Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 95]

Peter van den Hoven
O zachte zaligheid der puberteit

Een van de hoofdstukken uit Ko Kruier en zijn stadsgenoten van Peter van Gestel, bekroond met de prestigieuze Nienke van Hichtum-prijs, heet ‘Grijze dag’. Daarin mijmert de vijftienjarige hoofdpersoon op een trieste donderdagmiddag waarop alles tegen zit en hij net voor een auto is weggesprongen over zijn eigen dood. Hij filosofeert over wie er op de begrafenis zal zijn en waarom. Hij verheugt er zich bijna op want zoveel belangstelling - ‘hier en daar zag hij zelfs een traan glinsteren. Nu waardeerden ze Ko Kruier pas.’ - krijgt hij anders nooit, hoewel hij zichzelf even later met een nuchtere, kenmerkende gelatenheid corrigeert en ook wel weet dat zijn klasgenoten zo mooi zullen zingen omdat ze de volgende dag geen huiswerk hoeven te maken... Maar toch, de gedachte sterkt hem in het gevoel dat hij anders is dan anderen en, gezien de hem omringende voetgangers die allemaal de verkeerde kant op gaan, duidelijk op weg naar hun graf, besluit hij de plechtigheid nog maar even uit te stellen. Dan schrikt hij plotseling van een merkwaardig figuur die zijn kant op komt en blijft staan als ook Ko stilhoudt. Het duurt even voor hij in de gaten heeft dat hij zichzelf ziet in een spiegel in het portiek van een winkel. ‘Zou hij zichzelf een seconde gezien hebben zoals anderen hem zagen? (...) Was hij echt zo raar?

Waarom zeiden mensen daar dan nooit iets over? Hij kon er toch ook niets aan doen als hij toevallig wat vreemd was uitgevallen. Een tijdje keek hij naar zijn spiegelbeeld. Van die figuur zou hij de begrafenis nooit bijwonen. Daar moest-ie mee zien te leven.’

Dat is Ko Kruier ten voeten uit. Een heel gewone, door-de-weekse stadsjongen, midden in de chaotische drukte van de identiteitscrisis waarmee de puberteit gepaard gaat, die zich vaak op een wat naïeve, maar eerlijk-aandoenlijke wijze verwondert over de treurige complexiteit van de wereld om hem heen. Hij zoekt naar een verbindingsweg, maar weet meestal geen raad met de tegenstelling tussen wat zich in zijn belevingswereld afspeelt en de eisen die de dagelijkse realiteit aan hem stelt. Dat brengt onhandigheid, vervreemding en soms isolement met zich mee, maar hij heeft voldoende veerkracht om zijn pogingen niet op te geven, ook als die door anderen van cynisch commentaar worden voorzien, hetgeen Ko met een zelfbeschermende nonchalance over zich heen laat komen. Dat is misschien ook de reden waarom hij het in het bovenstaand citaat mis heeft als hij veronderstelt dat anderen nooit iets over hem zeggen. Zowel in Ko Kruier en zijn stadsgenoten als in het daaraan vooraf gaande Uit het leven van Ko Kruier, dat in 1985 een Zilveren Griffel kreeg, zijn het vooral de volwassenen, meestal Kruiers leraren - zijn ouders blijven volstrekt op de achtergrond - die ongezouten hun mening geven over Ko's levenswandel.

Zo roept Flauwerwop, leraar biologie, hem na een mislukt opstel over de gorilla toe: ‘Nimmer, Kruier, mag je de strijd tegen je aangeboren onnozelheid opgeven.’ En Sanders, zijn docent Nederlands, nadat Ko hem een lekke band heeft gemeld als reden voor zijn te late verschijning, vermeldt: ‘Het helpt niet, Kruier. Wat vervelend nou dat ik je dat zo plompverloren moet zeggen, het geeft je niks speciaals, je blijft de eenvoudige Kruier die je was en die je, vrees ik, immer zult blijven!’ Ook de wiskundeleraar Hitsuiker verwoordt onverbloemd zijn opvatting: ‘Je bent een eigenaardig exemplaar van de menselijke soort, Kruier. Je ziet er bedrieglijk gewoon uit. En altijd maar verbaasd kijken. Terwijl het enige dat je echt zou moeten verbazen, niet te zien is voor je: jezelf, Ko Kruier. Je denkt teveel in omwegen. Op die manier is het een veel te lange reis naar de oplossing van een of ander eenvoudig vraagstukje. Maar kop op, Kruier, de zon schijnt ook voor de dwazen en de gekken.’

Behalve sommige volwassenen zijn het de blondharige en blauwogige hem keer op keer afwijzende meisjes die onzekerheid bij hem teweeg brengen en zijn gedrag beïnvloeden. Ko wordt steeds verliefd op de verkeerde meisjes, maar op langere termijn valt hij voor klasgenootjes die, zoals hijzelf, een licht afwijkend gedrag vertonen. In het eerste boek is dat Dieuwertje, een brildragend en gedichten voorlezend meisje dat zichzelf meer een jongen voelt, met wie hij een wat langer maar breekbaar contact heeft. In Ko Kruier en zijn stadsgenoten is er meer sprake van verwarring zaaiende verliefdheid die toch ook - als hij Friedje ontmoet, een spichtig meisje met een anorexia nervosa-achtig gedrag - standvastigheid en emotionele groei laat zien. Maar er is ook Jook, dochter van de groenteboer, op wie hij al zijn gevoelens projecteert en pas na enige tijd merkt dat ze absoluut niks om hem geeft, en ook tijdens een kortstondige maar hevige verliefdheid op de invallende aardrijkskundelerares Mathilde (‘Iets dat onbereikbaar is, dacht Ko, moet niet zo dichtbij zijn’) merkt hij dat er een te grote kloof bestaat. Lia ontmoet hij als hij er in zijn eentje met een tent op uit trekt, een punk-achtig meisje, verdrietig en zonder verleden en toekomst, waar hij even net zo triestig op

[p. 96]

verliefd is. Maar Friedje blijkt toch de warmste gevoelens bij hem op te roepen en in haar ziet hij veel dat hij herkent, zoals de wat ironisch-afstandelijke kijk op de ‘zielige wereld’.

Het zijn deze en andere, soms wat Adrian Mole-achtige observaties die de beide Kruierboeken tot zeer aangename lectuur maken. Geen spectaculaire actie, maar een ontroerend en humoristisch portret dat de lezer soms net zo hoofdschuddend gadeslaat als die oude heer uit het hoofdstuk ‘Kinderen’. Hij ziet Ko bezig in het park als deze, voor een middag babysit van een anarchistisch zoontje van tweeverdieners, het jongetje enig gezag probeert bij te brengen. En leunend op zijn wandelstok verklaart de oude man plechtig: ‘Te oud voor de jeugd, te jong voor volwassenheid, o, zachte zaligheid der puberteit, waar zijn uw schone en kwade dagen gebleven?’

Vóór de Kruierboeken publiceerde Peter van Gestel nog drie jeugdboeken: Schuilen onder je schooltas, Joost, of de domme avonturen van een slim jongetje, waarvan in 1984 door Ruud Schuitemaker en Froukje Bos een prachtige korte jeugdfilm is gemaakt, en Het meisje zonder muts. In dit laatste boek komt een meisje voor, Saartje, dat net zo'n rijke fantasiewereld heeft als de hoofdfiguur Peer, en het is waarschijnlijk geen toeval dat het belangrijkste personage uit Van Gestels laatste jeugdboek dezelfde naam draagt.

Saartje en het blauwe huis is het eerste boek met een meisje in de hoofdrol en is thematisch sterk met het andere werk verbonden, ook al is er een belangrijk verschil. Ook nu staat een kind centraal dat weinig steun ondervindt van de wereld van de volwassenen en zich daardoor buitengesloten en op zichzelf teruggeworpen voelt, maar sterker dan voorheen is er deze keer sprake van een stuwende verbeeldingskracht die het verhaal een fantastische wending geeft.

Saartje, acht jaar, woont met haar veel uithuizige moeder, een concertzangeres, en een oudere man, Klopbof genaamd, een wat onduidelijk huishoudelijk factotum, in een mooi blauwgeschilderd huis. Ze vindt onvoldoende weerklank voor haar angsten, verlangens en dromen en dat maakt dat ze zich, vooral 's nachts, een wereld schept waarin, op een vervormde, licht allegorische wijze personen, gebeurtenissen en gevoelens uit de dagelijkse realiteit een rol spelen. Als Theodora, een vriendin van Klopbof, met haar dochtertje Sofje een tijdje komt logeren krijgt het in aanvang realistische verhaal langzaam maar zeker een fantastisch perspectief.

Saartje en Sofje trekken er 's nachts, bij volle maan, op uit en beleven allerlei niet altijd even duidelijke avonturen. Sofje, die een heel ander gedrag vertoont dan overdag en in een katachtige gedaante verandert, neemt daarbij het voortouw: ‘Als je de Nacht wil zien, moet je niet over de Dag praten, en over al de vervelende dingen van de Dag, want dan blijft de Nacht weg.’ De lezer wordt via de relatie tussen de beide meisjes op het spoor gezet van hun spiegelbeeldige verwantschap: ‘Sofje is Sofje, dacht ze, en ik ben Saartje. Helemaal zeker was ze niet. Misschien was zij Sofje wel...’ Zo verschijnt een vlakbij wonende oude vrouw als een heks temidden van een kamer vol katten die Saartje opsluit. Daaruit wordt ze bevrijd door haar vader, die ze nooit gekend heeft. Hem maakt ze levend door enkele details die ze van haar moeder heeft gehoord: een lange figuur, met zijn haren door de war, twee verschillende sokken en een kapot brilleglas, die niet weet wat een stofzuiger is. En ook Klopbof, met zijn gezagsgetrouwe commentaren, loopt door de nacht met een ladder en bussen verf en dreigt het blauwe huis rood te schilderen.

Voor wie dat wil kan in het blauwe huis een evocatie lezen van Saartjes verbeelding en de daarin optredende personages zien als afsplitsingen van haar tegenstrijdige gevoelens. Saartje en het blauwe huis is een intrigerend, maar bepaald geen eenvoudig boek. Van Gestel verwacht veel van zijn lezers en het is lang niet altijd even helder wat er waarom gebeurt. De nachtelijke verwikkelingen vragen, ook al door de soms wat beschouwelijk aandoende dialogen, een nauwgezette leeshouding. Maar het resultaat is een indrukwekkend en wondermooi portret van de soms vrolijke, soms trieste, maar altijd rijke binnenwereld van een gevoelig meisje.

Jeugdboeken van Peter van Gestel:

Schuilen onder je schooltas, Van Goor, 1979.

Joost, of de domme avonturen van een slim jongetje, Van Goor, 1981.

Het meisje zonder muts, De Fontein, 1982.

Uit het leven van Ko Kruier, De Fontein, 1984. Bekroond met een Zilveren Griffel in 1985.

Ko Kruier en zijn stadsgenoten, De Fontein, 1985. Bekroond met de Nienke van Hichtum-prijs 1987.

Saartje en het blauwe huis, De Fontein, 1987.

Alle boeken van Peter van Gestel zijn geïllustreerd door Peter van Straaten.