Bzzlletin. Jaargang 15-16

[p. 122]

Peter Swart
Misdaadliteratuur
Vredeskinderen doen bloemen uit hun haar

Waarschijnlijk zijn er nooit meer Nederlanders tegelijk de straat opgegaan om aan de regerende politici duidelijk te maken dat ze het ergens fundamenteel oneens mee waren dan de vijfhonderdduizend demonstranten tegen de plaatsing van kruisraketten op Nederlands grondgebied drie jaar geleden in Den Haag. En waarschijnlijk, gelet op het geringe effect van deze vooral voor deelnemers en sympathisanten buitengewoon indrukwekkende manifestatie, zal dat wel niet zo gauw weer gebeuren ook. Bij het overgrote deel zijn woede en onbegrip naar binnen geslagen, en zoals de machthebbers moeten hebben geanticipeerd is het ook gegaan: na enkele jaren van vruchteloos protest staat de plaatsing van kruisvluchtwapens an sich niet eens meer ter discussie. Als er al wordt gesproken gaat het in de regel meer over de plaatsen waar die dingen moeten worden gestationneerd, dan over de wenselijkheid van de aanwezigheid ervan. O.K., er zal nog wel een aantal tentjes staan opgesteld in de buurt van Woensdrecht, maar als een menigte van een half miljoen gemakkelijk over het hoofd kan worden gezien, dan zal geen enkele politicus serieuze aandacht hoeven te besteden aan een dermate afgeslankte oppositie.

In De Whitman Affaire van J.N. Meijsing, zijn derde thriller, vorige titels Bergers oplossing en Bergers scenario, staat een groep vredesactivisten op, die het niet wil laten bij kamperen in het open veld. De ‘basisgroepen tegen geweld en militarisme’ kiezen voor een directere, meer confronterende aanpak: er wordt ingebroken bij een transportbedrijf dat werk doet voor het Ministerie van Defensie. Een medewerker van Bergen - zelf de baas van ‘een ongewone afdeling’ van Binnenlandse Zaken - krijgt de opdracht één van de vrachtwagencombinaties van de firma Tehatex te besturen. De Whitman waaraan 't boek zijn titel ontleent is directeur van deze onderneming. Zowel Binnenlandse Zaken als Whitman zien er graag op toe dat het buitengewone vrachtje zijn bestemming bereikt, hiermede is men ook de Amerikaanse bondgenoot ter wille. De vredesactivisten, die op de hoogte zijn van het mysterieuze transport, stellen van alles in het werk om een soepele doorkomst te dwarsbomen, en melden zich ter plekke in een poging om het initiatief over te nemen en om te buigen in een voor hun doeleinden positieve richting. Belangenbehartigers van een goede aankomst van de vrachtwagen schrikken er niet voor terug enig geweld te gebruiken om de tegenstander het zwijgen op te leggen, en confrontaties tussen de verschillende partijen bepalen de conflictstof in de rest van het boek, dat wordt gekenmerkt door de golfslagbeweging die bij de goede thriller hoort als zout bij een eitje. Flitsende en verrassende actie wordt afgewisseld met momenten van relatieve rust, waarin de hoofdpersoon even de tijd neemt om zijn strategie te bepalen, of de alwetende verteller in een tussenhoofdstuk met extra informatie een nieuwe dimensie aan het verhaal toevoegt. Zo kan de lezer, die de belevenissen van de hoofdpersoon tenslotte op de voet volgt, even tot rust komen om de volgende klap te kunnen incasseren. De spanning die wordt opgeroepen bij de beschrijving van de kraak bij de firma Tehatex in het openingshoofdstuk, neemt in het verdere verloop van het boek meerdere verschijningsvormen aan, tot en met de ontknoping in het slothoofdstuk, en zo hoort het ook. Je zou het spanningsverloop hooguit enigszins discontinu kunnen noemen, maar hiertegen kan worden aangevoerd dat de vrachtwagencombinatie het hele boek doorkruist als de spreekwoordelijke rode draad.

In een tijd waarin de thriller - in navolging van het Amerikaanse voorbeeld? - zich in Nederland lijkt te ontwikkelen in de richting van een vertelling over lokale problemen met internationale dwarsverbindingen, waarvoor haast niet genoeg figuranten kunnen worden aangesleept, toont Meijsing overtuigend aan, dat hij de

[p. 123]

techniek van het weglaten beheerst. Want hoewel er ook in De Affaire Whitman sprake is van een interne kwestie met buitenlandse bemoeienis, wordt de lezer nu eens niet gestoord door de aanwezigheid van voor de handeling van het boek irrelevante personages.

De groep activisten krijgt in zijn diversiteit voldoende diepte om in hun bestaan te kunnen geloven, en hun oprechte betrokkenheid bij het gevaar van een voortschrijdende bewapeningswedloop is goed getypeerd. De jongens met de petten en de witte boorden aan de andere kant van de ideologie spreken misschien iets minder tot de verbeelding, maar is dat in werkelijkheid niet evenzeer het geval? Men zegt wat er gezegd moet worden, en doet wat er gedaan moet worden, of wat er nu juist niet gedaan moet worden, het is maar hoe je die dingen ziet. Van Meijsing komen geen morele waarde-oordelen, bij hem geen politieke stellingname zoals bij Jef Geeraerts wanneer hij het heeft over de huidige politieke situatie in België. Meijsing zegt niet hoe hij het wil hebben, maar laat het bij een interpretatie van de werkelijkheid. Of misschien zegt hij toch iets door Thomas Hobbes' ‘Homo homini lupus’ tot het motto van zijn boek te promoveren.

Temidden van bureaucraten, activisten, een fotograaf en een kapitein om er een aantal te noemen, opereert in De Whitman Affaire een hoofdpersoon die niet met name wordt aangeduid. Hebben we hier te maken met de ultieme versie van de anti-held? Is de ambtenaar van Binnenlandse Zaken in dusdanige mate inwisselbaar, dat hij net zo goed anoniem kan blijven, of krijgt de lezer op deze wijze optimale identificatiemogelijkheden aangereikt?

De ongewone afdeling van Binnenlandse Zaken krijgt vorm in de gestalte van Berger, die de ‘ik’ op vaderlijke toon instrueert en toespreekt, overigens zonder dat ergens duidelijk wordt waar hij zijn wijsheid vandaan haalt. Men heeft kennelijk inmiddels in Den Haag geleerd van gemaakte fouten; de andijvie bij de groenteboer op de hoek wordt niet meer verpakt in staatsgeheimen! Men is als het gaat om binnenlandse veiligheid, of het bewaken van Amerikaanse belangen in het buitenland, precies zo geheimzinnig als men moet zijn.

Het taalgebruik van Meijsing is verfrissend; het is duidelijk dat het schrijven hem gemakkelijk afgaat. Bij hem slaan de zinsdelen niet op hol, alles staat keurig op zijn plaats, zonder dat de originaliteit verloren gaat. Ook over de cover van Steye Raviez niets dan lof: een schoolvoorbeeld van een geslaagde ‘letterkaft’.

Toch blijft er na lezing nog wel iets te verlangen. In een boek waarin de machtsverhoudingen duidelijk zijn, en de partijen over 't algemeen aardig van elkaar kunnen worden onderscheiden, zou een wat dieper karaktertechnisch uitgewerkt personage niet hebben misstaan. Maar misschien is dat nu juist een voorbeeld van het verschil dat door sommigen wordt gemaakt tussen literatuur en misdaadliteratuur.

J.N. Meijsing De Whitman affaire Uitgeverij Sijthoff 216 blz. f 24,75.