Bzzlletin. Jaargang 12

[p. 17]

James Brockway
Living in the thirties

In mijn leven tijdens de jaren dertig - dat tijdperk van ‘crisis and dismay’ - waren er twee duidelijk te onderscheiden perioden. En dan vooral waar het om de literatuur van die dagen ging. Tot juli 1935 was ik nog een schooljongen, leerling aan een HBS in Birmingham, Engelands tweede stad. Gedurende de tijd dat ik daar mijn opvoeding ontving, heerste buiten de school de economische crisis die in 1929 was begonnen en waarover iedereen het steeds had, hoewel het leven vrij normaal doorging - voor ons tenminste, maar niet voor het groeiende aantal werklozen. Het spookte bijna van die grijze, grauwe massa. In 1935 veranderde nagenoeg alles in mijn leven. In september van dat jaar moest ik plotseling man worden en op m'n eentje gaan wonen, en wel in de hoofdstad, die in die dagen het centrum van de wereld, ja, het centrum van het heelal, leek. Wij noemden Londen toen in ieder geval ‘the metropolis’.

Hoewel dit een omwenteling in mijn leven betekende, kwam de revolutie, voor zover het het lezen en de ‘Auden Generation’ betrof, wat later, namelijk in de lente van 1936. Daar was een bijzondere reden in de vorm van een ontmoeting voor, zoals ik later zal uitleggen.

Tot die lente hield men mij voor een vrij conservatieve jongen die niet door de oorspronkelijkheid van zijn denken en zijn doen en laten opviel maar omdat hij - through no fault of his own - goed bleek te kunnen studeren en steeds de hoogste cijfers in de klas haalde, en die verder, op een ander gebied-amateur toneel - bekendheid genoot als ‘leading lady’ van de school. Met uitzondering van een stuk van George Bernard Shaw waren de stukken waarin ik optrad echter steeds behoudend en historisch van aard.

Toen ik in september 1935 naar Londen vertrok, had ik hoogstwaarschijnlijk nooit van Auden, Isherwood of Spender gehoord - wat voor de lezer van een boek als The Auden Generation van Samuel Hynes nauwelijks te geloven en op zijn minst achterlijk zal lijken, zo niet laakbaar voor een tamelijk intelligente jongen van achttien in een tijdperk dat zich modern voelde en modern noemde. Toch was het zo en er zijn redenen (en excuses) in overvloed voor te vinden.

Deze redenen waren van sociale, economische, socio-economische, pedagogische, psychologische en zelfs van geografische aard. Zij waren ook ten nauwste verbonden met de wijze waarop alles in die jaren aan elkaar zat. Laten wij de laatste en eenvoudigste reden eerst nemen. Net als er twee Frankrijken bestaan - Parijs en de rest van Frankrijk, zo zijn er twee Engelanden - Londen en de rest van Engeland - een feit dat nog steeds, vooral op literair terrein, heel zwaar weegt. In die dagen waren Londen en Birmingham ‘worlds apart’ en het is zelfs waarschijnlijk, dat in 1935 maar heel weinig bewoners van mijn industriële geboortestad van het bestaan van Auden cum suis hadden gehoord.

Het boek The Auden Generation van Hynes is een goed, degelijk werk. Het beweert natuurlijk niet een historisch overzicht van de jaren dertig in Groot-Brittannië te geven, maar beperkt zich tot de nieuwe, links-georiënteerde denkers en schrijvers uit die dagen. Niettemin moet ik onderstrepen dat dit terrein maar een heel klein deel van het geheel vertegenwoordigde en dat de meeste mensen in die dagen in Engeland andere auteurs aan het lezen waren: Arnold Bennett (nog), John Galsworthy (nog), H.G. Wells (nog), J.B. Priestley, Hugh Walpole, Aldous Huxley, en de boeken van talloze thans vergeten auteurs wier naam toen ‘household names’ waren. Met dit soort leesgewoonten ben ik grootgebracht en toen ik naar Londen vertrok had ik wel boeken van zulke auteurs gelezen, maar meer ook niet. Wat de pedagogische redenen betreft, had men op mijn school pas in mijn laatste jaar een paar uur vrijgemaakt voor interessen die buiten het verplichte curriculum vielen. Ik geloof dat de enige moderne roman waarop men toen mijn aandacht richtte Brave New World (1932) van Aldous Huxley was. Als prijzen op school ontving ik natuurlijk niet Poems van Auden of The Memorial van Christopher Isherwood, maar The Forsyte Saga (1922) van John Galsworthy en (als een concessie aan het modernisme) The Good Companions (1929) van J.B. Priestley. Boeken als The Old Wives' Tale (1908) van Arnold Bennett en een roman in de trant van Conrad, The Bird of Dawning (1933) van de dichter Laureate John Masefield, had ik al gelezen toen ik in 1935, conservatief geschoold, mijn geboortestad verliet.

James Brockway ±1939.

Maar toen ik die stap deed, was van Cecil Day Lewis zijn baanbrekende gedicht, Transitional Poem al verschenen, dat in 1933 door zijn The Magnetic Mountain werd gevolgd; de eerste bundel van Auden Poems was in 1930 gepubliceerd en in 1932 door The Orators gevolgd; de eerste bundel van Spender (ook Poems) volgde in 1933 met daarna zijn sterk politiek gerichte gedicht Vienna, in 1934. Louis MacNeice, die - mij totaal onbekend - tijdens mijn schooljaren niet veraf aan de Universiteit van Birmingham doceerde, had zijn eerste bundel, Blind Fireworks, al in 1929 zien verschijnen, en ook All the Conspirators, The Memorial en zelfs Mr. Norris changes trains (1935) van Christopher Isherwood lagen allang in de boekhandel. Verder was in 1931 van de drukpers van Virgina Woolf en haar man, Leonard, de bloemlezing New Signatures gerold, die volgens Woolf een ‘generation's Manifesto’ voorstelde. In 1933 was door Geoffrey Grigson New Verse gesticht, waarin de jonge dichters, met Auden voorop, een belangrijk podium hadden gevonden. In 1932 was New Signatures, dat door

[p. 18]

Michael Roberts en John Lehmann werd samengesteld, door Roberts' New Country gevolgd, waarin nog meer nadruk op de politiek was gelegd dan tevoren. (Michael Roberts was een sleutelfiguur wat het presenteren van ‘the new poetry’ betrof en zijn The Faber Book of Modern Verse van 1936 wordt hedentendage nog steeds herdrukt.) Bovendien was in 1932 het thans beroemde essay, Letter to a Young Poet, van Virginia Woolf verschenen - een kritische benadering die niettemin toch het idee van het bestaan van een groep dichters - ‘The Thirties Poets’ - hielp propageren. In mijn onwetendheid over dit alles zou na mijn aankomst in Londen een revolutionaire verandering komen, wat ook voor een groot deel, maar niet helemaal, te maken had met wat ik de ‘literaire aardrijkskunde’ van het Engeland van toen (en van nu nog?) zou kunnen noemen.

De interessantste en diepstgaande redenen voor mijn onwetendheid hadden echter met de sociale samenstelling van de Britse natie te maken. Er heerste namelijk in die dagen (die wij voor ‘democratisch’ durfden aan te zien) in een samenleving zoals die van de stad Birmingham, de overtuiging dat de literatuur, en bij uitstek de literatuur van nieuwe, baanbrekende ideeën en inzichten, zelfs of vooral op politiek gebied, een zaak was voor de intelligentsia, en de intelligentsia bestond uit de rijke en bevoordeelde heren uit Oxford en Cambridge, die, als ze later niet aan die universiteiten doceerden toch wel funkties in de hoofdstad, bijvoorbeeld bij de regering of de belangrijkste uitgeverijen, uitoefenden. Er bestond een klasse-barrière. Deze bestaat nog steeds, in verzwakte vorm dan, zoals blijkt uit de curriculae vitae (‘educated at Oxford/Cambridge’) van menig hedendaags auteur en redakteur. Het was niet alleen een kwestie van meer geld en betere kansen hebben - er was hier ook een machtig psychologisch element aan het werk. Voor velen die minder bevoordeeld waren, bleek maar al te vaak dat op de deuren van de moderne literatuur - van de redaktie van New Verse en John Lehmann's Folios of New Writing - een bord hing met de leuze: ‘Verboden toegang voor onbevoegden’.

Zo'n belemmerende toestand - belemmerend ook voor de verspreiding van de boodschap van deze nieuwe schrijvers - was voor een deel aan hun eigen houding te wijten. Want zelfs als studenten hebben Auden, Spender enz. bewust een eigen exclusief clubje gevormd, waartoe men slechts door persoonlijke introductie kon toetreden. Later hadden zij ook de gewoonte hun boeken aan elkaar op te dragen, wat de kliekvorming nog verder verstevigde en onderstreepte.

Er was inderdaad sprake van de vorming van een exclusieve élite, wat trouwens vrijwel automatisch geschiedde, want was het niet juist de bedoeling van Engelands public schools met hun verlengstukken de universiteiten van Oxford en Cambridge zo'n elite te kweken? Maar in het geval van de schrijvers van de ‘Auden Generation’ was deze clubvorming in flagrante tegenstelling tot hun leer en hun doelstellingen, dat wil zeggen, het propageren van de ‘brotherhood of man’ door een sociale en politieke omwenteling, die een eind aan het kapitalisme zou moeten brengen. In zijn inleiding tot New Country had Michael Roberts immers geschreven: ‘It is for us to prepare the way for an English Lenin.’

Hoe belemmerend het bestaan van zulke sociale en psychologische barrières werkte, wordt, waar het mijn geboortestad Birmingham aanging, zeer treffend geïllustreerd door het feit dat er juist in deze jaren een ‘Birmingham Group’ bestond. Het was inderdaad een zeer losse groep, maar zelfs van deze schrijvers - Leslie Halward, John Hampson, Walter Brierley en de later bekend geworden criticus Walter Allen - had ik nooit gehoord. Zulke (weinig bekende) schrijvers waren veel beter op de hoogte van de werkelijke toestand onder ‘het volk’ dan Day Lewis, Auden, Spender en andere links georiënteerde Produkten van de dure public schools als de prozaïsten en zeer actieve propagandisten Brian Howard of John Strachey.

Zeer kenmerkend voor de ‘literaire aardrijkskunde’ van Engeland is ook het feit dat bijna niemand tegenwoordig van het bestaan van deze Birmingham-schrijvers iets afweet (hoewel John Lehmann in latere jaren bij herhaling werk van Allen in Penguin New Writing afdrukte). Met betrekking tot de onbekendheid van deze auteurs schreef Andy Croft onlangs in London Magazine dat zij ‘never sentimentalized or glorified (their) origins; (they) wrote about their bit of provincial England in a way that did not defer to London literary culture, nor seek to make a generalized statement of it’ (Mijn cursivering. J.B.). Waaraan ik toevoeg: hun territorium lag buiten de Oxbridge-Londen axis van de literaire elite. (Toen dichter Louis MacNeice in Birmingham doceerde onderhield hij maar een vaag contact met deze schrijvers en keerde Birmingham verder de rug toe.)

De socio-economische redenen voor mijn pre-1935 onschuld en onwetendheid hadden zowel met een persoonlijke als met de algemene situatie te maken. Mijn vader had een leidende funktie, maar wel op een heel beperkt en sociaal onbelangrijk gebied. Hij was manager van een fabriek waar men snoep maakte. Als baas was hij conservatief. Al was hij een vriendelijke man en werkgever, de algemene staking van 1926 zag hij als misdaad. (Als studenten hebben de leden van de ‘Auden Generation’ ook een handje mee geholpen om die staking te breken.) Birmingham was dus een omgeving waar men niet veel verder zag dan zijn neus lang was. Thuis maakten we veel muziek, maar we lazen maar weinig en literaire en intellectuele contacten waren er gewoon niet. Alleen een excentrieke buurvrouw merkte mijn belangstelling voor lezen en liet mij urenlang in de boekenkast van haar man, een leraar tekenkunde, snuffelen. Zij kende wel een dichter, maar deze man bleek alleen zoete, lieve gedichten over feeën en de maanden van het jaar (iedere maand een fee) te schrijven. Ik moest dus steeds prijzen op school winnen om mijn voorraad boeken te kunnen uitbreiden.

Deze situatie verergerde na de vroegtijdige dood van mijn vader, toen ik net zeventien was geworden, en daarna werd het zaak als een bezetene te studeren, me op het eindexamen te concentreren en een baan te zoeken. In 1933 was het aantal werklozen nog steeds aan het stijgen en thuis ontdekten wij dat de kas leeg was.

Leslie Halward (±1930) lid van de zogenaamde ‘Birmingham Group’.

Dit brengt mij op het algemene sociaal-economische - èn politieke - klimaat van die dagen. Zoals de dichters van de ‘Auden Generation’ het zeiden, en zoals Samuel Hynes in zijn boek over hen en Martin Green in zijn boek Children of the Sun schreven, leefden wij toen tussen twee wereldoorlogen in. De schaduw van de Eerste Wereldoorlog was over mijn vroege kinderjaren gevallen en tijdens de jaren dertig leefden wij vrij-

[p. 19]

wel altijd in een overspannen sfeer van bedreiging. Dit kwam in het begin door de grote economische malaise en later, na de opkomst van Hitler en zijn greep naar de macht in 1933, door het Nazi-gevaar. In 1930 had Hollywood Remarque's epische roman Im Westen nichts neues over de Eerste Wereldoorlog verfilmd (als ik dit schrijf is deze oude film weer op de televisie te zien) maar tegen het eind van het decennium was Hollywood al begonnen met films te maken waarin de hoofdthema's nu de vlucht voor de Nazi-terreur en een nieuwe oorlog waren.

Als vandaag jonge mensen aan The Thirties' denken als het vrolijke tijdperk van film-musicals zoals die met Fred Astaire en Ginger Rogers, zien zij het fout. Zulke films - in Engeland tenminste - betekenden al te dikwijls een vlucht uit de werkelijkheid of een vlucht voor een naderend gevaar, vooral naarmate de Nazi's brutaler werden - een vlucht, die een Westerse wereld die op Hitler geen antwoord wist, nodig had. Reeds in Vile Bodies, Waugh's komische roman van 1930 over onze frivoliteit, laat hij dat iemand zeggen - en, zoals ik al schreef, datum is niet 1938 maar 1930:

We long for peace, and fill our newspapers with conferences about disarmament and arbitration, but there is a radical instability in our whole world-order, and soon we shall all be walking into the jaws of destruction again, protesting our pacific intentions...

Het was inderdaad zo dat wij ons, als het ware, gebiologeerd voelden door de economische crisis en het Nazisme. Na het fiasco van München in 1938 (toen geen intelligent mens enige waarde hechtte aan Chamberlains bewering dat hij ‘Peace in Our Time’ verzekerd had) luidde de boodschap aan het Britse volk van het hoofd van de Anglicaanse kerk: ‘We must hope for the best and prepare for the worst’. Men had dezelfde woorden kunnen preken tegen een bos vol konijnen, die door slangen belaagd werden. Maar is de boodschap in 1983 eigenlijk niet nog steeds precies zo?

Als ik dus naar Londen vertrok zonder op de hoogte te zijn van het werk van de ‘Auden Generation’, was ik me toen wel zeer bewust van de problemen waarmee deze auteurs zich bezighielden. Misschien was ik hier gevoeliger voor dan de meeste jongeren van mijn leeftijd, omdat ik tijdens 1934/5 als ‘minister van buitenlandse zaken’ in ons schoolparlement had moeten optreden. (Hiervoor moest ik me als achttienjarige steeds op de hoogte houden van de wereldpolitiek - in tegenstelling tot W.H. Auden, die in 1965 schreef dat hij vóór 1930, toen hij 23 jaar was, nooit een krant had opengeslagen.)

Kort na mijn vertrek naar Londen veranderde de politieke situatie in Europa op drastische wijze: het Nazisme en het Fascisme gingen tot de aanval over. Wat tot dusver alleen als dreigement was gevoeld, veranderde in politiek en militair geweld. Mussolini viel Abessinië binnen. Hitler stuurde zijn troepen het hem verboden Rijnland binnen. Het Westen deed niets en de in 1919 gestichte Volkenbond bleef - zoals iedereen van mijn leeftijd verwacht had - machteloos toezien. De Italianen bleven in Abessinië en ook Albanië werd aangevallen. In Spanje kwamen de fascisten onder Generaal Franco in opstand tegen de linkse regering. Later werd Tsjechoslowakije door Hitler binnengevallen en geännexeerd. Oostenrijk was al opgeslokt. In die dagen, 1938/9, zag men op de voorpagina van onze dagbladen een kaart van Europa waarop Duitsland en de door Hitler geännexeerde gebieden in het zwart waren gedrukt en de vorm van een wolvekop hadden, waarvan de bek bezig was zich resoluut te sluiten. Pas toen het duidelijk werd dat het volgende slachtoffer Polen zou worden (en daarna Frankrijk, Engeland enz.), hebben we een vergeefse poging gedaan om Hitler te stoppen door de onschendbaarheid van Polen te garanderen. Het hielp niet. Het was al veel te laat.

Toch was dit niet de eigenlijke oorzaak waardoor ik met het werk van de ‘Auden Generation’ kennismaakte maar door een toevallige ontmoeting en kennismaking met iemand die ik hier van plan ben te schetsen, omdat deze man het type was van de linkse strijder tegen het Nazisme, die uit het gewone volk voort-kwam - een soort George Orwell in het klein, hoewel Orwell juist niet uit het gewone volk kwam - iets dat hem steeds dwarszat.

Deze vriend van mij heette Leslie Foster. Zoals ik kwam hij uit ‘the Midlands’, maar uit een veel kleinere stad, Dudley, waarop wij in Birmingham gewoon waren neer te kijken. In tegenstelling tot mezelf was hij een toegewijde en actieve revolutionair. Hoewel ambtenaar - dat was ik ook inmiddels zeer tegen mijn zin geworden - was Leslie lid van een politieke partij, de zeer linkse Independent Labour Party, of ILP. Drie leden van deze piepkleine partij - Jimmy Maxton, Fenner Brockway en een zekere Campbell - zorgden bij herhaling voor oproer in het Lagerhuis. Als ambtenaar mocht je geen lid van een politieke partij zijn, een voorschrift dat Leslie aan zijn laars lapte, wat voor hem kenmerkend was. Zaterdags stond hij op de hoek van de straat het partijblad The New Leader te verkopen. Een agitator was hij wel, maar geen fanatiekeling - daarvoor had hij teveel gevoel voor humor en was ook teveel belezen.

De eerste keer dat ik zijn kleine kamer op de vijfde verdieping van ons pension binnenstapte, zag ik een man die aan een onafgeruimde tafel in The Testament of Youth van de feministe Vera Brittain zat te lezen. Hij zat er door boeken en rommel omringd - een onvergetelijk beeld. Binnen korte tijd maakte hij mij tot zijn leerling en discipel. Bij zijn leer hoorden de werken van G.B. Shaw, Ibsen, Strindberg, Tsjechow en Wilde. We gingen veel naar het theater en weigerden (als revolutionairen) op te staan toen het orkest God Save the King speelde. Men siste, gromde en spuwde tegen ons... tenminste in conventionele zalen.

Zo zorgde Leslie ervoor dat wij opvoeringen bijwoonden van The Dog beneath the skin en later The Ascent of F6 van Auden en Isherwood. Vooral bij het tweede, in het kleine Mercurytheater, zetel van het avantgardistische ‘Group Theatre’ heerste een sfeer van uitdaging en revolutie. Het scheen je toe dat je aanwezigheid al op zichzelf een politieke geste was... d.w.z. tegen de reaktionaire politiek van de Britse conservatieven. Wij waren opstandelingen!

In de zomer van 1937 hebben Leslie en ik Auden en Isherwood nagedaan door naar Duitsland te vertrekken. Berlijn was ons te duur, maar met onze fietsen hebben wij een flink stuk van de Rijn en de Moezel afgereisd. Onze ervaringen aldaar met Nazi-Gauleiter en de Hitler-Jugend waren echter dusdanig onplezierig (en bespottelijk hysterisch) dat we naar Frankrijk en Parijs uitweken. (Tussen twee haakjes, over de mores van die dagen: toen wij met bloot bovenlijf langs de Rijn fietsten, kregen we het bevel onze overhemden aan te trekken.)

Leslie Foster ±1938.

Geld voor het aanschaffen van de dichtbundels van de

[p. 20]

Auden Generation was er niet, maar als deel van mijn opvoeding ontving ik in 1936 van Leslie een exemplaar van het baanbrekende boek The Faber Book of Modern Verse met de belangrijke inleiding door de samensteller, Michael Roberts. Later kreeg ik de tekst van The Ascent of F6, ook van Leslie.

Leslie introduceerde mij in de wereld van Freud en de psycho-analyse en toen Alfred Adler naar Londen kwam, gingen wij samen naar de lezingen die deze discipel van Freud hield. Leslie maakte mij ook meer dan ooit tevoren bewust van het Hitlergevaar en een ander deel van mijn opleiding was zeker dat hij mij aanmoedigde met de werken van de grote Russische auteurs, o.a. Gogol, Gonsjarow, Dostojevski kennis te maken, maar, vreemd genoeg, niet met die van Tolstoi en ook niet van Turgenev.

Lid van zijn partij kon hij mij niet maken, daarvoor was mijn achtergrond te koppig conservatief en... bourgeois. Maar het kwam niet alleen dáárdoor: ik had steeds het gevoel dat er meer in het leven zat dan de urgente politieke strijd, en de concentratie hierop in de verzen van de ‘Auden Generation’ ervoer ik soms als een tekort. Wij woonden ook een opvoering bij van Spenders Trial of a Judge. Een pessimistisch stuk over de ondergang van liberale principes in Europa. Maar naast het geëngageerde toneel ging ik met vriendinnen af en toe naar de zoete musicals van Ivor Novello en de weinig politiek-getinte ‘revues’ van Chariot, èn, op m'n eentje, naar de opera. (Altijd, echter, met het gevoel dat zoiets in die dagen eigenlijk niet politiek verantwoord was.)

Wat de ‘Auden Generation’ betrof, voelde ik mij meer thuis bij de niet sterke, veel subjectievere gedichten van Spender (ik las ook zijn prozawerken: The Burnt Cactus en The Backward Child) en bij Isherwood, met zijn belangstelling voor het eigenaardige, het decadente en mislukte in de mens. Louis MacNeice las ik ook graag.

Nooit ging Leslie Foster met mij mee naar de opera of naar concerten, maar op een ander gebied, waar hij ook niet kwam, was ik toch beslist op zijn geliefd en gekozen territoir: ik ging 's avonds na mijn werk aan de universiteit van Londen studeren en wel aan de London School of Economics. In die dagen was de LSE een berucht broeinest van subversieve, linkse ideeën. Daar was een van mijn professoren de befaamde ‘red’, Harold Laski. Deze was ook aktief als auteur, o.a. van boeken die in de Left Book Club van Victor Gollancz verschenen - Gollancz kwam ook bij ons lezingen houden - en Laski prees het werk van zowel Spender Forward from Liberalism als van George Orwell The Road to Wigan Pier aan.

De LSE, de Left Book Club (met de snel beroemd geworden uitgaven met óf zachte oranjekleurige kaften óf in ‘hardback’ met stofomslagen in fel geel, rood en zwart), het linkse weekblad The New Statesman and Nation onder leiding van Kingsley Martin, en The New Leader van Leslie's ‘linkser dan links’ partij, dit alles vormde mijn progressieve milieu in de jaren dertig. Plus deelname aan een paar demonstraties, zoals een ‘Aid for Spain’-optocht in 1938... toen het al te laat was, en het tijdens de laatste jaren lid worden van de Pacifistische Beweging onder leiding van mijn naamgenoot, Fenner Brockway, die in deze ‘topsy-turvy’ wereld later ‘Lord Brockway’ is geworden... maar dan een heel lieve, linkse Lord.

Dat lid worden van de Pacifistische Beweging is interessant, omdat het een tendens in het gehele land weerspiegelde, maar vooral onder de eens vurige schrijvers van de ‘Auden and Company’ groep. Een tendens tot defaitisme, van de hoop opgeven en maar wachten op het uitbreken van de oorlog. Auden en Isherwood waren al in januari 1939 naar Amerika vertrokken. Maar lid worden van de Pacifisten was ook een protestgebaar in de zin van demonstreren dat je geen vertrouwen meer had in degenen die uiteindelijk (maar ook veel en veel te laat) het Nazisme wilden bestrijden. Wij geloofden niet meer dat hun bedoelingen eerlijk waren en wisten toch dat oorlog het wreedste en domste middel was, waartoe onze leiders hun toevlucht zouden nemen na jarenlang niet naar de waarschuwingen van de ‘Auden Generation’ te hebben willen luisteren.

Mijn politiek aktivisme was in die jaren maar een heel ‘passief’ aktivisme in tegenstelling tot dat van een man als Leslie Foster, die een overtuigd voorvechter was van hetzelfde soort sociale en politieke vernieuwing als die waarvoor Auden en Company steeds hadden gepleit... in het begin met verve en veel bravoure, later in een stemming van angst en wanhoop. Leslie was steeds optimist, nooit gedeprimeerd. Maar ja, hij was ook een bewonderaar van George Bernard Shaw en sloeg de dwaasheden van de mens gade met een glimlach om zijn lippen. Zijn politieke geloof leek mij ook veel echter dan dat van de bekende dichters, misschien omdat hij, in tegenstelling tot hen, uit de arbeidende klasse afkomstig was... of in ieder geval uit dezelfde groep in de bevolking als de leden van de ‘Birmingham Group’. Hij wist hoe het volk leefde en dacht. Hij voelde ook verachting voor hun apathie en onwetendheid. Zijn echtheid als revolutionair sproot echter uit goede aarde voort: een liefde voor het leven en zijn visie van hoeveel beter het leven op aarde zou kunnen zijn als men maar bereid was om te denken. Zijn verachting ten spijt, identificeerde hij zich met gewone mensen. Wij kochten samen een motorfiets - een volksvehikel - en Leslie kleedde zich ook heel eenvoudig, zelfs een tikje ‘shabby’.

Robert Medley

Rupert Doone

W.H. Auden
die aan het oprichten van het Group Theatre (1932-1939) samenwerkten.

Ik was eigenlijk geen goede leerling van hem. Door in 1940 militair te worden heb ik misschien verraad gepleegd. Hij was standvastiger dan ik - een revolutionaire denker uit een nogal eenvoudig milieu en tegelijkertijd, op zijn manier, een gentleman. Deze eerlijke vechter voor een betere wereld werd tijdens een luchtbombardement op Londen in de winter van 1940 door een van Hitlers domme bommen gedood. Een voltreffer. Ik, militair, bleef inmiddels op een veilig vliegveld in Noord-Engeland ongedeerd.

De dood van deze toegewijde socialist uit de jaren dertig betekende voor mij het einde van een tijdperk dat slechts gedeeltelijk door de schrijvers van de ‘Auden Generation’ in beeld was gebracht. Maar het eind van de jaren dertig viel eigenlijk op 3 september, 1939, toen wij aan Hitler de oorlog verklaarden. Van dat ogenblik af werd alles anders. Maar voor mijzelf (en mogelijk voor vele anderen) was het allerbelangrijkste ogenblik, die dag waarop Neville Chamberlain met dat stupide stuk papier in zijn hand (Peace in Our Time) uit München terug kwam na het Tsjechische volk te hebben verraden. Op weg naar huis die avond stapte ik de kerk van St. Martin-in-the-Fields binnen en daar heb ik in het donker en de stilte gebeden. Tot wie ik heb gebeden, weet ik niet. Ik wist alleen dat ik bidden moest, want nu was het wel een zaak van ‘crisis and dismay’. Nu waren wij zeer zeker op weg naar Armageddon.

In 1938 heb ik een kans om Auden te ontmoeten voorbij laten gaan. Ik woonde toen in het huis van John Layard, de antropoloog, die Auden in Berlijn had leren kennen. Er kwamen vele bekendheden op bezoek en Layard nodigde ons soms uit om aanwezig te zijn als zij er waren. Maar wat had Auden tegen mij, die negen jaar jonger was, te zeggen? En ik tegen hem? Het was misschien beter van niet. Bovendien had ik het in die dagen te druk; ik werkte overdag, studeerde 's avonds, las in m'n vrije tijd en... deelde in die zomer van 1938 gasmaskers onder de bewoners van Hampstead uit. De oorlog - the end of it all - was toen trouwens eigenlijk al begonnen.