Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 40]

Vsevolod Garsjin
De oppasser en de officier

Vsevolod Garsjin

‘Uitkleden!’ zei de dokter tegen Nikita, die roerloos naar een onbekend punt in de verte stond te kijken.

Nikita huiverde en begon gehaast zijn knopen los te maken.

‘Sneller, broer!’ riep de dokter ongeduldig, ‘zie je niet met z'n hoevelen jullie hier zijn.’

Hij wees naar de meute die het kantoor vulde. ‘Omdraaien..., heb je je verstand verloren...,’ schoot de sergeant bij de meetlat hem te hulp.

Nikita gooide vlug zijn hemd en broek van zich af en was geheel naakt. Er is niets mooiers dan het menselijk lichaam - hoe vaak is dat niet gezegd; maar als degeen die deze uitspraak de eerste maal deed, in de jaren zeventig van de vorige eeuw had geleefd en Nikita in zijn blootje had gezien, had hij zijn woorden waarschijnlijk teruggenomen.

Voor de indelingsraad stond een kleine man met een reusachtige buik - geërfd van tientallen generaties voorvaderen die de smaak van puur brood niet hadden gekend - met lange, slappe armen voorzien van gigantische zwarte, ruwe handen. Zijn lange, lompe lichaam werd gedragen door uiterst korte, kromme benen en het geheel werd bekroond met een hoofd... Wat een kop! De ontwikkeling van de gelaatsbeenderen was geheel ten koste van de schedel gegaan; het voorhoofd was smal en laag, de ogen, zonder wenkbrauwen of wimpers, waren nauwelijks waarneembaar; op het reusachtige, platte gezicht zat verlaten een minuscule, ronde neus, die het, hoewel hij omhoog wees, niet zozeer een hooghartig als wel een zo mogelijk nog meelijwekkender aanzien gaf; de mond was in tegenstelling tot de neus enorm en leek een vormloze spleet, waaromheen niettegenstaande Nikita's twintig jaren, geen enkel haartje groeide. Nikita stond met gebogen hoofd en samengetrokken schouders, zijn armen hingen als zwepen omlaag en zijn tenen wezen wat naar binnen. ‘Een aap,’ sprak de voorzitter van de indelingsraad, een gezette, levendige kolonel, terwijl hij zich tot een jong, en schriel, maar fraai bebaard lid van het districtsbestuur boog, ‘een uitgesproken aap.’

‘Een prima argument voor de theorie van Darwin,’ perste het lid door zijn tanden, waarop de kolonel goedkeurend bromde en zich tot de dokter wendde.

‘Wat, natuurlijk is hij geschikt. Een gezonde knaap,’ sprak deze.

‘Alleen komt-ie niet in de garde, ha-ha-ha,’ schuddebuikte de kolonel goedmoedig en luidruchtig; vervolgens zei hij op rustige toon tegen Nikita: ‘Over een week melden. De volgende! Parfen Semjonov, uitkleden!’

Nikita begon zich onbeholpen aan te kleden, zijn armen en benen gehoorzaamden hem niet en belandden niet ter bestemder plaatse. Hij mompelde wat voor zich heen, maar wat precies wist hij waarschijnlijk zelf niet; hij begreep slechts dat men hem geschikt voor de dienst had verklaard en dat hij over twee weken voor een paar jaar het huis uit moest. Dat was het enige waaraan hij dacht, slechts die ene gedachte brak door de nevel, door de verstijving waarin hij zich bevond. Uiteindelijk werd hij zijn mouwen de baas, kreeg hij zijn riem om en liep hij de kamer waar de keuring had plaatsgevonden uit. Een oude man van een jaar of vijfenzestig, klein en krom, kwam hem in de hal tegemoet.

‘Ben je er bij?’ Nikita gaf geen antwoord, de oude begreep dat ze hem hadden ingelijfd en stelde verder geen vragen. Ze liepen het bestuursgebouw uit de straat op. Het was een heldere winterdag. Mannen en vrouwen, die met hun jongens mee waren gekomen, stonden in een grote groep te wachten. Velen stampvoetten of sloegen met hun armen, de sneeuw kraakte onder hun bastschoenen en laarzen. De damp stond om hun ingepakte hoofden en boven de

[p. 41]

kleine, ruige paardjes. Rook steeg uit de schoorstenen van de stad in rechte kolommen op.

‘Hebben ze de jouwe genomen, Ivan?’ vroeg een forse kerel in een nieuwe vachtjas, een muts van schapebont en degelijke laarzen aan de oude man.

‘Dat hebben ze, Ilja Savelitsj, dat hebben ze. De Heer heeft ons te kort willen doen.’

‘Wat ga je nu doen?’

‘Wat kan ik doen... 't Is Gods wil, we hadden een goeie kerel in de familie, maar die is er niet meer...’

Ivan hief zijn armen ten hemel.

‘Je had hem eerder moeten adopteren,’ zei Ilja Savelitsj indringend, ‘dan had je die jongen kunnen houden.’

‘Wie kon dat nou weten, wij toch zeker niet! Hij is toch als een zoon voor me, de enige bij ons die kan werken... Ik dacht dat die heren daar wel rekening mee zouden houden. “Komt niks van in,” zegt-ie, “dat kan niet vanwege de wet.” Hoe bedoelt u edele, zeg ik, de wet, terwijl zijn vrouw op alle dag loopt. Ik zeg, alleen red ik dat toch niet, zeg ik, u edele... “Niets aan te doen, ouwe,” zegt-ie, “daar hebben wij niets mee te maken en volgens de wet moet hij in dienst omdat hij wees is en alleenstaand. Wie z'n schuld is het dat hij een vrouw heeft en een zoon, jullie zouden vijftienjarigen nog voor het altaar zetten.” Ik wou nog wat tegen hem zeggen maar hij luisterde al niet meer. Hij was kwaad. “Wegwezen,” zegt-ie, “ik heb al genoeg te doen.” Wat doen je dan... 't Is Gods wil!’

‘Je hebt toch maar een goeie jongen.’

‘Gehoorzaam en werken dat-ie kan, mijn God. Ik heb nooit een woord van verzet van hem gehoord. Laat me het zo zeggen, Ilja Savelitsj, hij is me dierbaarder dan m'n eigen zoon. Dat was me ook een verdriet... De Heer heeft gegeven, de Heer heeft genomen... Tot ziens, Ilja Savelitsj, is uw zoon al gauw aan de beurt?’

‘Dat bepalen zij daar! ... Maar ze kunnen hem niet goedkeuren, hij is mank.’

‘Geluk moet je maar hebben, Ilja Savelitsj.’

‘Wat kraam je daar voor onzin uit? God verhoede! Is het een geluk als je zoon mank geboren wordt?’

‘Maar Ilja Savelitsj, het heeft toch ook een goede kant, die jongen kan tenminste thuisblijven. Tot ziens, het beste.’ ‘Tot ziens, kerel... Je vergeet toch niet dat je me nog een sommetje verschuldigd bent?’

‘'t Is helemaal onmogelijk, Ilja Savelitsj, ik bedoel, ik kan het nu echt niet missen. Als u nog eventjes geduld wilt hebben. Met al dat verdriet!’

‘In orde, goed hoor, we hebben het er nog wel over. Tot ziens, Ivan Petrovitsj.’

‘Tot ziens, Ilja Savelitsj, het beste.’

Nikita had intussen het paard van de stootsteen losgemaakt. Ze klommen in de slee en vertrokken. Het was een werst of vijftien tot hun dorp. Het paardje draafde zo lustig dat het met zijn hoeven kluiten sneeuw opsloeg, die Nikita helemaal onderstoven. Maar Nikita wikkelde zich in zijn jas, ging tegen zijn vader aanliggen en zweeg. De oude man begon een paar keer met hem te praten, maar hij kreeg geen antwoord. Nikita leek wel bevroren, hij keek onbeweeglijk naar de sneeuw alsof hij het punt zocht dat hij in de kamer van de indelingsraad was vergeten.

Ze kwamen aan in het dorp, gingen hun huis binnen en deden hun relaas. Het gezin, dat behalve de mannen drie vrouwen en de drie kinderen van de het vorig jaar oveleden zoon Ivan Petrovitsj telde, begon te jammeren. Paraskovja, de vrouw van Nikita, raakte buiten zinnen. De vrouwen jammerden de hele week.

God alleen weet hoe die week voor Nikita voorbijging. Hij zei geen woord en had de hele tijd dezelfde uitdrukking van onderdanige wanhoop op zijn gezicht.

Tenslotte was alles voorbij - Ivan bracht de nieuwe dienstplichtige naar de stad en zette hem af bij het verzamelpunt. Twee dagen later stapte Nikita met zijn lichting langs de sneeuwhopen van de grote weg naar de gouvernements-stad, waar het regiment lag, waarbij hij was ingedeeld. Hij had een nieuwe, korte pelsjas aan, een wijde broek van dik, zwart laken, nieuwe viltlaarzen, een muts en wanten. In zijn knapzak lag behalve twee stel ondergoed een paar pasteien een zorgvuldig in een doek gevouwen briefje van een roebel. Ivan Petrovitsj had dit alles voor zijn pleegzoon gekocht. Hij had Ilja Savelitsj zover gekregen hem nog wat te lenen om Nikita voor de dienst in de kleren te kunnen steken.

Nikita bleek een allerbelabberd soldaat. De instructeur bij wie ze hem voor het eerste onderwijs hadden ingedeeld, was de wanhoop nabij. Ondanks de zeer gevarieerde explicaties die hij Nikita gaf - meppen en oorvijgen speelden hierbij een zekere rol - was zijn pupil op generlei wijze in staat zelfs de simpele kunst van het verdubbelen van het gelid geheel meester te worden. De in soldatenkleren gestoken gestalte van Nikita bood een armzalige aanblik; in het gelid stak zijn buik uit of, als hij hem inhield, zijn borst, waarbij zijn hele lichaam zich dubbelboog en hij het risico liep met zijn gezicht tegen de grond te slaan. Hoe hard de leiding ook zwoegde, ze kon van Nikita zelfs geen matige frontsoldaat maken. Tijdens de exercities van de compagnie gaf de commandant na Nikita de huid volgescholden te hebben de verantwoordelijke sergeant een uitbrander, waarop deze natuurlijk Nikita weer strafte. De straf bestond uit een buitengewoon corvee. Spoedig kreeg de sergeant echter in de gaten dat dit voor Nikita helemaal geen straf was maar een genoegen. Hij kon zijn handen goed uit de mouwen steken en het corvee, dat bestond uit het halen van brandhout en water, het stoken van de kachels en vooral uit het schoonhouden van de kazerne door eindeloos met een natte zwabber over de vloer te schuifelen, beviel hem best. Tijdens die werkzaamheden kon hij in ieder geval de tel niet kwijtraken en hoefde hij er niet aan te denken op het commando ‘Rechts!’ de juiste richting te kiezen. Bovendien voelde hij zich geheel bevrijd van de vreselijke vragen over de complexe wetenschap die de soldaten ‘letteren’ noemden: ‘Wat is een soldaat? Wat is een vaandel?’

Nikita weet heel goed wat een soldaat is en wat een vaandel; hij is bereid vol ijver alle plichten van een soldaat te vervullen en hij zou om het vaandel te verdedigen zijn leven geven; maar het gaat zijn krachten te boven in boeken-

[p. 42]

taal, zoals de ‘letteren’ dat eisen, uit te leggen wat een vaandel is.

‘Het vaandel is wat baant... ban...,’ stamelt hij, terwijl hij zijn best doet zijn onhandige lichaam zoveel mogelijk in de houding te rekken, de kin omhoog, knipperend met zijn wimperloze oogleden.

‘Idioot!’ schreeuwt de uitgemergelde sergeant die letteren onderwijst, ‘wat doen jullie me aan, stelletje tuig? ... Hoelang moet ik me nog afbeulen met jullie, lomperiken, boerenpummels? Bah! Hoe vaak moet ik het nog voor je herhalen? Zeg me na: het vaandel is het heilige banier...’

Zelfs die zes woorden kan Nikita niet herhalen. Het dreigende uiterlijk van de sergeant en zijn geschreeuw hebben een verbijsterende uitwerking op hem; in zijn oren suist het; in zijn ogen springen vaandels en vonken; hij hoort de ingewikkelde definitie van het vaandel niet; zijn lippen bewegen niet. Hij staat, hij zwijgt.

‘Spreek verdomme! Het vaandel is het heilige banier...’

‘Het vaandel...’

‘Nou...’

‘Banier,’ vervolgt Nikita. Zijn stem trilt, er staan tranen in zijn ogen.

‘Is het heilige banier...,’ schreeuwt de razende sergeant.

‘Heilige, die...’

De sergeant drentelt op en neer, spuwt en vloekt. Nikita staat stram op dezelfde plaats in dezelfde houding en volgt met zijn ogen de woedende onderofficier. Hij is door het getier en gescheld niet aangedaan, maar betreurt slechts met heel zijn ziel zijn onvermogen de leiding te dienen. ‘Drie extra corvees,’ zegt de gekwelde, uitgeschreeuwde sergeant met gebroken stem en Nikita dankt God, die hem, zij het tijdelijk, verlost van de gehate ‘letteren’ en de lessen.

Toen de leiding bemerkte dat de door haar opgelegde straffen Nikita geen ellende maar vreugde bezorgden, kreeg hij arrest. Toen alle middelen ter correctie van de ongelukkige tenslotte vergeefs bleken, beschouwden ze hem verder als een hopeloos geval.

‘Met Ivanov valt niets te beginnen, meneer,’ zegt de sergeant-majoor bijna elke dag tijdens het ochtendrapport tegen de compagniescommandant.

‘Met Ivanov? ... Ja, ja... Wat doet hij dan?’ antwoordt de kapitein, die in zijn ochtendjas een papirosje rookt en thee slurpt uit een glas in een houder van alpaca.

‘Hij doet niet, meneer, 't is een brave kerel, hij begrijpt alleen niets.’

‘Probeer het nog eens,’ zegt de kapitein, terwijl hij in gedachten een kringetje rook uit zijn mond laat komen.

‘We hebben het geprobeerd, meneer, maar het leidt tot niets.’

‘Nou, wat moet ik dan met hem doen? Je bent toch met me eens, Zjitkov, dat ik Onze Lieve Heer niet ben, niet waar? Wat kan ik dan met hem doen, idioot! ... Je kunt gaan.’

‘Tot genoegen, meneer.’

Tenslotte kreeg de kapitein er genoeg van elke dag de klaagzang van de sergeant-majoor over Nikita te moeten aanhoren.

‘Hou toch op met die Ivanov van je! riep hij,’ geef hem dan geen instructie, laat hem in zijn sop gaar koken. Doe met hem wat je wilt, maar laat mij er buiten...’

De sergeant-majoor had graag een poging ondernomen Nikita in de compagnie non-combattanten te krijgen, maar daar zat het al helemaal vol. Bij de oppassers kon hij hem ook al niet kwijt omdat alle officieren al voorzien waren. Ze overlaadden hem daarom maar met ruw werk en zagen er verder van af nog een soldaat van hem te maken. Zo ging een jaar voorbij, totdat er bij de compagnie een nieuwe subalterne officier werd aangesteld, de vaandrig Stebelkov. Nikita gaven ze hem als ‘permanente ordonnans’, dat wil zeggen als oppasser.

Aleksander Michajlovitsj Stebelkov, Nikita's nieuwe meester, was een alleraardigste jongeman van gemiddelde lengte met een gladgeschoren kin en een prachtige snor met punten als lange, scherpe stokjes, die hij bij tijd en wijle niet zonder voldoening lichtjes met de linkerhand betastte. Hij kwam net van de cadettenschool, waar hij geen bijzondere belangstelling voor de wetenschap aan de dag had gelegd, maar de krijgsdienst in de finesses had leren kennen. Hij was volmaakt gelukkig met zijn nieuwe situatie. De twee jaar op de cadettenschool met kost en inwoning onder het strenge toezicht van de directie, de volledige afwezigheid van bekenden, bij wie hij op feestdagen even van het kazerneleven zou kunnen bijkomen, geen kopeke eigen geld, waarmee hij zich enige verstrooiing zou kunnen verschaffen, dat alles had hem ontzettend bedrukt. Maar nu hij als officier tot veertig roebel per maand verdiende, een halve compagnie onder zijn bevel had en de beschikking kreeg over een eigen oppasser, had hij geen wensen meer. ‘Goed, heel goed,’ dacht hij als hij insliep, en telkens als hij wakker werd, was zijn eerste gedachte, dat hij geen cadet meer was, maar een officier, dat hij niet onmiddellijk naast zijn bed hoefde staan en zich aankleden uit angst voor een uitbrander van de officier van piket, maar dat hij nog even kon blijven liggen en een papiros kon roken.

‘Nikita!’ roept hij.

Nikita verschijnt in de deuropening die de enige kamer van de woning van Stebelkov verbindt met de vestibule. Hij is gekleed in een versleten hemd van roze katoen, een zwarte laken broek en draagt hoge rubberen overschoenen, die hij God weet waar vandaan heeft, aan zijn blote voeten.

‘Is het koud vandaag?’

‘Ik zou het niet weten, meneer,’ atwoordt Nikita schuchter.

‘Ga 's kijken en vertel het me.’

Nikita begeeft zich onmiddellijk de kou in en staat binnen een minuut weer in de deuropening.

‘Erg koud, meneer.’

‘Waait het?’

‘Ik zou het niet weten, meneer.’

‘Hoezo niet, domkop. Je bent toch buiten geweest?’

‘Op de binnenplaats is er niks geen wind, meneer.’

‘Niks geen wind, niks geen wind! ... Ga de straat op!’

Nikita loopt de straat op en komt terug met het bericht dat

[p. 43]

er een ‘stevig windje’ staat.

‘Er is geen les, meneer, heeft Sidorov gezegd,’ waagt hij er aan toe te voegen.

‘Goed, je kunt gaan,’ zegt Aleksander Michajlovitsj.

Hij rolt zich op, trekt de warme baaien deken over zich heen en valt onder het geknetter van de door Nikita flink opgepookte kachel in een sluimerslaap. Het leven op de cadettenschool komt hem voor als een nare droom. ‘Nog maar kort geleden was het immers: tromgeroffel vlak boven je oor, je springt op, rilt van de kou.’ Daarop komen andere al even onaangename herinneringen naar boven. De armoede, de beklagenswaardige omstandigheden van het onbetekenende ambtenaartje, moeder altijd somber, een lange, uitgemergelde vrouw met op het magere gezicht altijd een uitdrukking die leek te zeggen: ‘Alstublieft, niet iedereeen kan mij zomaar beledigen!’ De vele broers en zusters, de ruzies onder elkaar, het geklaag van moeder over hun lot en het gescheld tussen haar en vader wanneer hij dronken was... Het gymnasium, waar hij ondanks alle inspanningen slecht mee kon komen; zijn kameraden die hem nazaten en hem om onbekende redenen de uiterst beledigende naam ‘haring’ hadden gegeven; het examen Russisch dat hij niet gehaald had; de pijnlijke en vernederende scène thuis, in tranen, uitgesloten van het gymnasium. Vader sliep, dronken, op de divan van zeildoek, moeder was in de keuken bezig met het eten. Toen ze Sasja, in tranen, zag binnenkomen met zijn boeken, begreep ze wat er gebeurd was en begon ze het joch de huid vol te schelden. Daarna repte ze zich naar vader, maakte hem wakker en legde hem uit wat er aan de hand was; vader sloeg de jongen.

Sasja was toen vijftien jaar. Twee jaar later ging hij vrijwillig in dienst en tegen zijn twintigste was hij al een zelfstandig man, vaandrig in een regiment der infanterie...

‘Goed,’ denkt hij onwillekeurig onder zijn deken, ‘vanavond naar de club, dansen.’

En Aleksander Michajlovitsj stelt zich de zaal van de officiersclub voor, vol licht, warmte, muziek en jongedames die als boeketten langs de wanden zitten wachten tot een vlotte officier ze voor een walsje vraagt. Stebelkov klapt zijn hakken tegen elkaar (‘verdomde jammer dat ik geen sporen heb!’), buigt zich, terwijl hij gracieus zijn armen spreidt, behendig voor de lieftallige dochter van de majoor en zegt: ‘permettez’; de dochter van de majoor legt een handje bij zijn epaulet en weg zijn ze, weg...

‘Ja, dat is wat anders dan haring. En zo stom; waarom zou ik nou een haring zijn? Die knapen, die geen haring zijn, zitten nu ergens in het eerste jaar van de universiteit en hebben honger, terwijl ik... En waarom moeten ze zo nodig naar de universiteit. Een rechter van instructie of een dokter mag dan meer verdienen dan ik, maar hoelang doen ze er over... en al die tijd voor eigen rekening. Bij ons is dat anders: je hoeft alleen maar aan de cadettenschool te beginnen en verder gaat alles vanzelf; als je goed bent, kun je zelfs generaal worden. God, wat zouden ze er dan van lusten. Aleksander Michajlovitsj wist eigenlijk niet wie er dan van zou lusten, maar de herinnering aan degenen, die geen haring waren, schoot op dat moment door zijn ziel.

‘Nikita,’ roept hij, ‘hebben we thee?’

‘Niets, meneer, helemaal op.’

‘Ga even een half onsje halen.’

Vanonder zijn kussen haalt hij zijn nieuwe beurs te voorschijn en geeft Nikita geld.

Nikita gaat thee halen. Aleksander Michajlovitsj zet zijn overpeinzingen voort en tegen de tijd dat Nikita met de thee terugkwam, had meneer al weer kans gezien in te slapen.

‘Meneer, meneer,’ fluistert Nikita.

‘Wat? Hè? Heb je het bij je? Ik sta direct op. Aankleden!’ Aleksander Michajlovitsj had zich zowel thuis als op de cadettenschool altijd zelf aangekleed (zijn jaren als zuigeling natuurlijk niet meegerekend), maar nu hij een oppasser tot zijn beschikking had, was hij dat in twee weken verleerd. Nikita trekt hem zijn sokken en laarzen aan, helpt hem in zijn broek en werpt hem zijn zomerse uniformjas, die als kamerjas dienst doet, over de schouders. Aleksander Michajlovitsj gaat ongewassen thee zitten drinken.

Er wordt een gelithografeerde regimentsorder gebracht en Stebelkov, die hem van de eerste tot de laatste letter leest, stelt tot zijn tevredenheid vast dat hij nog lang niet aan de beurt is om wacht te lopen. ‘En wat is dat nu nog?’ denkt hij, terwijl hij verder leest:

‘Ter handhaving van het kennisniveau van de heren officieren verzoek ik de kapitein Jermolin en de 1e luitenant Petrov (Nr. 2) met ingang van volgende week een reeks lezingen te gaan houden over respectievelijk tactiek en fortificatie. Het tijdstip van de lezingen, die plaats dienen te vinden in de zaal van de officiersclub, zal door mij middels een bijzondere regimentsorder nader worden bekendgemaakt.’

‘God mag weten wat dat nou weer te betekenen heeft: colleges tactiek en fortificatie!’ denkt Aleksander Michajlovitsj. ‘Alsof ze me daar op de cadettenschool nog niet voldoende mee hebben verveeld! Iets nieuws hebben ze trouwens toch niet te melden. Ze zullen gewoon hun oude aantekeningen voorlezen...’

Nadat hij de order gelezen heeft en klaar is met zijn thee, beveelt Aleksander Michajlovitsj Nikita de samovar op te ruimen en gaat hij papirossen zitten stoppen. Intussen mijmert hij voort over verleden, heden en toekomst. Een toekomst, die hem zo niet de vette epauletten van een generaal dan toch die van een kolonel in het vooruitzicht stelt. En wanneer alle papirossen gestopt zijn, gaat hij op zijn bed liggen en leest de ‘Niva’ van vorig jaar, bekijkt alle plaatjes (die hij allang gezien heeft) en slaat geen regel tekst over. Tenslotte krijgt hij pijn in zijn hoofd van het lange liggen en van het lezen in de ‘Niva’.

‘Nikita!’ roept hij.

Nikita springt op van de mantel die hij op de vloer van de vestibule voor de kachel heeft uitgespreid (hij gebruikt hem als bed) en snelt naar zijn meester.

‘Kijk eens hoe laat het is. Of nee, geef me liever mijn horloge eens aan.’

Nikita pakt voorzichtig het zilveren horloge aan een platina ketting van tafel, geeft het aan zijn meester en verwij-

[p. 44]

dert zich weer naar zijn mantel in de hal.

‘Half twee... Zou ik niet eens moeten gaan eten?’ denkt Stebelkov, terwijl hij zijn horloge met een bronzen sleuteltje opwindt, dat hij nog maar kort tevoren op de kop heeft getikt. Er zit een fotografisch prentje in, dat je, als je het tegen het licht houdt, vergroot kunt zien. Aleksander Michajlovitsj bekijkt het plaatje, terwijl hij zijn linkeroog dichtknijpt en glimlacht. ‘Wat een leuke dingetjes kunnen ze vandaag de dag toch maken! Hoe krijgen ze het voor elkaar... zo klein?’, komt er in hem op, ‘maar ik moet weg...’

‘Nikita!’ roept hij.

Nikita komt te voorschijn.

‘Wassen!’

Nikita draagt een ongeverfde kruk de kamer in met daarop een wasbekken en een lampetkan. Aleksander Michajlovitsj begint zich te wassen. Nauwelijks raakt het ijswater zijn handen of hij schreeuwt:

‘Stommeling! Hoe vaak heb ik je gezegd dat je het water 's nachts in de kamer moet zetten. Op zo'n manier vriest je kop er af... idioot...’

Nikita zwijgt schuldbewust en giet ijverig water in de handen van zijn boze meester.

‘Heb je mijn jas schoongemaakt?’

‘Zeker, meneer,’ zegt Nikita en van de stoelleuning pakt hij de splinternieuwe uniformjas met gouden epauletten, opgesierd met een cijfer en een zilveren ster, en overhandigt hem zijn meester.

Voordat hij hem aantrekt, bekijkt Aleksander Michajlovitsj het donkergroene laken aandachtig en ontdekt een pluisje.

‘Wat is dat? Noem je dat schoonmaken? Vervul je zo je plichten? Ga dat nog maar eens overdoen, idioot.’

Nikita gaat naar de vestibule en begint met de jas uit zijn borstel geluiden op te roepen, die bekend staan onder de naam geschuier. Met behulp van een opvouwbaar spiegeltje in een houten frame en ‘pommade hongroise’ zet Stebelkov zich aan de vervolmaking van zijn snor. De snor is tenslotte in orde, maar het geschuier in de vestibule gaat onverminderd door.

‘Geef op die jas, of blijf je tot Sint Juttemis zitten poetsen? Een mens komt door jou nog te laat, stommeling...’

Hij knoopt zorgvuldig zijn jas dicht, gordt zich zijn koppel om, trekt overschoenen en jas aan en loopt de straat op. De schede van zijn sabel klettert over de bevroren platen van het trottoir.

De middag gaat verder voorbij met de lunch, wat lezen in de ‘Russische Oorlogsinvalide’ en gesprekken met kameraden over dienst, promotie en wedde; 's avonds begeeft Aleksander Michajlovitsj zich naar de club en snelt in een ‘wervelende wals’ met de dochter van de majoor over de vloer. Hij gaat laat naar huis, moe, een beetje aangeschoten - in de loop van de avond heeft hij een paar glaasjes gedronken - maar tevreden... Enige afwisseling in dit leven bieden slechts de lessen, de wacht, 's zomers het kamp, soms een manoeuvre en zo nu en dan een lezing over fortificatie en tactiek, die je wel moet bezoeken. En zo gaat het jaar in, jaar uit, Stebelkov verandert geen spat; alleen de kleur van zijn gezicht verandert, een kaal plekje breekt door en in plaats van één sterretje op zijn epauletten verschijnen er twee, dan drie, vier...

En wat doet Nikita intussen? Nikita ligt meestentijds op zijn manteltje voor de kachel en springt op bij de geringste wens van zijn meester. 's Ochtends heeft hij flink wat werk: de kachel moet opgestookt, de samovar klaargezet, hij moet water brengen, de laarzen en de kleren van meneer schoonmaken, hem aankleden wanneer hij opstaat en de kamer vegen en opruimen. (Hoewel, dat laatste vergt weinig tijd: een bed, een tafel, drie stoelen, een kastje en een koffer vormen het hele meubilair van de kamer.) Voor Nikita is er niettemin iets te doen, al is het niet veel. Na het vertrek van meneer begint de eindeloze dag van haast verplicht nietsdoen, die slechts onderbroken wordt door een gang naar de kazerne voor het middageten uit de keuken van de compagnie. Toen Nikita nog in de kazerne woonde, had hij wat leren schoenmaken: hij lapte ze op, verzoolde ze of zette er nieuwe hakken onder. Nadat hij bij Stebelkov was ingetrokken, kreeg hij er opeens zin in zijn ambacht weer op te nemen; zijn zak met gereedschap verborg hij achter de deur van de hal zodra er geklopt werd. Meneer die al een aantal dagen in de gaten had dat er in de vestibule een luchtje hing, speurde de oorzaak van de geur op, gaf Nikita een ontzettende uitbrander en zei hem dat ‘zoiets niet mocht voorkomen’. Daarna restte Nikita niets anders dan op zijn manteltje te liggen en te denken. Hij lag er dan ook hele avonden op te peinzen en viel er op in slaap tot het moment dat een klop op de deur de komst van meneer aankondigde; Nikita kleedde hem uit en spoedig was het kleine woninkje in duisternis gehuld, de officier en de oppasser sliepen.

De wind fluit en jammert, de sneeuw slaat in dikke vlokken tegen de ruit. Vaandrig Stebelkov komt het in zijn slaap voor als het gedruis van balmuziek. Hij droomt van een helder verlichte zaal, een die hij nog nooit gezien heeft, vol onbekende, fraai uitgedoste lieden. Maar hij voelt geen enkele verlegenheid, integendeel hij is de held van de avond. Er is ook een hem bekend gezelschap. Dit gedraagt zich jegens hem niet zoals tot nog toe, maar met een zekere geestdrift: de kolonel geeft hem niet twee vingers, maar schudt hem de hand met beide dikke handen; majoor Chloboesjtsjin, die zijn belangstelling voor zijn dochter altijd met ogen vol argwaan gevolgd heeft, leidt hem hoogstpersoonlijk naar haar toe en buigt onderdanig. Wat hij voor grootse daad volbracht heeft, waarom ze hem hier op handen dragen, weet hij niet, maar het is overduidelijk dat hij iets gedaan heeft. Hij kijkt naar zijn schouders en ziet de epauletten van een generaal. De muziek loeit, de paren razen en zelf spoedt hij zich ergens heen, verder en verder, hoger en hoger. De schitterende zaal is ver van hem vandaan en lijkt nog maar een klein helder puntje. Rond hem staat een grote hoeveelheid mensen in allerlei uniformen; allen vragen ze naar zijn bevelen. Hij weet niet wat ze willen weten, maar hij geeft orders, het is een komen en gaan van ordonnansen. In de verte bulderen kanonnen, marsmuziek klinkt op, regiment na regiment vertrekt. Al-

[p. 45]

les beweegt zich samen met hem ergens naar toe. Het gebulder van de kanonnen komt dichterbij en Stebelkov slaat de schrik om het hart. ‘Ze zullen me doden!’ denkt hij. En een vreselijk geschreeuw klinkt er van alle kanten; vreemde, monsterachtige en woeste lieden rennen op hem af, zulke mensen heeft hij nog nooit gezien. Ze komen dichter en dichterbij; Stebelkovs hart krimpt samen in een onuitsprekelijke angst, die alleen maar in dromen voorkomt en hij gilt: ‘Nikita!’

De wind fluit en jammert, de sneeuw slaat in dikke vlokken tegen de ruit. Nikita komt het in zijn slaap voor als echte wind, als noodweer. Hij droomt dat hij in zijn huis ligt, alleen; nocht zijn vrouw, noch zijn vader zijn bij hem, niemand uit het gezin is er. Hij weet niet hoe hij thuisgekomen is en hij is bang dat hij uit het regiment weggelopen is. Hij verbeeldt zich dat er een klopjacht op hem is geopend en hij voelt dat ze in de buurt zijn, hij wil vluchten en zich ergens verbergen, maar hij kan geen voet verzetten. Dan gilt hij en het hele huis vult zich met mensen. Mensen uit het dorp, voortdurend, maar hun gezichten zien er wonderlijk uit. ‘Gegroet, Nikita,’ zeggen ze tegen hem, ‘van de jouwen is er niemand meer. God heeft ze allen tot zich genomen. Ze zijn allemaal gestorven. Daar heb je ze, kijk maar!’ En Nikita ziet zijn hele familie in de menigte: Ivan en zijn vrouw, tante Paraskovja en de koters. En hij begrijpt dat ze dood zijn, ook al staan ze tussen de anderen, dat ook alle andere dorpelingen dood zijn: daarom lachen ze zo raar. Ze lopen naar hem toe, grijpen hem vast, maar hij rukt zich los en rent over de sneeuwhopen, struikelend, vallend; niet de doden zitten hem na, maar vaandrig Stebelkov en zijn soldaten. En hij rent verder en verder, en de vaandrig roept: ‘Nikita, Nikita, Nikita! ...’

‘Nikita!’ roept Stebelkov werkelijk.

Nikita wordt wakker en springt op, op de tast loopt hij de kamer in, sloffend op zijn blote voeten.

‘Wat is er met jou, de duivel hale je, steek je soms de draak met me? Hoe vaak heb ik je niet gezegd dat je lucifers bij me neer moet leggen! En maffen dat-ie kan, idioot! Ik roep al een half uur, louw loene. Breng eens een vuurtje!’

Een slaperige Nikita scharrelt over de tafel en de vensterbanken en vindt de lucifers. Hij steekt de kaars in de groen uitgeslagen koperen kandelaar aan en geeft hem met dichtgeknepen ogen aan zijn meester. Aleksander Michajlovitsj rookt een papirosje en een kwartier later liggen de oppasser en de officier alweer in diepe rust.

(vertaling: Richard Kellermann Deibel)