Peter van den Hoven
Een kleine Russische bibliotheek
In 1981 verscheen bij uitgeverij Kosmos de novelle Lentespel van de Russische auteur Wladimir Tendrjakow - een prachtig (jeugd)boek over een plotseling opkomende verliefdheid die het leven van de dertienjarige hoofdpersoon in een sterke stroomversnelling brengt. Tendrjakow weet heel knap, door een scherpe psychologische detailtekening en een licht-afstandelijke verteltrant, een ontroerend beeld te geven van de verwarrende verstandelijke en emotionele ontwikkeling van een opgroeiende jongen.
Verantwoordelijk voor deze uitgave was Peter Bakker die daarmee een begin maakte met vertalingen van moderne Russische auteurs, veelal schrijvend voor zowel jongeren als volwassenen, en daarmee een voor Nederland relatief onbekend terrein begon te exploreren. Helaas verdween een jaar later Kosmos als kinderboekenuitgeverij van de markt, maar Bakker zette zijn inspanningen onverminderd voort en begon onder de uitgeversnaam Simon voor zichzelf.
Sinds 1984 zijn er vier, onderling heel verschillende, maar kwalitatief zeker opmerkelijke boeken verschenen, die in de loop van de zeventiger en tachtiger jaren in Rusland werden uitgebracht en sindsdien ook in andere landen werden vertaald. Hoewel het nog onduidelijk is wat de onder Gorbatsjow naar buiten getreden glasnost voor invloed heeft op het gebied van de jeugdcultuur in het algemeen en de jeugdliteratuur in het bijzonder èn of deze boeken in een dergelijk liberaliseringsproces geplaatst kunnen worden. Evident is, na lezing van Bakkers bescheiden keuze, dat er in ieder geval gesproken kan worden van een forse relativering van het traditionele, sociaal-realistische en propagandistische jeugdboek. Tegelijkertijd is er een interessante doorbraak te zien op zowel thematisch gebied (vooral psychologisch en moreel) als wat de literaire vormgeving betreft, die zorgt voor boeiende literatuur met een internationaal karakter voor jongeren èn volwassenen.
Van Vasilj Bykov verscheen Een troep wolven, het via flash-backs vertelde verhaal van een Russische partizaan die door de Duitse linies breekt om enkele mensen, waaronder een hoogzwangere vrouw, te bevrijden. Na een verschrikkelijke tocht door vijandelijk gebied ontkomt alleen hij, met de pasgeboren baby, aan de vernietiging door Duitsers en collaborerende Russen. Dertig jaar na dato gaat de oude Levtsjoek op zoek naar wat er van dat kind terecht is gekomen en beleeft via herinneringen zijn verleden. Een soms aangrijpend en gruwelijk boek dat de realiteit van een oorlog in alle details laat zien, maar misschien net iets teveel aan heldenmoed en schuldgevoel bevat om te kunnen boeien, al is aan de karakterontwikkeling van Levtsjoek ontegenzeglijk veel aandacht besteed. En het mist gelukkig de gebruikelijke oorlogsromantiek.
Psychologisch interessanter, want met meer oog voor tegenstrijdigheden en herkenbare conflicten en daardoor genuanceerder, zijn de twee novellen van Viktoria Tokareva, in Rusland bekend als schrijfster van korte verhalen en filmscripts, die onder de titel Talisman/Onromantisch werden vertaald. De eerste gaat over een twaalfjarige jongen die door zijn omgeving, vooral zijn onderwijzeres, als een nietsnut met weinig toekomstmogelijkheden wordt gezien maar die door de daarmee gepaard gaande psychische belasting heenbreekt door zichzelf als talisman aan te bieden aan anderen die in bepaalde situaties hulp of geluk nodig hebben. Djoek slaagt daar in dit zeer vermakelijke verhaal wonderwel in, totdat hij in de gaten krijgt dat hij ook nu zichzelf vooral door de ogen van anderen ziet. Hij raakt dan ook steeds meer gebukt onder zijn speciale gave, en zoekt met hernieuwde kracht naar mogelijkheden om door zichzelf en anderen gewaardeerd te worden om wat hij is, en niet wat hij pretendeert te zijn. Het eind van het verhaal levert een prachtige confrontatie op met zijn onderwijzeres - een tragi-komisch sluitstuk van een tegelijk lichtvoetige en diepzinnige vertelling.
Onromantisch verhaalt over een hotel-de-botel-verliefdheid van het meisje Tanjka, een zestienjarige plattelandspostbode, voor een trompetspelende helicopterpiloot met hoogtevrees, die echter niets van haar moet weten. Dat levert de nodige verwikkelingen op voor haarzelf en haar vriend, waarbij een en ander heerlijk uit de hand loopt, en de lezer ziet dat, af en toe door blikken van verstandhouding met tussen de regels door knipogende schrijfster, gniffelend aan, wetend dat het aan het einde allemaal wel goed zal komen. Twee ontroerende, humoristische novellen, uitstekend verteld en met mooie informatieve doorkijkjes in het dagelijks leven van gewone Russische jongeren.
Albert Lichanov, met twee boeken vertegenwoordigd in de Simon-reeks, is wellicht een van de bekendste auteurs voor jongeren. Hij werd geboren in 1935, is hoofdredacteur van het jeugdtijdschrift Smena, en schreef boeken die niet alleen in Rusland positief werden ontvangen: vertalingen verschenen onder andere in Italië, Japan en de Verenigde Staten. Zijn werk kenmerkt zich door een nauwgezette weergave van de psychologische en morele ontwikkeling van jongeren die op een soms niet mis te verstane wijze met de wereld van de volwassenheid geconfronteerd worden, waardoor ze hun gevoel voor richting tijdelijk verloren hebben. In de beschrijvingen van hun pogingen met zichzelf en hun omgeving in het reine te komen is Lichanov op zijn best: een bijna laconieke, maar tegelijk scherp-analytische en
Auteursrechtelijk beschermd
