Bzzlletin. Jaargang 17

[p. 4]

Jeanne Roos
Annie Schmidt bij Het Parool
1 februari 1946 - 1 september 1958

Annie M.G. Schmidt trad op 1 februari 1946 als chef Documentatie in dienst van Het Parool. Ze was toen 35 jaar. Zij is dus een laatbloeister, want haar gigantische talent werd pas een jaar later ondekt en moest zich nog geheel ontplooien. Het was Mia van Meurs-Van der Burg die haar naar de krant haalde. Ze kenden elkaar al van de beginjaren '30 toen Annie, in opleiding voor bibliothecaresse, in de Openbare Leeszaal in Schiedam werkte en bij de familie Van der Burg op kamers woonde. In die tijd schreef ze wel eens een gedichtje in het Bibliotheekblad en ook heeft ze bijdragen geleverd aan De Blaasbalg, een uitgave onder redactie van mr. G.L. van Heuven Goedhart (hoofdredacteur van het na-oorlogse Parool tot 1950) van de antifascistische stichting ‘Weest op uw hoede’. Het blad werd, ter gelegenheid van de Provinciale Staten-verkiezing van 1939, huis aan huis verspreid. Daarin schreef zij, nu bijna een halve eeuw geleden, onder meer een kinderversje, waarvan hieronder het eerste en het laatste couplet:

‘Zeg, ze hebben me verboden
verder met je om te gaan,
want je bent een Jood, en Joden
hebben àl het kwaad gedaan.
(...)
Ik mag niet meer met je spelen
en je vriendje niet meer zijn,
maar ik kan het niet begrijpen,
ben ik daarvoor nog te klein?

Ook in de oorlog heeft ze nog wel eens een strijdbaar gedicht voor het illegale Parool geschreven. Toen de krant in mei 1945 ‘bovengronds’ kwam, ontstond er behoefte aan een archief. Mia van Meurs was in die tijd belast met personeel aannemen (later werd ze redactrice) en vroeg Annie bij Het Parool een documentatie te komen opzetten. Daar moest ze eerst nog over denken, want ze had al een nieuwe baan bij de Openbare Leeszaal in Amsterdam aangenomen. Ze koos voor de krant en dat betekende voor haar afscheid nemen van de ‘toen nog voornamelijk tuttige vrouwenwereld van het bibliotheekwezen. Vergeleken met de krant was het zó'n hemelsbreed verschil,’ zegt ze. Vers geïmporteerd uit de Zeeuwse provincie was Het Parool een openbaring voor haar. ‘Ik luisterde met open mond naar de gesprekken. Ik had zo'n peilloos ontzag voor de mensen van de redactie! Zo iemand als Simon Carmiggelt, dat was God zelf voor mij! En dat je toch een stukje kon schrijven...’

Voor die aanbeden redactie was zij dat eerste jaar een onopvallend iemand. Niet populair, niet impopulair, gewoon: juffrouw Schmidt van Documentatie. Een wat schuwe, verlegen, vage, wazige, dromerige, ja muizige, stille vrouw (met deze bijvoeglijke naamwoorden herinneren vroege Paroolfiguren zich haar). Juffrouw Schmidt, die daar ergens in een kamer links achter in de gang op de tweede etage van het Telegraafgebouw aan de N.Z. Voorburgwal in Amsterdam, bezig was een archief op te bouwen volgens het decimaal coderingssysteem, dat zij heel ingenieus wist aan te passen voor een krant. Catalogiseren en systematiseren, daar was ze erg goed in. In precies zijn, ordenen, bewaren iets minder... ‘Ik ben de slordigste mens die op aarde rondloopt,’ zei ze onlangs nog in een tv-interview. Er was dus wel eens wat zoek en uitgerekend altijd als hoofdredacteur Van Heuven Goedhart iets opvroeg. Zij was doodsbang voor deze indrukwekkende man, ‘omdat hij zo ontzettend autoritair en uit de hoogte kon zijn.’ Dus, als ze hem om ‘extra plakkrachten’ voor het archief vroeg, beefde ze van angst en als hij opbelde omdat hij onmiddellijk een map uit het archief nodig had, kon ze alleen maar trillend denken: ‘er is vast iets mis, ik moet iets leveren wat ik niet heb...’ Dat was soms ook zo. Zoals die map van de Unesco, die met spoed moest worden gebracht, maar die ze (waarschijnlijk) per ongeluk in de prullenmand had gegooid en die zelfs niet meer boven water kwam uit de papierkelder van het gebouw waar ze, wadend door al dat papier, wanhopig er naar zocht in de hoek waar de prullenmanden waren geleegd. En die keer dat er een wit stuk (handelingen van de Tweede Kamer) werd opgevraagd, toen er een minister op bezoek was bij de hoofdredactie. Het was nergens te vinden. Annie zelf ging het zeggen, dat het weg was. Verslagen kwam ze terug op de afdeling, waar haar medewerkers met haar in zak en as ter neder zaten. En opeens... daar lág dat stuk, gewoon op een tafel! Ze holde ermee terug naar de hoofdredactie, maar de Hoge Ome was reeds weg. ‘Dit vergeef ik u niet, juffrouw Schmidt,’ sprak de hoofdredacteur, ‘maar... voor “De spin Sebastiaan” wil ik u een zoen geven’ en hij voegde de daad bij het woord. Ze kwam helemaal stralend terug op Documentatie. Maar dat was nadát zij al ‘ontdekt’ was...

Die ontdekking kwam in het voorjaar van 1947. Voor een feestavondje van de redactie in De IJsbreker hadden en-

[p. 5]

kele redacteuren (o.a. Carmiggelt, Hoekstra, Wim Hora Adema) wat teksten geschreven en een kort programmaatje in elkaar gezet. Door Mia van Meurs daartoe aangezet, had ook Annie Schmidt enkele bijdragen geleverd. Liedjes, die stuk voor stuk een doorslaand succes hadden. ‘We waren perplex, dat die schuwe muis van Documentatie met zulke schitterende teksten aankwam,’ weet Bob Steinmetz zich te herinneren. Ik zelf deed mee bij die uitvoering, maar de eerlijkheid gebiedt me te zeggen, dat ik me van die avond helemaal niets herinner. Blijkbaar had het groepje deelnemers er zo'n lol in, dat het besloot verder te gaan. Er werden nog meer teksten geschreven, er is een naam bedacht - De Inktvis, vanwege het feit dat het allemaal journalisten betrof - en we huurden een zaaltje in Hotel Americain, waar we op vrijdagavond 30 mei 1947 een cabaretprogramma opvoerden, waarvan zeker zes teksten van Annie waren: ‘Zonder jou’, ‘Haar vaders koetsier’ (waarvoor ze zelf de muziek maakte), ‘Het flatje’, ‘De tram’, ‘Wat doet het er toe’ (al is de boter op de bon) en ‘In mijn pyjama’. Han G. Hoekstra was conferencier, Piet Timmer zat aan de piano en tekende voor de meeste muziek. De uitvoerenden waren: Liesbeth (Montagne) Andrez, Wim Hora Adema, Letje van der Horst, Jeanne Roos, Annie Schmidt, Wim Bijmoer (ook decors), Han Hofmeyer, Otto Montagne, A.J. Noordam, Bob Steinmetz en Wim Wittkampf.

Annie M.G. Schmidt

Het was bloedheet die avond in dat zaaltje, dat gevuld was met vrienden en collega's die zich ondanks de hitte buitengewoon goed amuseerden met ons en in hun respectievelijke bladen lovend over De Inktvis schreven. Daarna werden we ‘door De Bezige Bij een soortement van geadopteerd’, zodat we in een enigszins andere groepering (Hofmeyer en Noordam, waren weg, J.J. van Mechelen, correspondent van de NRC in Amsterdam, was erbij gekomen om ons te regisseren), onder auspiciën van deze uitgeverij, in september van dat jaar optraden in de Kleine Zaal van het Concertgebouw. Met nog meer teksten van Annie en nog meer succes.

Het zou toch nog tot 1950 duren voor de Groene Amsterdammer naar aanleiding van ons derde (en laatste) programma Extra Editie schreef: ‘Het ziet er naar uit dat Annie Schmidt bezig is een schrijfster voor het cabaret te worden van werkelijke allure’ (dat vonden Wim Kan en Wim Sonneveld blijbaar ook, want bij de generale van dit programma in het Nieuwe De la Mar-theater in Amsterdam zaten ze achter in de zaal en kochten - als ik het wat onparlementair mag uitdrukken - de teksten van Annie onder onze achterste vandaan...).

Annie was natuurlijk allang niet meer ‘juffrouw Schmidt’ en de rollen waren in zoverre omgedraaid, dat de redactie nu grote bewondering voor háár schrijftalent had en het cabaretgroepje inmiddels dik bevriend was geworden. We bewonderden haar niet alleen, wij hielden van haar en zij vertederde ons herhaaldelijk met haar onhandige stunteligheid, haar wazige verstrooidheid en deed ons dubbel liggen om haar idiote verhalen, vooral als haar iets onaan-

[p. 6]

genaams was overkomen. Ze kon dan met zo'n droge humor vertellen dat de tranen van het lachen over je wangen liepen.

Die zomer huurden we met een stel een huisje op Vlieland (Sal Tas en zijn vrouw, Otto en Liesbeth Montagne, Wim en Manna Bijmoer). In een ander huisje zaten redacteur economie Joop den Uyl en vrouw. Prachtige zomer, onbezorgd na-oorlogs genieten, veel lachen, 's avonds elkaar spookverhalen vertellen, bloot zwemmen (gewaagd!), wandelen. Annie die met haar suffe hoofd een mijnenveld inliep (had het bordje niet gezien) en niet terug durfde. Blijkbaar is het haar toch gelukt. En iedere dag weer hing in het kastje van de gevonden voorwerpen in de Vlielandse dorpsstraat de ceintuur van haar badjasje (lussen niet aangenaaid). Slordig, inderdaad. Die vijgenmand die ze altijd overal met zich meesleepte, waarin haar hele hebben en houwen zat! Haar dure roze vestje, haar boterhammen voor tussen de middag, haar sigaretten, haar yoghurt, boeken, noem maar op en onderin een humuslaag van broodkruimels, tabak, haarspeldjes... Uit die vijgenmand - wanneer? Jaren '50 ergens - haar zojuist van de Stadsschouwburg gehaalde honorarium voor de Nieuwjaarswens van Kloris en Roosje gestolen in lijn 2 (toen dus óók al!). Haar portemonnee lag bovenop, zo voor het grijpen. Ze is chef Documentatie geweest tot 1 september 1948 en haar personeel op de afdeling, van studenten-plakkrachten tot assistent misten haar, want ze was geliefd. Het coderingssysteem-Schmidt heeft het jaren uitgehouden, tot moderne informatica-technieken werden ingevoerd. Maar ze was natuurlijk te goed om alleen te archiveren; ze kon schrijven, dus de redactie wilde haar bijdragen. In 1947 leerde zij haar man kennen en in de winter van 1948-49 heeft ze een half jaar in Rotterdam gewerkt bij het Rotterdams Parool, maar in 1949 kwam ze weer terug in Amsterdam. Inmiddels was er wat meer papier beschikbaar en startte de krant met een rubriek Voor de Vrouw (maar niet voor haar alleen...), onder redactie van Wim Hora Adema. De eerste aflevering verscheen op 7 oktober en in de tweede aflevering ervan, donderdag 14 oktober, stond Annie's eerste ‘Impressies van een simpele ziel’, getiteld: ‘Laten we ons houden aan de Rozenkrans’.

Bijna een jaar later begon de kinderrubriek Het Parool Junior, waarin ze haar eerste kindervers schreef op 17 september 1949. ‘Ontmoeting met Tiberius’ heette het en het begon als volgt:

In de Minervalaan in Zuid
woont Nicodemus Piepkajuit
hij woont daar met zijn vrouw en dochter, zie je
Ze wonen achter het behang
al jaren lang, al jaren lang
ze wonen daar gezellig met z'n drieën.

Zaterdag 24 september, een week later was het ‘De drie mannetjes’:

Boven op 't kastje met potten en pannetjes
Zitten drie mannetjes, zitten drie mannetjes
Alledrie klein en alledrie oud
Oezel en Woezel en Houtemout (zo heten ze)

En op 3 december haar eerste Sinterklaasvers voor de kinderen:

Je weet toch wat er vorig jaar gebeurd is, allemaal?
Met Schimmel, kom, dat weet je toch van Schimmel, dat verhaal?

Nu ja, en zo is het dan wekelijks doorgegaan, iedere week een kindervers, iedere week iets voor Voor de Vrouw. Jaar in jaar uit en zo heeft ze boekenplanken volgeschreven, in die vruchtbare Parooljaren.

Ze werkte vrijwel nooit thuis, nog minder op de krant. Ze werkte in Polen. Café Polen wel te verstaan, in de Kalverstraat; als je haar wilde spreken en niet kon vinden, tien tegen een dat ze daar, in een box, met koffie en sigaretten zat te creëren.

Ze is in een vast dienstverband en in het pensioenfonds van Het Parool gebleven tot 1 september 1958. Inmiddels woonde ze allang in Berkel en Rodenrijs met man en kind. Ze bleef free lance meewerken, maar inmiddels was ze een

[p. 7]

echte Schrijfster geworden. Niet alleen van kinderversjes en spitse stukjes voor de vrouwenrubriek, ze had er De familie Doorsnee al opzitten en vele teksten voor de beroepscabaretiers, er waren al kinderboeken van haar verschenen. En dan te bedenken dat de musicals nog moesten komen, alsmede haar succesvolle tv-series en toneelstukken!

Wij van Het Parool die haar vanaf het allereerste begin hebben meegemaakt, zijn haar altijd blijven volgen. Sommigen van ons zijn door al die jaren met haar bevriend gebleven. ‘De echte koningin van Nederland’ werd ze dit jaar in de Nacht van de poëzie genoemd waar ze, voor een zaal vol jongere mensen die opgevoed zijn met haar Fluitketeltje en Jip en Janneke, uit eigen werk voorlas. Beroemd, een nationaal begrip (was ze Engelstalig geweest, ze was wereldberoemd geworden, daar ben ik van overtuigd), het heeft haar wel veranderd. Niet meer zo schuw, zo verlegen en in het geheel niet meer muizig, maar, zoals een vriendin - die vroeger op Documentatie haar assistent was en haar later ook opvolgde als chef - zei: ‘eigenlijk is ze toch altijd dezelfde gebleven, die ze was.’

Annie M.G. Schmidt