Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 72]

Nosaka Akiyuki
Uit: een donkere hoek
Hoofdstuk 1

Ik zat te drinken in de bar van een hotelletje aan de voet van de Rokkoberg. Het was er al vóór de oorlog. Toen was het, naar men zegt een club van Amerikanen die in Kobe woonden. Wanneer wij er langs liepen op de heen- en terugweg van de Rokkoberg, gluurden wij het met klimop overdekte gebouw met zijn kleine raampjes binnen en tuurden wij over het prachtige grasveld in de tuin als gold het een spionnennest.

Vlak voordat de laatste oorlog uitbrak, werd deze club gesloten. In 1944 kwam ik bij toeval langs dit gebouw. De wilde toen bij een student langs gaan om bescherm-spullen voor Kendoo (schermen met de lange stok) over te nemen. Het was lang geleden, sinds ik de laatste keer voorbij dit gebouw was gekomen. Het stond leeg en was verlaten. Op een afgerukt uithangbord stond in afgesleten westerse letters ‘Garden’ te lezen.

Na de oorlog was dit gebouw in gebruik als kazerne voor vrouwelijke soldaten van het Amerikaanse bezettingsleger. Nee, eerlijk gezegd, wist ik dat niet. In 1948 was ik in de gelegenheid om naar Kobe te gaan. Opnieuw was een aantal jaren voorbij gegaan. Vlak onder het mij bekende crèmekleurige gebouw van de Kobe-handelsuniversiteit was een stuk van de berg weggehakt, en was de grond bouwrijp gemaakt. Het stond er nu propvol met rode, blauwe, oranje, en in andere kleuren geschilderde, goedkoop gebouwde huizen. Het waren gezinswoningen voor het bezettingsleger. En het clubhuis was ook geconfiskeerd. Mijn vriendje vertelde mij, dat men er nu onelegante vrouwelijke soldaten naar binnen zag gaan en naar buiten komen. Op het gras van de tuin hingen enige tientallen witte onderbroekjes wapperend in de wind te drogen. ‘Als je zaterdags rond de plaats van vertrek voor de klimtocht tegen de Rokkoberg loopt, word je door Amerikaanse vrouwen van het bezettingsleger aangesproken. De heb gehoord dat ze je een reep chocola en cacao geven. In ruil daarvoor moet je de hele nacht met ze naar bed,’ zo voegde mijn zestienjarige vriendje er heel zachtjes aan toe.

Ik had een dergelijk gerucht eerder al in Tokio gehoord; op een donkere hoek naast de dumphandel van de Ginzastraat en rondom Surugadai in het distrikt Kanda in Tokio liepen geruchten over het wangedrag van Amerikaanse vrouwelijke soldaten die naar mannen hongerden. Ik geloof echter eerder dat het een illusie was, die gevoed werd door de ergernis en boosheid over het feit dat de Amerikaanse mannen Japanse meisjes misbruikten. Ze kregen altijd hun zin. En op hun beurt stonden de meisjes gewillig en graag hun lichaam af in ruil voor nylonkousen en sigaretten in een kartonnen doosje. De zei zo juist illusie, omdat ik nooit iemand tegenkwam, die wel deze zege, of beter gezegd marteling ervaren had. Ik gebruikte het woord ‘marteling’, want vreemd genoeg werd er aan het gerucht over de vrijerij met de vrouwelijke soldaten van het Amerikaanse leger steevast de epiloog toegevoegd, dat de mannen geheel uitgeput van het liefdesspel en ‘meer dood dan levend’ waren, een half jaar lang het bed moesten houden en niet eens in staat waren overeind te komen.

Het was suikerzoete verbeelding dat je door een blanke Amerikaanse vrouw werd gekocht omwille van je lichaamsdeel. Omdat het verhaal te fantastisch was, moesten ze er wel deze trieste epiloog aan toevoegen om een halt toe te roepen aan hun fantasie. Het was immers een verzinsel dat onder werkstudenten was opgekomen die met het verkopen van pinda's en loten aan de kost probeerden te komen.

Het was 1956. Ik wilde opnieuw naar de Rokkoberg. Ik reed in een taxi weer voorbij dat clubhuis van toen. Rijdend op een zojuist gereed gekomen autobaan zag ik dat er aan het gebouw een uithangbord hing met het woord ‘R hotel’, en dat er een reclamezinnetje in het Japans op stond ‘aanbevolen, barbecue’.

Ik vroeg de taxichauffeur over het gebouw, maar hij wist er niet veel van. De avondschemering was al gevallen. Hoe hoger ik op het bergpad kwam, hoe breder het uitzicht was. Ik staarde naar de haven waarvan de vooroorlogse vorm goed bewaard was gebleven. Ik ging op dat moment geheel onder in mijn jeugdherinnering. Het clubhuis dat geheel met klimop was overdekt, met hier en daar rozenpoortjes en Amerikanen die met rozige gezichten in en uit liepen. Ginds vlogen groepen libellen. Toen ik een libel gevangen had, riep ik:

‘Ik heb een vliegtuig neergeschoten!’

‘Ik heb gehoord dat in dat huis spionnen seinen doorgeven.’ En wij gedroegen ons als waren wij hoofdpersonen uit een spannend oorlogsboek; wij hielden dat gebouw nauwlettend in de gaten.

Ik herinnerde mij deze scènes.

Ik was bijna bij de top van de berg gekomen. Toen vroeg ik de taxichauffeur om terug te keren. De auto reed nu in de richting van het ‘R hotel’. Ik was ongelooflijk opgewonden.

De klimop was, toen ik haar goed bekeek, half dood en verdord, zodat de oude, grijze buitenmuur nu bloot was komen te liggen. Toen ik de ingang doorging, zag ik dat de inrichting van het hotelletje uitgesproken kunstmatig was; niets paste bij elkaar, het leek voorlopig bij elkaar gezet. Balie, fauteuils, asbakken, paraplubak en de vitrine met ansichtkaarten maakten tesamen een rommelige indruk. Ik trof een dame aan die midden in de vijftig was. Ik was op dat moment in het geheel niet van plan er te overnachten, en ook had ik geen enkele zin de specialiteit van dit hotelletje, de ‘barbecue’ te nuttigen.

‘Wilt U hier overnachten?’ zo werd mij onverwachts in mooi beschaafd Japans gevraagd.

Ik raakte in de war en wist niet wat ik antwoorden moest. Ik zei maar: ‘Ik wilde graag een glas whisky drinken. Kan dat?’ ‘Dan zal ik U naar de bar brengen.’

Over het versleten, rode tapijt in de gang volgde ik de dame. Aan beide kanten van de gang waren stevige deuren die totaal niet pasten bij zo'n hotel. Er was geen levende ziel te bekennen. De deur aan de rechterkant werd geopend, en we daalden een trede af. Er was een kleine ruimte van negen vierkante meter. Aan een kant stond een bar. Er naast een klein, keurig bankstel. Het was zo klein dat men haast zou zeggen dat het voor kinderen bestemd was.

‘Heeft u een ogenblikje, alstublieft?’

Met deze woorden ging de dame weg. Ik voelde mij als een kat in een vreemd pakhuis. In ieder geval zou ik één glas whisky drinken en daarna opstappen. Zo dacht ik. Ik betreurde het dat ik de taxi weggestuurd had. De whiskyflessen die op een aan de muur bevestigde schap waren geordend, stonden twee

[p. 73]

à drie rijen dik; er waren er zoveel dat ze bijna uit de kleine ruimte puilden. Ze hadden hier een voorraad bijzonder luxe merken whisky. Toen ik nauwlettend verder toekeek, ontdekte ik dat het dienblad, de asbakken, de vitrine, het kleine vat Scotch Whisky, de karaf en het vingerdoekhoudertje, het wapen droegen van een fabrikant van echte, bekende whisky. Dit soort dingen werd niet zo snel door een fabrikant van de whisky cadeau gedaan, tenzij men een ongelofelijk grote bestelling deed.

‘Welkom hier mijnheer!’

Met deze woorden trad een oudere heer met grijs haar binnen. Hij droeg een strikdas en was in rok gestoken; het stond hem bijzonder natuurlijk en goed. Hij schonk water in een glas. Ik dacht dat hij dat glas naar mij zou brengen, maar in plaats daarvan dronk hij het zelf geheel op. Hij ging recht tegenover mij staan en legde zijn hand op de bar.

‘Wat wenst U?’

Hij zag er zo statig uit dat ik haast in de war raakte. Bedrukt noemde ik binnensmonds, onduidelijk het merk van de whisky.

‘Ja, dat komt in orde, mijnheer!’

Hij sprak de zin zo precies uit dat de eindklank van de zin nog naklonk. Hij vulde een glas voor drievijfde met whisky. Hij zette er een glas water naast en plaatste beide voor mij neer. Deze oudere heer dronk nogmaals een glas water leeg.

Ten slotte werd ik die avond verschrikkelijk dronken en overnachtte ik daar. In het vervolg werd dit een gewoonte van mij; hoewel ik er niet altijd overnachtte, ging ik wel steeds wanneer ik in Kobe was, in deze stamkroeg zitten drinken. Vanwege heimwee naar dat gebouw, om het schitterende uitzicht van daaruit, vanwege de klanten die allen stamgasten waren; hun aantal was niet groot; er heerste meer de sfeer van een westers pension dan van een hotel; kortom, ik voelde me er thuis. Deze dingen trokken mij er naar toe. Maar boven alles geloof ik, was ik gecharmeerd van de persoonlijkheid van de barkeeper. Vanwege zijn witte haar schatte ik hem ouder dan hij in werkelijkheid was. Later hoorde ik van hem dat hij midden in de vijftig was. Voor de oorlog had hij als klerk gewerkt bij een importhandel van westerse dranken. Na de verloren oorlog had hij ongeveer tien jaar lang als beheerder gewerkt bij een club van het Amerikaanse bezettingsleger. En toen dit ‘R hotel’ werd geopend, had men hem gevraagd hier te komen werken.

Als ik in deze bar zat te drinken, zat ik meestal alleen, zonder medegasten. Ik bracht de tijd al dobbelend met deze barkeeper door. Hij kende het Kobe van voor de oorlog werkelijk zeer goed. Ik zelf was toen nog een kind en daarom kon ik natuurlijk niet alle verhalen die hij vertelde, volgen. Hij had een ongelofelijk diepgaande, uitgebreide kennis van de westerse alcoholische dranken. Alle meubelen en attributen op de bar met het wapen van de fabrikant waren eigendom van deze barkeeper. Hij had deze zogenaamde set van barspullen tijdens oorlog in veiligheid gebracht. Ik vernam van hem ook de redenen en de gevolgen daarvan. Eerst daagde ik hem uit voor het kaartspel. Maar hij was zo sterk dat ik geen partij was voor hem. Toen hoorde ik dat de Amerikanen die in Kobe woonden, hem vaak uitdaagden voor een kaartspel. Ze gokten om bedragen van twee à drieduizend gulden. Ik stapte daarom van het kaartspel op het dobbelen over, omdat bij het dobbelen het toeval naar verhouding een grotere rol speelt.

Die avond was ik al dronken, ik liet vaak een dobbelsteen van de bar vallen. En iedere keer dat ik een dobbelsteen liet vallen, werden er voor straf duizend punten afgetrokken. Maar ook als er geen strafpunten waren geweest, was ik veel minder goed dan hij geweest. Mijn verlies liep al tegen de honderd gulden. De barkeeper was, waar het ook om ging, bijzonder aardig, behalve als het gokken betrof. Als het daarom ging, was hij keihard. Ik moest nog het restant van de zes dobbelsteentjes gooien. Ik moest dan in een keer met alle zes de stenen het cijfer een of zes hebben. Of ik moest ‘straight’ de cijfers van een tot zes gooien, en dat twee keer achter elkaar. Ik werd gejaagd tot het onvermijdelijke moment van mijn verlies. Ik schudde de beker met dobbelstenen en deed met opzet heel ernstig. Met mijn dronken kop had ik natuurlijk niks te wensen. Ik stond op het punt de beker te werpen. Toen merkte ik dat de figuur van de barkeeper die altijd statig was en zijn rug gestrekt hield, een intuïtief gebaar naar de deur maakte. Hij liep naar het einde van de bar alsof hij dreef, zonder enige beweging te maken met zijn bovenlichaam.

Ik zag een neger, een jonge man de deur half openen. Hij gluurde naar binnen. De barkeeper knikte heel even, en daarop kwam alsof hij gerustgesteld was, de neger binnen. Achter hem volgde een Japanse jongen. Zeer verlegen kwam hij te voorschijn. Deze twee mensen gingen vrij onbehouwen op een kruk zitten.

Ik schonk verder geen speciale aandacht aan hen. Omdat het dobbelspel was onderbroken, ging ik me vervelen. Ik moest iets doen. Ik dronk whisky. Ik vroeg de barkeeper:

‘Heeft U een stuk kaas voor mij?’

Hij moest in ieder geval ook voor deze twee gasten iets klaar maken. Dat kon in een beweging gaan, dacht ik.

‘Wat wenst U?’ vroeg de barkeeper. Of die vraag tot de neger of de Japanse jongen was gericht, was niet duidelijk. Hij vroeg het zo dat hij dit in het midden liet. Ik observeerde hen stiekem, voorzover het niet onbeleefd was. de neger was verschrikkelijk onrustig. Hij richtte zijn ogen op mijn whisky, staarde naar de dure flessen op de schap aan de muur. Eindelijk zei hij: ‘Een kaassandwich, alstublieft!’

Voor een neger was hij klein van stuk. Hij had een pet op en de kraag van zijn regenjas stond omhoog. Ik had de indruk dat hij een modebewust iemand was. Ik kon zijn leeftijd moeilijk schatten. De Japanse jongeman stond achter de neger. Daarom kon ik hem niet goed zien. Naar het gedrag en de wijze waarop hij hier binnenkwam te oordelen, was hij een student.

‘My name is Takyáda.’

Ik hoorde Amerikaans spreken met een vreemd soort accent. Takada was, zo nam ik aan, de familienaam. Maar hij zei op de manier waarop Amerikanen Japanse namen uitspreken, ‘Takyáda’. En bovendien was het enige dat echt Amerikaans klonk het Japanse woord ‘Takada’. De rest van de zin was zo'n kreupel Amerikaans, dat het leek op Amerikaans voor beginners.

‘Takyáda?’

‘Yes, sir. You name?’

Hij bedoelde ‘your name’, dacht ik. Maar toch klonken de woorden ‘Yes, sir’ erg vernederend. De barkeeper zette eerst crackers met kaas voor mij neer.

‘Is dat een kaassandwich?’ vroeg de neger nogal onbeleefd, terwijl hij met zijn vingers op de crackers wees.

De barkeeper schudde het hoofd en zei tegen de Japanse jongen: ‘Wat wenst U?’

De jongeman zweeg even en zei daarna in het dialect van Kobe: ‘Heeft U soms een menukaart?’

Hij kreeg hem van de barkeeper aangereikt. De neger keek ook mee. Beiden zeiden echter niks. Waarschijnlijk hadden ze zojuist kennis gemaakt.

‘What kind of brand?’ vroeg de neger, terwijl hij onder aan de menukaart iets aanwees.

De barkeeper pakte zwijgend flessen zoals ‘Four Roses’ en ‘Canadian Club’ van de schap. De neger wees de fles met ‘Roses’ erop aan, en bestelde. ‘Dit graag met ijs.’

De jonge Japanner kon nog geen keuze maken. Ik had niet de indruk dat hij het moeilijk vond om iets te kiezen. Hij wist eerder geen raad met wat te nemen. Zijn zenuwachtigheid kon ik heel goed invoelen. Ik begreep zijn gevoelens volkomen, alsof ze de mijne waren.

Het was in de tijd dat er op het Haneda vliegveld nog een Amerikaanse militaire basis was gevestigd. Diep in de nacht landden er militaire vliegtuigen met mensen aan boord die met militaire zaken te maken hadden. Er was daar op het vliegveld een ruimte ingericht waar de mensen na hun aankomst hun

[p. 74]

nachtrust konden genieten. Ik werkte toen in de garderobe van deze overnachtingsruimte. Grote kerels met een enorme grasgroene zak op hun rug maakten humeurig, kauwgom kauwend hun opwachting. Ze kregen van mij een kamersleutel en gingen dan meestal zwijgend naar hun kamer.

‘Good night, sir.’ Zo groette ik hen in hun rug. En daarna hoorde ik boven mijn hoofd het wanhopig geluid van de douche.

De kerels vergaten vaak hun jekkers en sigaretten mee te nemen. Ik deelde deze spullen met de werksters, weduwen van middelbare leeftijd die 's ochtends de kamers kwamen schoonmaken. Heel soms kreeg ik bij hun vertrek een fooi van tien of twintig Amerikaanse centen. Om negen uur 's morgens loste de dagploeg mij af. Ik moest dan eigenlijk de tram nemen om naar de universiteit te gaan. Maar meestal liep ik de poort uit en ging ik naar een slaapruimte voor arbeiders die ongeveer tweehonderd meter verwijderd was van de poort, en ging languit liggen te slapen.

Het werk duurde van twaalf uur 's nachts tot negen uur 's ochtends. Je had dan tenminste een dak boven je hoofd, al was het maar een slaapruimte voor arbeiders. En drie keer per dag werd er een maaltijd uitgedeeld bestaande uit stew, en stoofpot met brood. Het waren de restjes van de Amerikaanse militaire basis. Mijn loon bedroeg ongeveer vijfentachtig gulden per maand. De stew bestond uit kleine stukjes vlees en bijna gesmolten tomaten en men kon deze met zout en Spaanse peper op smaak brengen. Hij smaakte dan vrij goed. Bovendien leek hij voedzaam. Toen ik hierover vertelde aan mijn vrienden die ook werkstudent waren, benijdden ze mij om zo'n maaltijd. Ze kwijlden erom. Mijn vrienden aten in het voorjaar meestal alleen rijst, gemengd met gekookte grasgroenten en sojasaus en 's winters noedel, de Japanse bamisoep die van gefrituurde sojabonenkaas was getrokken. Ze wisten zo het hongerlijden net te voorkomen.

Ik had steeds gedacht ooit nog eens, niet dit afval, maar de oorspronkelijke gerechten van dit afval te eten. Naast de overnachtingsruimte lag een restaurant. De witte tafellakens, bloemen en uniformen van de bedienden schitterden, het was een geheel andere wereld dan de onze. Alle kerels die 's nachts humeurig de overnachtingsruimte waren binnengekomen, straalden in het restaurant vrolijkheid uit, lachten en praatten met elkaar. Toen ik van mijn fooien acht dollar vijftig bijeen had gespaard, vroeg ik de Japanse kok bij de achteringang van het restaurant, of ‘ik met dit bedrag gerechten kon eten zoals de Amerikanen aten?’ Ik bokste soms met deze kok om het spel en kende hem al lang. ‘Als je zoveel geld hebt, kan je er makkelijk een heleboel bier bij drinken.’

Voor mij was het voldoende geweest als ik in een hoekje van de keuken had mogen dineren. Maar de kok zei: ‘Je hoeft niet bang te zijn.’

Ik werd het restaurant binnengelaten. Rondom mij waren alleen Amerikanen. Het was een vrolijke ochtend, er hing een ongelooflijk plezierige sfeer. Naar mijn gevoel brandden er verbijsterend grote lampen. De ober was een Japanner. Het viel mij op dat hij er erg moe en slecht uit zag. Ik zelf zal er waarschijnlijk nog erger uit hebben gezien dan hij, want ik had de hele nacht doorgewerkt. En nu was het al de volgende ochtend.

De ober vroeg mij iets in het Amerikaans. Ik was waarschijnlijk behoorlijk zenuwachtig. Ik begreep hem niet. Toen haalde de ober een grote menukaart te voorschijn alsof hij goochelde. Hij stond onvriendelijk naast mij aan de tafel en keek op mij neer. Ik bedoel dat was de indruk die ik had. De menukaart was vanzelfsprekend in het Amerikaans gesteld. Als ik hem rustig had kunnen bekijken, had ik er natuurlijk een paar woorden kunnen uitpikken die ik verstond. Dan had ik er de gerechten tussen uit kunnen halen die ik graag had willen eten, zoals biefstuk, stew, gestoofd vlees en gefrituurde, gepaneerde garnalen. De ober was bovendien Japanner. Ik had hem beter in het Japans kunnen aanspreken. Maar ja, ik wees zomaar op goed geluk een plek aan in de kolom ‘vleesgerechten’. Er volgde onmiddellijk het antwoord ‘Yes, sir’.

Er werden mes en vork en een wit servet neergelegd. Wat er geserveerd werd, was - als ik nu terugdenk - ‘tartaar-steak’. Een ongebakken hamburger. Een homp vers vlees, samen met allerlei ingrediënten, spijzen en kruiden. Ik wist niet hoe ik die gebruiken moest. Ik at ongekookt vlees, zorgvuldig en zuinig met de vork scheppend, terwijl ik voortdurend beefde. Vanzelfsprekend smaakten de restjes stew duizend maal lekkerder dan dit.