Bzzlletin. Jaargang 15-16

[p. 91]

Peter van den Hoven
Tijdschriften II

Er zijn in de loop van het ontstaan van een speciaal op kinderen gerichte literatuur tientallen tijdschriften verschenen en ook weer verdwenen, maar het enige blad dat echt literaire aspiraties heeft gehad werd in 1954 onder de naam Kris-Kras opgericht door de Stichting Kinderbelangen en wist het, dank zij de bezielende leiding van Mevr. I. Fennema-Zbora, twaalf jaar uit te houden. Toen het, na vele pogingen het bestaan te rekken, ècht niet meer ging, kwam er een eind aan een uniek tijdschrift dat mede aan de basis heeft gestaan van de emancipatie van de naoorlogse jeugdliteratuur. Kris-Kras verdween, móest verdwijnen, omdat het op een al te verantwoorde wijze de pedagogische en artistiek-literaire doelstelling voorop stelde en uiteindelijk een te klein publiek bereikte.^1. De meeste kinderen, en volwassenen, omarmden de opkomende beeldcultuur en kozen voor Donald Duck en vele andere stripbladen, of lazen de zogenaamde educatieve bladen van Malmberg, zoals Okki en Taptoe. Sinds 1966 zijn er, steeds opnieuw, pogingen ondernomen, zowel van particuliere als van uitgeverszijde, om een soort moderne Kris-Kras, maar dan zonder de artistiek-pedagogische bedillerigheid, met medewerking van vooraanstaande auteurs en illustratoren, en gericht op leesplezier en zelfwerkzaamheid van kinderen, uit te brengen. Steeds weer werden de plannen, die soms al in een vergevorderd stadium verkeerden, geblokkeerd als de financiële onderbouwing ter sprake kwam. Opboksen tegen de macht van de zogenaamde publiekstijdschriften als Eppo, Tina, Club, Donald Duck en hoe ze verder ook allemaal mogen heten blijkt een zeer hachelijke zaak. Is er dan op het gebied van goede tijdschriften voor kinderen sinds die tijd niets meer gebeurd?

Toch wel.

Heel interessant is bijvoorbeeld wat zich bij de al genoemde Malmberg-bladen afspeelde. Een nieuwe, jonge redactie kreeg halverwege de jaren zeventig de kans de verouderde bladen zowel journalistiek als literair nieuw leven in te blazen. Dat leidde niet alleen tot nieuwe periodieken, zoals Primo voor de allerkleinsten, Jippo, tussen Okki en Taptoe in bedoeld voor de middenbouw van de basisschool, en Blad, een milieutijdschrift - maar ook tot een grondige facelift van het blad voor de oudste kinderen: Taptoe. Kritische journalistiek, aansprekende verhalen, pittige reportages, controversiële onderwerpen, literaire columns, uitdagende participatie van kinderen zèlf, en niet in de laatste plaats een langzame ontworsteling aan de traditionele schoolsfeer op weg naar een eigen plaats tussen de publiekstijdschriften - het mocht allemaal, zolang het aantal abonnees maar groeide of in ieder geval stabiel bleef. Maar dat laatste veranderde dramatisch in het begin van de jaren tachtig: van een totaaloplage van 400.000 kelderden de Malmberg-bladen naar minder dan de helft, een forse terugloop die overigens ook de publiekstijdschriften trof. Het management zag toen dé kans aan een ongewenste ontwikkeling een einde te maken en greep in. Het literaire en journalistieke experiment werd de pas afgesneden en de verantwoordelijke redactie, na een intern conflict, voor een groot deel ontslagen. Primo, Jippo en Blad werden opgeheven en Okki en Taptoe in een pedagogisch-didactisch gareel gedwongen. Bovendien ging men Bobo, uitgegeven door VNU-dochter Oberon, voor de kleuters verspreiden.

Vanaf september 1984 zijn de Malmberg-bladen weer keurige schooltijdschriften geworden. Och, het zijn zeker geen slechte periodieken, en voor jonge kinderen vertegenwoordigen ze het beste dat we hebben, maar ze zijn, en dat geldt vooral voor de ingrijpend gewijzigde Taptoe, zo voorspelbaar, saai en braaf, zo didactisch verantwoord, zo risicoloos. De creatieve journalistiek, de literaire experimenten, de spannende zelf werkzaamheid, de sociale betrokkenheid, het is allemaal ingeleverd ten gunste van het traditioneel concept: een verhaaltje, een strip, een poster, een knutselhoekje en wat wetenswaardigheden.^2.

In het najaar van 1985 worden er twee nieuwe pogingen gedaan een nieuw, ander tijdschrift voor kinderen op de markt te brengen.

Het eerste is St. Kitts van de Bovenwindse, tijdschrift van een eiland voor kinderen, een initiatief van de Stichting St. Kitts Tijdpakketten, onder redactie van Clara Linders, Geerten ten Bosch en Stef Scagliola, die daarmee een volstrekt uniek en eigenzinnig periodiek uitbrengen. Het blad wordt gevuld vanuit een gemeenschappelijk kader: het werkelijk bestaand bovenwindse eiland St. Kitts in het Caraïbisch gebied. De gefingeerde personages die met hun soms bizarre maar zeer creatieve avonturen de pagina's vullen balanceren op de grens van fantasie en realiteit en produceren verrassende verhalen, strips, tekeningen, brieven en allerlei soort tot zelfwerkzaamheid aanzettende berichten. Jammer genoeg is het streven van de redactie om na een proefperiode het blad maandelijks te laten verschijnen niet gelukt: 600 abonnees zijn daarvoor absoluut te weinig.

Clara Linders, gevraagd naar de toekomst van St. Kitts: ‘We willen graag dat een uitgever de organisatie en het

1. Zie ook mijn boek De geschiedenis van Kris-Kras, een documentaire over het jeugdtijdschrift; NBLC - Van In, 1981

2. Zie hierover onder andere: Mariska Hammerstein, ‘Okkie en Taptoe blijven, maar voor hoelang?’, in: Inzicht, september 1984; en Peter van den Hoven ‘Opkomst en ondergang van de educatieve jeugdtijdschriften’, Okki en Taptoe revisited, in: Vernieuwing, juni 1984

[p. 92]

financiële beheer van het blad overneemt. Tot nu toe hebben we dat er als redactie bijgedaan, maar dat kan nu niet meer. We hebben inmiddels contacten. De Weekbladpers bijvoorbeeld is geïnteresseerd en als een marktonderzoek gunstig uitpakt is er mogelijk een nieuw perspectief. Ook van de kant van de televisie is er belangstelling. De VPRO vindt het concept van St. Kitts aansluiten bij hun kinderprogramma's. Dus wie weet, afwachten maar, en hopen dat het lukt. Inmiddels zijn alle tot nu toe verschenen nummers nog voorradig en verkrijgbaar.’^3.

Het tweede initiatief is Ezelsoor, het tijdschrift - zoals de ondertitel luidt - voor kinderen in alle soorten, kleuren en maten; een gezamenlijke onderneming van uitgeverij Zwijsen en het Nederlands Bibliotheek en Lectuur Centrum (NBLC) uit Den Haag, ontstaan uit Duvel, een kwartaaltijdschrift voor kinderen dat was opgezet vanuit boekpromotionele uitgangspunten. Ezelsoor is eveneens bedoeld om de leesbevordering te stimuleren, maar heeft zich van meet af aan gepresenteerd, onder redactie van Mariska Hammerstein, Joke van Leeuwen, Truuske Sanders-Mulder en Richard van de Waarsenburg, als een volwassen kindertijdschrift met één hoofddoelstelling: kwaliteit in tekst en beeld van zoveel mogelijk Nedelandse auteurs en illustratoren. De redactie, met een eigen statuut, is inhoudelijk onafhankelijk en maakt nu bijna twee jaargangen lang met onbekende en bekende medewerkers als Leonie Kooiker, Paul Biegel, Wim Hofman, Midas Dekkers, Dieter Schubert, Sylvia Weve, Piet Wijn en Joep Bertrams het beste kinderblad dat we hebben. Uitgeverij Zwijsen maakt bij elk nummer een lesbrief voor het onderwijs, bedoeld voor leerkrachten die met Ezelsoor in de klas willen werken, maar de inhoud van het blad is volstrekt niet pedagogisch of didactisch samengesteld en dat is, naast de wat schoolse Malmberg-tijdschriften, een belangrijke uitzondering die de redactie ook graag zo wil houden.

Lees- en kijkplezier overheerst in speciaal voor het blad gemaakte verhalen en tekeningen. Opvallend zijn ook de rubrieken over nieuwe boeken, films en theaterprodukties, en eigen bijdragen van kinderen. De redactie is erin geslaagd een kwalitatief goed kindertijdschrift uit te brengen, dat kan wedijveren met het beste dat op de buitenlandse markt verschijnt. Zeker qua vormgeving, maar ook wat de inhoud betreft kan Ezelsoor een kritische vergelijking met bijvoorbeeld Criquet, het Amerikaanse ‘magazine for children’, best doorstaan, en al is Der Bunte Hund, ‘Magasin für die Kinder in den besten Jahren’ van het Beltz-Verlag, een wat vormgeving betreft niet te overtreffen blad - jammer dat het maar drie maal per jaar verschijnt - literair en journalistiek is Ezelsoor toch zeker zo goed.

Na twee jaar zit Ezelsoor op zo'n 6000 abonnees en dat is voor de uitgevers onvoldoende om het blad zonder problemen te kunnen blijven exploiteren. Er zal daarom in de komende tijd het een en ander moeten veranderen wil het tijdschrift blijven bestaan. Inhoudelijk is er bij de redactie aangedrongen op een bijstelling van de redactieformule in die zin dat het blad wat speelser, journalistieker en meer afgestemd op de leefwereld van de kinderen, kortom populairder wordt, wat dat dan ook precies moge inhouden. Tevens wordt er gezocht naar wegen om de uitgave van Ezelsoor te kunnen blijven voortzetten. Een spannende tijd voor hoofdredactrice Mariska Hammerstein die wel kwijt wil dat wat de redactie betreft het blad geen fundamentele formulewisseling zal ondergaan: ‘Ik kan me een kleine aanpassing wel voorstellen, maar Ezelsoor moet vooral een kwaliteitsblad voor kinderen blijven. Ik vind dat we, na nog geen twee jaargangen, de kans moeten krijgen te bewijzen dat zoiets mogelijk is. We willen best populairder worden, bredere groepen kinderen aanspreken, maar we worden geen Donald Duck aan de ene of Taptoe aan de andere kant. Ons eigen karakter met jeugdliteraire, of zo je wil jeugdculturele uitgangspunten, ondersteund door auteurs en illustratoren die op een volwassen manier voor kinderen schrijven en tekenen, moet gehandhaafd blijven. Als je bijvoorbeeld ziet wat de respons van kinderen is, in de vorm van verhalen, gedichten, tekeningen en ander creatief werk, dan bewijst dat toch dat we op de goede weg zijn. We moeten dan ook proberen vanuit het gekozen concept dat op onderdelen kan worden aangepast meer kinderen aan te spreken en ze enthousiast te maken voor Ezelsoor. Dat moet lukken.’^4.

Het zou een ramp zijn als beide initiatieven die met zoveel inspanning en creativiteit van de grond zijn gekomen in de nabije toekomst zouden moeten verdwijnen. St. Kitts noch Ezelsoor verdienen dat. Het plan om promotionele activiteiten door kinderboekenauteurs via Schrijvers School Samenleving op allerlei scholen te houden is dan ook toe te juichen. En is het bijvoorbeeld nou ècht zo gek dat uitgevers die deel uitmaken van de Werkgroep Kinderboekenuitgevers, hun onderlinge tegenstellingen en concurrentie-overwegingen eens opzij zetten en gezamenlijk een fonds stichten waarmee een blad als Ezelsoor (waarin opgenomen St. Kitts?) die steun in de rug krijgt die het zo hard nodig heeft?

3. Een heel pakket St. Kitts kost 25,-- (incl. porto) op gironummer 88634, tnv Stichting St. Kitts, Opzoomerstraat 7a, Rotterdam. Het redactieadres is: St. Kitts, p/a De Broedplaats, Oudedijkse Schiekade 98, 3043 LC Rotterdam.

4. Ezelsoor verschijnt tien maal per jaar, van september t/m juni. Een abonnement kost 35,-- per jaar, schriftelijk of telefonisch opgeven bij uitgeverij Zwijsen, Postbus 805, 5000 AV Tilburg, tel: 013 - 353635. Adres van de redactie: Postbus 93054, 2509 AB Den Haag, tel: 070 - 264351.