Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 75]

Peter van den Hoven
Leren om te schrijven

Is schrijven te leren?

Er zijn er die vinden, in de tradite van een romantische opvatting over kunst en talent, dat zoiets alleen gegeven is aan geboren auteurs, die bijkans van jongs af aan kunnen putten uit een reservoir vol goddelijke inspiratie waaruit eruptie na eruptie als vanzelf een literair meesterwerk produceert. Anderen, meer realistisch aangelegden, ontkennen persoonlijke begaafdheid niet, maar vinden dat de vakmatige, ambachtelijke kant zeker zoveel van belang is en kennen naast inspiratie een aanmerkelijk grotere rol toe aan transpiratie, het vermogen om een schrijfdiscipline op te bouwen en zich al doende te bekwamen: oefening baart kunst.

‘Ik wil niet zeggen dat er geen geloof en talent moet zijn. Maar zonder vakmanschap kom je nergens.’ Aldus Reve. Ook Hermans onderstreepte eens het doorzettingsvermogen als een belangrijke basis waarop aanwezig talent zich kan ontwikkelen: ‘Er kunnen meer mensen schrijven dan men denkt. Sluit ze maar eens op met de boodschap dat ze de volgende ochtend een boek af moeten hebben of anders op een vreselijke manier ter dood gebracht zullen worden; reken maar dat ze dan schrijven!’

Deze citaten haal ik uit de inleiding van Hoe schrijf ik een goed verhaal^1. van Damon Knight, auteur van science fiction en docent creative writing aan de universiteit van Michigan. Dit boek, gebaseerd op zijn schrijf- en onderwijservaringen, is zowel theoretisch als praktisch zeer de moeite waard en bevat veel informatie voor iedereen die zich de ambachtelijke beginselen van het schrijven van korte verhalen wil eigen maken. Knight besteedt onder andere aandacht aan de wijze waarop schrijftalent via gerichte schrijfdiscipline ontwikkeld kan worden, geeft beginnersoefeningen, beschrijft hoe een idee tot een dramatisch interessante plot kan uitgroeien, vertelt over de rol van personages en hun karakteruitwerking, laat zien wat de mogelijkheden van verschillende vertelperspectieven zijn en benadrukt het belang van goede dialogen en een eigen stijl. Hij werkt veel met soms uitvoerige voorbeelden die geanalyseerd en van commentaar voorzien worden, en het goede van de Nederlandse uitgave is dat de vertalers-bewerkers, Fons Eickholt en Lidy Gijsen, deze illustraties hebben gekozen uit de Nederlandse literatuur - Carmiggelt, Vestdijk, Elsschot, Bordewijk, Minco, Mulisch en anderen - waardoor de bruikbaarheid is vergroot.

Eickholt en Gijsen zijn medewerkers van de schrijversvakschool 't Colofon^2., die sinds enkele jaren cursussen proza, poëzie, drama en non-fictie aanbiedt en doende is een vierjarige part-time opleiding van de grond te tillen. De laatste tijd is de belangstelling voor vooral creatief schrijven sterk gegroeid en er zijn meer mogelijkheden zich daarin te bekwamen. Zo heeft de Haagse Leergangen^3. een cursus korte verhalen en één die ingaat op de techniek van toneelstukken, t.v.- en hoorspelen en filmscenario's. Steeds meer instellingen voor kunstzinnige vorming, zoals de Rotterdamse Kunststichting, ontplooien activiteiten rondom creatief schrijven en wie schriftelijk wil studeren kan dat via een aanbod van de Leidse Onderwijsinstellingen. Ook aan de universiteiten wordt de belangstelling groter, gezien het toenemend aantal gastschrijvers dat voor korte of langere tijd een docentschap krijgt aangeboden, al is de behoefte van auteurs aan uitwijdingen over eigen werk voorlopig groter dan de inspanningen studenten in praktijkwerkgroepen de meer ambachtelijke kneepjes van het vak te leren^4..

De mogelijkheden om zich vooral in de vaktechnische kant van het schrijven te scholen zijn aan de Amerikaanse colleges en universiteiten groter; creative writing is daar vaak uitgegroeid tot een echt vakgebied waar vele docenten jarenlang de kans hebben gekregen een leergang op te zetten en via experimenten naar de juiste didactische begeleiding te zoeken. Bovendien werken veel bekende auteurs aan deze leergangen mee door onderdelen te verzorgen, niet alleen in theorie, maar ook in praktijk. Student writing is veel meer dan bij ons een georganiseerde onderwijsactiviteit en er zijn landelijke prijsvragen die een stimulerende werking hebben. Zo is er bijvoorbeeld The Bedford Prizes, gestart in 1982 en bedoeld voor eerstejaars studenten. De eerste keer dat deze schrijfcompetitie gehouden werd, kwamen er meer dan 1200 inzendingen uit alle delen van Amerika, waaruit 31 verhalen werden gekozen die gepubliceerd zijn in de bundel Student Writers at Work^5.. De geselecteerde bijdragen zijn voorzien van een inleiding over de student-auteur, leesvragen met nadruk op de gevolgde schrijftechniek en suggsties om, op basis van (onderdelen van) het verhaal, zelf te gaan schrijven. In een apart deel worden enkele verhalen uitvoerig en zeer instructief becommentariëerd met kritische aantekeningen van de auteur zelf en van professionele redacteuren, inclusief de allereerste opzet en de eerste en laatste versie.

Velen maken op den duur de stap naar het schrijven van een werk waarmee ze de uitgeversmarkt op gaan op zoek naar publicatiemogelijkheden in tijdschriften en/of in boekvorm. Voor hen is The Writer's Handbook^6. een ideale uitgave: een indrukwekkende pil van bijna 800 pagina's waarin zo'n honderd bekende auteurs en redacteuren - waaronder Joyce Carol Oates, Ken Follett, Irving Wallace, Ursula K. Le Guin, Isaac Asimov en Stephen King - in korte hoofdstukken inzichten, praktische

1. Damon Knight, Hoe schrijf ik een goed verhaal?, bewerking Fons Eickholt en Lidy Gijsen, Het Spectrum, 1987².

2. 't Colofon, Schrijversvakschool Amsterdam, Postbus 51322, 1007 EH Amsterdam (Cicsa-gebouw, Kuipersstraat 151), tel: (zaterdags) 020 - 642411; Coördinator Rik Launsberg, tel: 072 - 337077.

3. Haagse Leergangen, postbus 65766, 2506 EB Den Haag, tel: 070 - 469317.

4. Op creatief schrijven in het basis- en voortgezet onderwijs kom ik binnenkort uitvoeriger terug.

5. Nancy Sommers and Donald McQuade, Student Writers at Work, The Bedford Prizes, St. Martin's Press, New York, 1984.

6. Sylvia K. Burack, The Writer's Handbook, The Writer Inc, Boston, 1986. Deze uitgave is een 50th Anniversary Edition.

[p. 76]

schrijfsuggesties en helpende adviezen geven over twee hoofdthema's: how to write en how to sell. Er is een meer theoretisch deel, met artikelen over het creatieve proces, de rol van de verbeelding en de noodzaak van discipline, een meer praktische sectie die informatie geeft over de basistechnieken van het fictioneel schrijven (ontwikkeling van verhaalplots, karakterbeschrijving, flash backs, spanningsopbouw en dergelijke), terwijl er ook ruime aandacht is voor afzonderlijke genres, zoals science fiction, misdaadverhalen of historische literatuur. Ook verschillende aspecten van het functioneel schrijven, poëzie en toneel- en televisieschrijven komen aan de orde. Opvallend, en typisch Amerikaans, is de uitvoerige informatie over alles wat te maken heeft met marketing en de relatie tussen auteur en uitgever: hoe breng ik een manuscript onder de aandacht van welke redacteur met zoveel mogelijk kans op succes. Het boek besluit dan ook met een maar liefst bijna 250 pagina's omvattende lijst van tijdschriftredacties, theaterbureaus, uitgeverijen, bedrijven en organisaties die op zoek zijn naar manuscripten...

The Writer's Handbook gaat met een tiental artikelen ook in op het schrijven van kinder- en jeugdliteratuur en we vinden er auteurs, niet noodzakelijkerwijs met betrekking tot dit onderdeel trouwens, die in Nederland bekend zijn door vertalingen op jeugdliterair gebied, zoals Rumer Godden, Katherine Paterson, Charlotte Zolotow en Norma Fox Mazer.

Barbara Seuling, ex-redactrice bij een uitgeverij, schrijfster en illustratrice, heeft met How to write a children's book and get it published^7. een handzaam boek geschreven voor iedereen die aan een kinder- of jeugdboek wil beginnen. Hoewel ze aan het begin terecht waarschuwt voor de nog altijd gekoesterde misvatting dat jeugdliteratuur makkelijk en typisch voor beginners zou zijn die later ‘hogerop’ willen, en ze veel nadruk legt op de innerlijke noodzaak en het technisch vakmanschap waarmee proza of poëzie geschreven moet worden, toch blijft haar benadering te veel in de receptensfeer hangen en geeft ze zichzelf te weinig de gelegenheid belangrijke onderdelen uit te diepen. Ze gaat wel op veel in dat heel zinvol is, het gebruik van eigen en andermans (jeugd)ervaringen bijvoorbeeld, de afbakening en ontwikkeling van een idee, de opbouw van een schrijfdiscipline, het belang van concentratie, de verschillende subgenres, en geeft lees- en documentatieadviezen, maar als het in het hoofdstuk writing novels gaat om de meer ambachtelijke, vaktechnische kant van het schrijven, waar thema en onderwerp, karakters, spanning, dramatisch conflict, dialoog, perspectief en zo aan de orde zijn, is Seuling veel te vluchtig en onvolledig en mis ik de diepergaande analyse, waardoor theorie en praktijk zichtbaar worden. En ook hier is er, voor ons van minder belang, de ruime aandacht, ongeveer éénderde van het boek, die gegeven wordt aan manuscriptbehandeling (van zowel tekst als tekeningen), redactionele vaardigheden, publiciteit en promotie en contacten met redacteuren van tijdschriften en uitgeverijen. De grote nadruk op selling gaat ten koste van writing, en dat is jammer. Van de andere kant geeft ze, na elk hoofdstuk, veel opdrachten en suggesties die stimulerend werken en dat verhoogt de praktische bruikbaarheid^8..

7. Barbara Seuling, How to write a children's book and get it published, Ch. Scribner's Sons, New York, 1984.

8. Met speciale dank aan Heide Schmidt-Weidner van de universiteit van Louisville, Kentucky.