer dan dertig keer moeten schrijven voordat het werd wat het zijn moest. Vermoeiend. Nu, dat is alles. Het hoe en waarom van het allemaal... daar heb ik geen antwoord op. Ik keek zojuist op en buiten, achter de rij daken en bomen, zag ik een enorm grote kraan. Reusachtig groot en steeds veranderend van vorm. Op het ogenblik lijkt de kraan op een kreeft. Kreeften in de lucht zien - dat nu lijkt mij op dit ogenblik belangrijk.