Bzzlletin. Jaargang 15-16

[p. 57]

Dieter Eisfeld
Werk en ongeluk

Nadat Zabor de fase van theoretisch nadenken had afgesloten, die hem inspanningen en teleurstellingen opleverde, maar ook gevoelens van welslagen, nam hij voor het eerst een ander in vertrouwen. In september 1988 zinspeelde Zabor er tegenover Annabella op dat hij een bijzondere ontdekking gedaan meende te hebben. Hij was destijds in al zijn uitlatingen heel voorzichtig, omdat hij als eenling zijn kennis had verworven, en niet in een team met die taak belaste en op elkaar ingespeelde wetenschapsbeoefenaren. Hij zondigde dus beslist tegen de arbeidsmethoden van zijn tijd, en alleen dat moest zijn beweringen al in een verdacht licht plaatsen. Hij was er geen ogenblik dat hij aan zijn werkstuk bezig was volkomen zeker van dat het geen ontzettende fout bevatte die alles weer teniet zou doen. Annabella, in een fototijdschrift verdiept, luisterde nauwelijks naar hem. Maar de wijze waarop hij iets wilde vertellen en toch verzwijgen, maakte haar tenslotte nieuwsgierig. Het was een zondagmorgen, ze zaten op het terras achter hun huis en wachtten op de nog achter nevelsluiers verscholen zon. Annabella had zich voorgenomen om enkele laatste bloesems te fotograferen, en wel de hele ochtend eens in de zoveel minuten, om hun veranderingen vast te leggen. Zabor krabbelde, zoals zo dikwijls, een blad papier vol met wiskundige berekeningen ‘die behalve hij niemand kon ontcijferen’.

Zoals Annabella zich later herinnerde, zei Zabor, stel dat zij iets mocht wensen wat nog geen mens sinds Adam en Eva van een ander mens had gewenst. En dat zij zich verder mocht voorstellen dat hij die wens in vervulling kon doen gaan. Dit was eveneens tot dusver voor niemand mogelijk geweest, al was het alleen maar omdat geen sterveling het zich had kunnen voorstellen. Of zij er enig idee van had om welke wens het ging? Nog sterker dan door de buitenissigheid van zijn vraag was Annabella onder de indruk van de ernst waarmee Zabor die uitsprak. Gewoonlijk verstopte hij ook moeilijke dingen achter voor de vuist weg gedane uitlatingen, omdat hij geneigd was zichzelf niet bijzonder belangrijk te vinden. Maar nu scheen hij er ten volle van overtuigd dat hij iets juists had gezegd. Annabella had natuurlijk geen idee wat het had kunnen zijn waar nog niemand een ander om had gevraagd, en welk verzoek ook nog door niemand had kunnen worden ingewilligd. Zij zei tegen Zabor dat het in ieder geval, en dat was bij een modern natuurkundige verbazingwekkend, eens niet om iets verwoestends leek te gaan. Anders had zij aan het dwaze verlangen gedacht om de aardbol uit elkaar te laten springen, gewoon omdat nog niemand dat had gekund. Maar iets positiefs? Zabor knikte, en hij hielp haar op weg door Annabella te vragen waar zij op dat moment op wachtte. Op de zon, zei ze - of liever gezegd op het oplossen van de nevel, verbeterde Zabor haar.

Wat zij ervan vond als men dit gebeuren kon bespoedigen of helemaal kon verhinderen dat er op zo'n ochtend nevel boven München hing? Annabella zei tegen hem dat zij het maar niets vond als mensen ook nog over het weer beslisten. Zij zou zich intussen prettiger voelen als de invloed van de mensen zou afnemen en die van de natuur weer zou toenemen, ook als dit met aanzienlijke onaangenaamheden gepaard ging. Zabor glimlachte beschroomd naar haar, maar hij zweeg, terwijl zijn hoofd blijkbaar intensief met haar tegenwerping bezig was. Hij wist echter niet dat Annabella al lang geraden had wat hem sinds lang dag en nacht voortjoeg. Maar aangezien zij heimelijk bang was voor een positief resultaat van zijn inspanningen, durfde zij er niet eens met hem over te spreken. Zij hoopte dat dit onderwerp hem zou mislukken en hij zich op andere doelen zou storten, net zoals het haar verstandiger leek als bij voorbeeld de atoomsplitsing nooit zou zijn uitgevonden. Zij leed onder deze gedachte, omdat zij besefte hoezeer Zabor zou worden verwoest als het hem niet mogelijk zou zijn om de natuur te ‘verwoesten’. Zijn gevecht scheen een strijd op leven en dood, en dit sloeg ook over op haar die door Zabor maar zelden in zijn gedachten werd ingewijd. Haar gevoelens lieten haar ondanks alles geen keuze, dus sprak zij met hem liever over van alles en nog wat dan over datgene wat hem (en haar) werkelijk bezighield.

In het voorjaar van 1989 brak het ogenblik aan, waarop Zabor van zijn theoretische overwegingen moest overgaan op praktische experimenten, als hij een werkelijk realiseerbare methode wilde ontwikkelen. Hij wist dat deze stap het begin van een miljoenenproject zou zijn, en dat hij vooral de hulp van een keur van technici nodig had. Hij moest zijn geheim dus bekend maken, en wel aan meerdere mensen, waaronder als eerste aan Gohlke, als zakelijk leider van Globe.

Om aan dit gesprek een omlijsting te geven die het pioniersinstinct van Gohlke zou doen ontwaken, nodigde Zabor hem uit in de chambre séparée van een wijnlokaal. Daar zaten zij tegenover elkaar, bij gesloten deuren en voorzien van Gohlke's lievelingsdranken. Zabor onthulde zijn plan stukje bij beetje, hakkelend en steeds opnieuw weer aarzelend. In het begin had hij Gohlke verzocht om eerst over niets anders dan over de technische aspecten van deze uiteenzetting te praten. Economische en politieke aspecten, zo zij ooit een rol mochten spelen, verzocht hij buiten beschouwing te laten. Gohlke reageerde nieuwsgierig en welwillend, zodat Zabor hem allengs alle geheimen van de permanente weerstimulatie onthulde.

[p. 58]

Hun op fluistertoon gevoerde gedachtenwisseling eindigde 's morgens om drie uur. Gohlke stond open genoeg voor technische vernieuwingen, zodat hij Zabors prestatie kon beoordelen en op haar juiste waarde schatten. Hij feliciteerde hem, raadde hem aan onmiddellijk contact op te nemen met het patentbureau en voorlopig verder niemand anders in te wijden. Gohlke behield zich het recht voor om er in de voor hem liggende week over na te denken hoe Zabors technische experimenten konden worden gefinancierd en verwezenlijkt. Het was hem duidelijk dat dit Globe financieel ongelooflijk zwaar zou belasten, zonder dat te voorzien was hoe met zo'n project ooit geld verdiend kon worden. Toch was hij eerzuchtig genoeg om ook zulke ingrijpende vindingen desnoods om wille van hen zelf mede te bekostigen. Toen Zabor en Gohlke de straat op gingen, tutoyeerden zij elkaar en beloofden elkaar bij dit project tot de laatste snik bij te staan. Inderdaad hebben beiden zich aan deze belofte gehouden, zij het met aanzienlijk andere consequenties dan hun die nacht in München voor ogen stond.

Gohlke had zich als eerste maatregel laten afpingelen in het filiaal van Globe te München die technische apparatuur te plaatsen welke vereist was om invloed te krijgen op het weerblok van deze stad. Op de zolderverdieping van de flat werd een leegstaande ruimte ingericht en aan Zabor ter beschikking gesteld. Het bedrijf stond hem tot nader order toe zijn eigenlijke werk te laten rusten, zodat hij zich aan zijn experiment kon wijden.

Na een week nadenken besloot Gohlke het hoofdkantoor van Globe in New York om financiële middelen voor het experiment tevragen. Zabor schreef daarvoor een vrij lang rapport dat zijn bedoelingen weergaf, zonder echter zijn cruciale natuurkundige idee nader toe te lichten. Uit het rapport, dat in het archief van Globe wordt bewaard, blijkt nogmaals welke motieven Zabor tot zijn onderzoeksproject hebben aangezet en welk effect hij daarmee wilde bereiken. Opnieuw, zo zette hij uiteen, bewees alle ervaring dat de mensen ook de laatste vrije gebieden van de natuurbeïnvloeding (zoals bijvoorbeeld de manipulatie van de genen, de verbinding van menselijke en dierlijke hersenen, het wetenschappelijk ruimteonderzoek of het kunstmatige weer) in bezit zouden nemen. Niemand kon zich veroorloven niet te doen wat op dat moment technisch mogelijk was. Hij geloofde een tot dusver onbekende natuurkundige methode te hebben gevonden om de klimatologische factoren te beïnvloeden. Aangezien dit alles niet zonder dataverwerkende machines mogelijk was, verwierf Globe tegenover haar concurrentie een voorsprong als zij het project bij zichzelf en voor zichzelf zou steunen. Zabor noemde een bedrag van vijfentwintig miljoen dollar voor de eerste investeringen. Zijn doel was te bewijzen dat zijn methode functioneerde, dat wil zeggen in staat was om het weer van de regio München naar believen te regelen. Hij was zich ervan bewust dat hij kon falen. Maar alleen de concrete poging zou uitwijzen of het kunstmatige weer te maken viel of een idee-fixe was.

Gohlke tekende daarbij aan dat Zabor een serieus en uitzonderlijk wetenschapsbeoefenaar was, zoals men maar zelden tegenkwam. Vanzelfsprekend was het project in financieel en misschien ook wel in technisch opzicht voor Globe niet zonder risico, maar het beloofde bij welslagen een sensationeel imago. Hij kon alleen maar adviseren niet de ogen te sluiten voor dit gebied van de natuurbeheersing.

Zabor en Gohlke waren in verlegenheid gebracht, toen het hoofdkantoor van Globe nogal afwijzend reageerde. Gohlke las Zabor de antwoordbrief van 15 mei 1989 in zijn kantoor voor. Na een ogenblik van verslagenheid die beiden bespeurden, zij het ook uit verschillende motieven, analyseerde Gohlke de afwijzing uit New York. Hij stelde vast dat deze zich, als men de onbelangrijke bezwaren wegliet, op één enkel punt toespitste. Misschien kon men daar iets op bedenken? Het hoofdkantoor van Globe miste, natuurlijk een aanwijzing voor de economische bruikbaarheid van het ingediende project. In één woord: hoe kon men, boven het door Globe niet in twijfel getrokken nut, er geld mee verdienen of althans de inleg weer in de wacht slepen?

Toen Gohlke zijn gesprekspartner vol verwachting aankeek, schudde deze het hoofd. Het ging erom, zei hij, het weer te beheersen - en allereerst eigenlijk alleen om de poging hiervoor een bepaalde methode uit te proberen. Mocht die welslagen, dan zouden de mensen, theoretisch althans, minder dan voorheen van het weer afhankelijk zijn. Zij konden de natuur voorschrijven welke temperatuur, vochtigheidsgraad, windrichting of zonneschijn door hen werd gewenst. Dit zou zonder twijfel een opmerkelijke humane vooruitgang zijn, die voor zichzelf sprak. Welke particuliere of publieke instellingen zo'n verrassende kans zouden aangrijpen - die vraag kon Zabor niet beantwoorden. Maar Gohlke stond erop om Globe in het belang van de zaak een concrete belangstellende te noemen. Aangezien die er nog niet was, moest daarnaar worden uitgezien onder degenen die hiervoor potentieel in aanmerking kwamen.

Dit probleem gaf aanleiding tot enkele pijnlijke vragen. Aan wie ‘behoorde’ het weer eigenlijk toe? Klimatologische omstandigheden zijn blijkbaar even weinig een privé-aangelegenheid als de bestaande zeeën of de bodemschatten. Het weer is een maatschappelijke, een economische en zelfs een militaire factor, als mocht blijken dat men zijn tegenstanders een hoogst ongelegen of zelfs noodlottig weer op het dak kan sturen. Maar wie had eigenlijk het recht om te beslissen welk weer aan een bepaalde regio moet worden toebedeeld? Is dat een zaak van het staatsrecht of van het volkenrecht, of van allebei? Op wiens rechten maakt men inbreuk wanneer men boven München niet het door klimatologische omstandigheden beoogde, maar een kunstmatig weer tot stand brengt? Anderzijds: regelen mensen sinds het begin van de industrialisatie het weer over het algemeen niet voor een deel mee, doordat zij de dampkring boven de steden verwarmen, alle mogelijke chemische stoffen in de lucht laten ontsnappen, de traditionele situaties van zeeën en rivieren veranderen, waterstofbommen tot ontploffing brengen en nog vele andere dingen ondernemen?

Ook deze vragen konden voorlopig niet worden beantwoord, en zowel Zabor als Gohlke zocht zijn heil in de

[p. 59]

eerste de beste oplossing. Het kon geen kwaad om aan het hoofdkwartier in New York als eerste belangstellende de Duitse Bondsrepubliek op te geven. Om aan deze mededeling iets meer gewicht te geven, schreef Globe aan het bevoegde ministerie van wetenschappelijk onderzoek en verzocht om steun voor een onderzoeksproject over het weer. Zabor reisde in juni naar Bonn en beraadslaagde met de ambtenaren van het ministerie. Nu moest hij voor de eerste keer tegenover vreemden kleur bekennen, en dat viel hem buitengewoon moeilijk. Om zijn geheim niet prijs te geven, verzon hij op het ogenblik zelf een programma om de wolken te kunnen beïnvloeden: om ze te laten regenen of het regenen te beletten. Hij had geluk - zijn besnoeide ideeën schenen de ambtenaren op het ministerie plausibeler dan zijn werkelijke en uitzinnige project ooit had kunnen zijn. Hij nam hen voor zich in met dit bedrog, juist omdat het zich op bekend terrein bewoog. Zij beloofden hem voor het volgende jaar een subsidie uit hun budget. Alleen moest het project begrotingsrechtelijk nog zijn beslag vinden, dus de goedkeuring krijgen van de parlementaire commissies. Zabor vond het voldoende om enkele dagen later een verslag in handen te hebben, waarin het resultaat van het gesprek was vastgelegd en waaruit bleek dat zijn plannen bij het ministerie in goede aarde waren gevallen.

Hij slaakte een zucht van verlichting toen hij eind 1989 zijn project bij Globe en in Bonn in zoverre had geplaatst dat hij met de experimentele werkzaamheden kon beginnen. Hij voelde zich gelukkiger dan ooit tevoren en liet dat aan iedereen weten. Annabella vond hem in deze tijd uitbundiger en beminnelijker dan vroeger, en ook zij hield haar gevoelens niet voor zich. Zabor en Annabella haalden elkaar bijna dagelijks 's middags voor een of andere kleine happening af, zoals zij het noemden. Zij gingen naar het café, naar de bioscoop, naar een museum of liepen, voordat de avond inviel, door de Englische Garten. Soms reden zij niet naar huis, maar namen hun intrek in een hotel, alsof zij een verre reis maakten.

Zabor vond tenslotte dat het weer tijd was voor een grotere happening en een echte reis. Zij besloten naar Triëst en van daaruit twee weken lang via Genua langs de Middellandse Zee door Menton en Nice naar Marseille te reizen, en terug. 's Morgens zou de reis telkens worden voortgezet, 's middags zou men een onderkomen zoeken, wat werken en lezen en 's avonds genieten van de nieuwe omgeving. Zabor had de Nightthoughts by an english physicist van McCormmach ingepakt, en Annabella damesliteratuur. Beiden namen zich voor om eerst de boeken van de ander te lezen en vervolgens daarover te discussiëren. Zij gingen in het voorjaar van 1990 met de grootste overmoedigheid op weg, zonder te bevroeden welke gevolgen deze tocht zou hebben.

Het eerste bericht dat Jessy van hen ontving, kwam uit Noli. Dante had deze kleine bisschopsstad in zijn Divina Commedia vermeld, en iets van zijn middeleeuwse bekoring had Noli tot in de moderne tijd weten te behouden. Annabella was achttien jaar daarvoor in Noli geweest en was toen op een cameriore van haar eigen leeftijd verliefd geworden. Zij ontdekte dat hij zijn espresso inderdaad in hetzelfde ristorante serveerde als toen - maar haar stralende held was een gemelijke pafzak geworden. Zij was teleurgesteld, en Zabor nam de gelegenheid te baat om zijn aangeleerde Beierse esprit op hem te beproeven. Tenslotte nodigden zij de nietsvermoedende uit voor een etentje in zijn eigen bedrijf, iets wat hij wel ongewoon vond, maar toch beleefd aannam. Tot hun verrassing hoorden zij dat hij enkele jaren in München had gekelnerd en uitgerekend daar zijn Italiaanse uiterlijk en zijn verfijnde charme had verloren. ‘Je kunt je niet voorstellen,’ schreef Annabella aan Jessy, ‘hoe klein de grote Yan plotseling was.’ Die avond vierde Noli het traditionele bischoppelijke fakkelfeest dat Zabor uitlegde als een middeleeuwse poging om juist het heersende slechte weer een hak te zetten. ‘Hij kon in niets anders denken dan in weersituaties. Daarbij legde hij echter een onuitputtelijke fantasie aan de dag.’

De volgende morgen zetten zij hun autotour vrolijk en blijgemoed voort. Zabor was een hartstochtelijk autorijder. Hij hield ervan om in de stad zo mogelijk iedere weg, ook de kortste, met de auto af te leggen. Annabella vond ‘die slechte gewoonte hoogst onverstandig en ongezond’, maar hij volhardde er zijn leven lang in.

Zabor gaf aan wagens van het Franse autobedrijf Citroën de voorkeur boven alle andere voertuigen, met uitzondering van een Alfa Romeo, waar hij een half jaar in reed. In de loop van tientallen jaren werkte Zabor zich op van de kleine 2cv, de ‘eend’, tot de grote wagens met hydropneumatiek. Tussendoor keerde hij, tijdens aanvallen van zelfopgelegde bescheidenheid, naar kleinere wagens terug. Het liefst had hij drie types tegelijk bezeten, de kleinste wagens (met een luchtgekoelde boxermotor) vanwege zijn charme, een middelgrote wagen (met een dieselmotor) vanwege zijn wendbaarheid in de stad en de sterkste (met een turbomotor) van wege zijn comfort ook op dagenlange afstanden. Als kind had hij vooral met Märklinautootjes gespeeld, en als volwassene voelde hij zich in auto's zo nu en dan meer thuis dan in zijn eigen huis. Zabor had daarvoor een interessante verklaring: ‘In de mens uit de tweede helft van de twintigste eeuw is het gevoel ooit te moeten vluchten, waarom en waarheen dan ook, sterk ontwikkeld. De vluchtbehoefte of de vluchtneiging zijn wellicht de beslissende verschijnselen van de samenleving, waarin ik geboren ben. Zij verlangt ernaar altijd een auto met een volle tank in de buurt te hebben, startklaar en snel genoeg om binnen een uur heel ergens anders te kunnen zijn. Voor de rijken is het vliegtuig wat voor de minder bedeelden de auto is of de fiets. Er is op dit continent geen plaats waar men zich werkelijk veilig voelt. Daarom ervaart degene, aan wie men zijn auto ontneemt, zich potentieel als een achter slot en grendel gezet iemand. In ieder geval is het vertrouwen om daar, waar men zich juist op dat moment bevindt, voor de menselijke vernielzucht veilig te zijn bijna verloren gegaan. In de auto, die zelf het doelwit van de allergrootste gevaren is, voelt men vanwege zijn mobiliteit een rest van geborgenheid.’ Misschien kwam hij niet op de gedachte dat vluchten ook noodzakelijk kon zijn waar een kunstmatig tot stand gebracht weer mislukt. Langs St. Tropez, dat Annabella en Zabor vuil en anachronistisch voorkwam, reden zij bergopwaarts naar het oude

[p. 60]

dorp Grimaud en namen daar hun intrek. Door de kasteelruïne keek men omlaag naar het nieuwe Port Grimaud en naar de zee. Het plaatsje draagt het stempel van de poging om de gevoelige architectuur van de achttiende eeuw met de banale middelen van de twintigste eeuw te kopiëren. In de avondlijke duisternis zaten zij in een onoverdekt restaurant boven een rots, keken naar het gelijkvormige blauw van het water en de hemel, en zwegen. Op een gegeven ogenblik zei Annabella dat als Zabor haar vertelde door welke gedachten hij zich had laten meevoeren, zij hem zou verraden waaraan zij had zitten denken. Zoals Annabella naar München schreef, was Zabors antwoord, als verwacht, uiterst prozaïsch. Hij had zich voorgesteld dat het Noorse klimaat deze kust overviel en binnen enkele jaren alles veranderde. De palmbomen zouden verdwijnen, de gele mimosa, de sprinkhanen en de schildpadden in de olijfbossen. De ene villa na de andere zou gesloten worden, en hun eigenaars zouden nog maar een paar dagen per jaar terugkeren. De zandstranden zouden maandenlang door sneeuw worden bedekt en de zee aan zijn oevers zo nu en dan ijs worden. Winterhard gras zou de plaats innemen van de bloemen, cactussen en geurende struiken. Warmte zou door koelte worden afgelost, droogte door natheid - en Fransen door Noren! Tussen Nice en Marseille zouden nog maar weinig mensen hun brood kunnen verdienen, en de grote meerderheid moest naar noordelijk Frankrijk vertrekken.

Annabella kon om die hersenspinsels, die Zabor ‘dromen’ noemde, alleen maar mismoedig glimlachen. Zabor beloofde haar, wanneer hij ooit het weer kon beïnvloeden, niets te veranderen aan de Côte d'Azur. Hoogstens zou hij ergens in Europa een tweede blauwe kust uit de grond toveren om ervoor te zorgen dat tenminste een deel van de toeristen deze kust hier zou mijden. Toen hij nu zijnerzijds Annabella naar haar gedachten vroeg, aarzelde zij en zei tenslotte dat zij alleen zou praten nadat Zabor zijn handen voor zijn oren hield. Zo hoorde hij dat zij een kind van hem wilde. Hij kon het zich voorstellen, zei Zabor, dat een ‘Zweedse’ zoon en een ‘Franse’ dochter uitstekend bij elkaar zouden passen. Zij bleven een dag langer dan ze eigenlijk van plan waren, en zetten daarna hun tocht naar Marseille voort.

Toen zij in de avondschemering van de 14e mei 1990 de lange voetgangerstrap naar het Centraal Station van Marseille opliepen, raakten ze plotseling verwikkeld in een schietpartij van rivaliserende Algerijnen. Zabor liet zich vallen en rolde enkele treden omlaag. Maar Annabella, die bij de leuning stond, draaide zich met een wending van haar bovenlichaam in een kogel die haar long aan flarden scheurde. Met een ijselijke kreet zakte zij in elkaar. Toen Zabor haar had bereikt, was zij reeds door voorbijgangers omringd. Zabor was niet in staat om iets zinvols te ondernemen. Een man riep een politiepatrouille aan, die Annabella en Zabor naar een ziekenhuis bracht. Een arts bevestigde wat Zabor al gezien had - Annabella leefde niet meer. Een vertegenwoordiger van het Westduitse consulaat-generaal zorgde voor het transport van de dode naar München, terwijl Zabor in zijn auto door Frankrijk terugreed. Hij maakte een grote bocht om de Côte d'Azur om aan niets herinnerd te worden, en zocht een route uit door Midden-Frankrijk. Zabor voelde zich als vernietigd, hij kon het zojuist gebeurde noch begrijpen, noch een heldere gedachte voor de eerstvolgende dagen ontwikkelen. Toen hij het op een rotsplateau gelegen Langres had bereikt, was hij zo uitgeput dat hij niet verder kon rijden. Hij nam voor twee dagen zijn intrek in een hotel en wandelde, in sombere gevoelens verzonken, over de stadsmuren.

Het verdriet om de toevallige dood van zijn levensgezellin bracht zijn opvattingen danig in de war. De natuur mocht ten dele berekenbaar zijn, maar niet altijd, en soms ook niet als het erom spant. Misschien was de menselijke fantasie wel te schamel om de fantasie van de natuur ook maar bij benadering te evenaren. In de dood van Annabella en de wijze waarop het was gebeurd kon men met het instrumententarium van het menselijk verstand geen zin ontdekken. Als Annabella een seconde eerder of later op die traptrede had gestaan, dan was haar niets overkomen. Maar hoe had men kunnen verhinderen dat zij zich daar ‘op het verkeerde ogenblik’ bevond? Alleen, zo luidt het antwoord, door tijdig op de hoogte te zijn van het gevaar en van het tijdstip waarop het zich voordeed. Maar waar had men die wetenschap vandaan moeten halen? In dat opzicht voelde Zabor zichzelf en alle mensen overwonnen.

En dat belachelijke weer? Als men het kon beïnvloeden, zou de natuur ook daar een slag om de arm houden en alles weer teniet doen? Waarom interesseerde hii zich eigenlijk uitgerekend voor het klimaat en het weer? Zabor twijfelde plotseling aan zijn zending die hij nu ook grootheidswaan noemde. ‘Wie,’ las hij bij McCormmach, ‘respecteert in dit slachthuis Europa nu nog terughoudendheid, zelfbeperking, evenwichtigheid, orde, helderheid en traditie?’ Zabor stelde plotseling vast dat hij geen christen, geen mohammedaan of aanhanger van een andere geloofsgemeenschap was, en dat dit leed met zich meebrengt als het niet lukt om een eigen godsdienst te ontwikkelen. Het individu dat de natuur wil verbeteren, kan zich door haar niet meer laten troosten, niet meer in haar rusten en haar vertrouwen. Het moet een nieuw omhulsel zoeken, waarin het geborgenheid vindt. Zoals de feiten liggen, moet het ook dit omhulsel uit zichzelf voortbrengen. Het moet langzaam leren in zichzelf te rusten. ‘Dat is de laatste hoop van de hedendaagse mens - of hij wil of niet, hij moet die taak op zich nemen.’

Maar Zabor scheen het leven hopeloos zijn krachten te boven te gaan. Op de avond van de 16e mei 1990 zat hij in Café de la Crémaillière en slikte hij na iedere slok wijn een slaappil die hij bij Annabella's toiletbenodigdheden had gevonden. ‘Het was haar laatste liefdesdienst voor mij,’ noteerde hij later. Hij wilde sterven, en net als zij in alle openbaarheid. Van hem zou de natuur, wie dit ook mocht zijn, in ieder geval niets meer te vrezen hebben. Met één uitzondering echter en wel, zoals hij twee dagen tevoren had geleerd, met één belangrijke uitzondering. Niet meer een willekeurig iemand, maar hijzelf zou over het tijdstip van zijn dood beslissen. Maar het lukte Zabor niet ‘de natuur te misleiden en zich aan haar eigenlijke plan te onttrekken’. Toen hij aan zijn cafétafeltje langzaam in elkaar

[p. 61]

zakte, bracht men hem naar een ziekenhuis. Het doosje naast de wijnfles gaf de arts de reddende aanwijzing, en hij pompte Zabors maag leeg.

Zodra hij weer bij kennis was en in zijn ziekenbed over zijn toestand nadacht, merkte hij dat op de verkrampende verontwaardiging over de dood van zijn levensgezellin een verlossende droefenis was gevolgd. Deze veroorloofde hem om allengs weer te denken, zich helderheid te verschaffen over de eerstvolgende stappen en beslissingen te nemen. Zoals hij later berichtte, dwong hij zich met moeite niet weer ten prooi te vallen aan de vraag naar de zin van alles, zoals dat in Frankrijk was gebeurd. Hij wilde volgens zijn ideeën doen wat de natuur hem zou laten doen. Hij zou tegen haar vechten, zo lang en voor zover hem dat mogelijk zou zijn. Voor hem betekende dit nog altijd om aan de natuur het monopolie over het weer te ontrukken, zoals het voor anderen betekende de band van de mens met de aardse planeet te verbreken of de willekeurige overerving van eigenschappen te doorkruisen. Wie de mening was toegedaan dat de mens naar de natuur moest terugkeren, die wilde hij er zacht op wijzen dat de natuur reeds te zeer was verwoest om ernaar te kunnen terugkeren. Zabor wilde eindelijk handelen vanuit het instinct dat handelen de beste oplossing was.

Werk en ongeluk is een fragment uit Het Genie, roman van Dieter Eisfeld, die in mei a.s. verschijnt bij uitgeverij Amber, Amsterdam, in de vertaling van Theo Duquesnoy.